Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 37

Guðmundur Sæmundsson:
LANDHELGIN OG HAAG
DÓMSTÓLLINN
Undanfarnar vikur hefur sá áróður
stjórnarandstöðunnar magnazt um allan
helming, að við stæðum höllum fæti í
landhelgismálinu, hvað hinni lögfræði-
legu hlið viðkemur. Beint framhald þessa
áróðurs er, að okkar hagsmunum sé bezt
borgið í höndum Alþjóðadómstólsins í
Haag. Er jafnvel svo langt komið þess-
um málflutningi stjórnarandstöðunnar,
að ýmsir einlægir stjórnarsinnar eru
farnir að efast. Hefur mátt merkja það
á umræðum manna að undanförnu. Og
ofrausn væri að hrósa stjórnarmálgögn-
um fyrir málefnaleg svör við þessu. í
þessari grein verður reynt að gera grein
fyrir því, hvernig þetta atriði kemur fyrir
sjónir.
Ég get nefnt það strax i upphafi, að
meginheimildir minar eru annars vegar
upplýsingarit rikisstjómarinnar og ASÍ,
— hins vegar ræða helzta ráðgjafa norsku
ríkisstjórnarinnar í þjóðréttarmálum,
prófessors Carls Augusts Fleischers, og
svör hans við fyrirspurnum fundargesta
á fundi, sem haldinn var að tilhlutan
lögfræðistúdenta i Osló þ. 1. marz s. 1.
Þess má geta, að á þessum fundi, sem
fjallaði eingöngu um hina nýju landhelgi
íslands, mætti einnig sendiherra okkar í
Osló, Agnar Klemenz Jónsson.
Auk þessara heimilda get ég nefnt ræðu
Odds Steinsbö, aðstoðarfiskimálaráð-
herra Noregs, sem hann hélt á ráðstefnu
norskra og íslenzkra ungmennasamtaka
og fiskimannasamtaka í Noregi þ. 23.-25.
júní s.l., og ræðu Helge Vindenes, deildar-
stjóra í norska utanríkisráðuneytinu, á
sama stað. Við þetta má bæta ótal blaða-
greinum í íslenzkum og erlendum blöð-
um.
Nauðungarsamningarnir 1961
Landhelgissamningarnir 1961 milli ís-
lands annars vegar og V-Þjóðverja og
Breta hins vegar voru að áliti þeirra
flokka, er þá voru í stjórnarandstöðu,
nauðungarsamningar. Framsóknarflokk-
urinn og Alþýðubandalagið lýstu því þá
yfir (og halda enn við þá skoðun, að því er
bezt verður vitað), að þessir samningar
væru hreinir nauðungarsamningar sem
þeir mundu segja upp, þegar er þeir
fengju aðstöðu til. Flest bendir til, að
þessi skoðun sé rétt í meginatriðum. Að
vísu var þarna ekki um að ræða „nauð-
ung“ í þeim hefðbundna þjóðréttarskiln-
ingi, sem rikti árið 1961, — brezku samn-
ingamennirnir stóðu ekki með byssur við
bak þeirra íslenzku, hótandi eldi og eim-
yrju, ef íslendingar væru ekki þægir. En
byssurnar voru ekki langt undan. Það
er mikilvægt atriði, að á meðan verið
var að undirrita samninginn við Breta,
voru vopnuð brezk herskip úti á íslenzku
miðunum innan 12 mílna markanna, og
þau hótuðu öllu illu, vopnabeitingu og
ofbeldi, ef brezku veiðiþjófarnir fengju
ekki að veiða í friði.
Hótanir Homes
Auk þess má bæta við þeim stórmerku
heimildum, sem eru „persónuleg" bréf
utanríkisráðherra Breta, Sir Alec Douglas
Homes, til íslenzka utanrikisráðherrans,
Guðmundar í. Guðmundssonar, vikurnar
áður en íslenzka ríkisstjórnin sprakk á
limminu og gafst upp. Þar eru, að vísu
loðinorðaðar, en þó vel skiljanlegar, hót-
anir um hernaðarlegt ofbeldi. í síðasta
bréfi Homes til Guðmundar f., dagsettu
27. jan. 1961, segir t. d.:
„Starfsfélagar mínir og ég höfum al-
varlegar áhyggjur af líklegum afleið-
ingum þess, að lausn náist ekki í mjög
náinni framtíð. Ég er viss um, að ef
við getum ekki sagt sjávarútvegi okkar
innan hálfs mánaðar, að sjá megi fram
á sanngjarnt samkomulag, muni við-
sjárvert og hættulegt ástand skapast
(a critical and dangerous situation will
arise) “.
Auk alls þessa var fólgin nauðung í því
ástandi, sem þá rikti um þetta mál. NATÓ
hafði beitt þrýstingi á hina veikgeðja ís-
lenzku ríkisstjórn, og efnahagslegir hags-
munahringar úti i heimi voru farnir að
ýta harkalega við hinum íslenzku at-
vinnufyrirtækj um.
Stærsta nauðungin
En stærsta nauðungin var þó ekki
nauðung hinna erlendu aðila, heldur sú
nauðung, sem þáverandi rikisstjórn beitti
íslenzku þjóðina með þvi að undirrita
þessi samkomulög. Það er ljóst, að þessir
samningar voru gerðir gegn vilja meiri-
hluta íslenzku þjóðarinnar. Vilji þjóðar-
innar var — og er — tvímælalaust, að
ekkert samkomulag yrði gert, sem gæti
fært ákvörðunarréttinn um landhelgina
úr höndum íslendinga. Þessi þjóðarvilji
hefur svo oft komið fram, að engir stjórn-
málamenn hafa þar getað farið villir
vega. Auk þess má svo nefna, að sá
grunur hlýtur að læðast að, að samn-
ingurinn hafi verið brot á lögum, nefni-
lega landgrunnslögunum frá 1948, þar
sem ísland áskildi sér einhliða rétt yfir
landgrunninu og auðæfum hafsins yfir
því.
Ekki er í fáum orðum hægt að útskýra
ástæðu þess, hvers vegna þáverandi rikis-
stjórn sveik þjóð sína og lét undan í
landhelgismálinu 1961, en einhver vís-
bending hlýtur þó að felast í því, að
menn geri sér grein fyrir því, hverra
fulltrúar Sjálfstæðis- og Alþýðuflokkur-
inn eru, — hvaða hagsmuni þeir hafa
varið undangengna áratugi.
Vínarsamþykktin 1969
Já, þrátt fyrir að við teljum okkur
hafa ýmis rök úr eldri þjóðarétti fyrir því,
að samningarnir 1961 hafi verið nauð-
Fjölmargir áhugahópar í Noregi hafa stutt fslendinga dyggilega í baráttunni fyrir fullri viður-
kenningu 50 mílna fiskveiðilögsögunnar.