Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 14

B. Grundvallarregíur
sáttmálans
Evrópuráðið, sem minnir á, að almannaíþróttir voru upphaflega
evrópsk hugmynd, gerir sér grein fyrir umfangi þeirrar hugmyndar, eins
og henni er lýst í forsendunum, og viðurkennir, hve fjölþætt áhrif þær
hafa á félagslíf og menningu, styður „Sáttmála almannaíþrótta", eins og
hann kemur fram í forsendunum og eftrrfarandi meginreglum.
I. ,,Almannaíþróttir“ eru órofa þáttur í stefnu Evrópu í fé-
lags- og menningarmálum.
II. MeS það fyrir augum er Nefndin fyrir utanskólamenntun
og menningarþróun innan Menningarsamvinnuráðsins
hvött til að semja framtíðaráætlun um aðgerðir til að
framkvæma meginreglur þær, sem nú mun lýst. Ríkis-
stjórnir aðildarlandanna eru hvattar til að veita hvers
konar fjárhagslegan stuðning, sem þeim er unnt, til að
hraða framkvæmdum, hver í sínu landi.
Án virks og afdráttarlauss stuðnings ríkisstjórna og aðildarlanda hljóta
áætlanir „Nefndarinnar fyrir utanskólamenntun og menningarþróun" að
vera andvana fæddar. Nefndin getur bent mönnum á markmið, en ríkis-
stjórnir aðildarlandanna verða að stuðla að sókn að markinu.
III. Æskilegt er, að sérstakur aðili, nefnd eða samræming-
arsamtök, hljóti formlega viðurkenningu í hverju aðild-
arlandi, og beri hann ábyrgð á virku útbreiðslustarfi í
þágu almannaíþrótta, svo og að koma á framfæri stefnu
hverrar þjóðar í almannaíþróttum og gagnkvæmri upp-
lýsingamiðlun þar að lútandi.
Það hefur þegar hlotið stuðning (Sjá Aths. 1), að samræmingarsam-
tök verði sett á laggirnar í hverju aðildarlandi, og mörg slík samtök eru
þegar tekin til starfa. Samþykkt Sáttmálans gefur mönnum tækifæri til
að endurskoða starfsemi þeirra. Hugmyndin um almannaíþróttir er ný og
breytingum háð, og er þegar hægt að gera sér grein fyrir breytingum á
fyrirætlunum einstakra þjóða (Aths. 2) við frekari þróun málsins. Þess
er sífellt þörf, að unnt sé að fylgjast með framvindunni í heild. Hvert
aðildarland verður að hafa frjálsari hendur til að ákvarða, hvers konar
nefnd eða aðili hentar bezt aðstæðum þess. En við frekara yfirlit gæti
hvert um sig endurskoðað, hvernig hinum ýmsu áhugahóþum og aðilum
innan samfélagsins er gert kleift að koma fram með sjónarmið sín, t. d.
(a) Stjórnun landssambanda íþróttamanna og útivistariðkenda — en þess-
ir aðilar eru sjálfstæðir og óháðir ríkisvaldinu i flestum löndum, en þó
mun það verða í ríkum mæli fyrir tilverknað þeirra, sem verulegum þátt-
um áætlana um almannaíþróttir verður hrundið í framkvæmd. (b) Heilsu-
verndarsamtök, hreyfing og dans, fjölskylduskemmtanir. Gögn eru fyrir
hendi, sem sýna að áhugamál og þátttaka stúlkna og kvenna er með
öðrum hætti en drengja og karla, og að þátttaka þeirra verður fyrir
ríkari áhrifum af hjúskap og skyldustörfum í þágu fjölskyldunnar. Aðild
kvennafulltrúa að slíkum samtökum væri til bóta til að tryggja, að slík
áhugamál verði ekki virt að vettugi. (c) Likamsrækt í skólum. Ef almanna-
íþróttir eru ekki I lífrænum tengslum við líkamsrækt í skólum, eru þær
eins og rótskorin jurt, og hafi líkamsrækt og fimleikakennsla skólanna
ekkert samband við almannaíþróttir, getur hún ekki borið ávöxt. Líkams-
rækt I skólum hefur bein líkamleg áhrif og önnur menntunarmarkmið,
sem snerta uppvaxandi æsku, og þarf ekki að vera í beinum tengslum
við hressingu fullorðinna. En almannaíþróttir og líkamsrækt í skólum
þurfa að vera í nánum tengslum innbyrðis til að gagnkvæmrar fræðslu
og örvunar gæti.
Auk vandamála í sambandi við áhugamál einstakra hópa verður og að
meta störf nefndarinnar eða samræmingarsamtakanna út frá enn einu
sjónarmiði. Almannaíþróttir eru fyrst og fremst samstarfsvettvangur stjórn-
valda annars vegar og samtaka sjálfboðaliða hins vegar. Nefndir þær,
sem ákveða stefnuna, verða að vera spegilmynd slíks samstarfs. Það
ætti fram að fara bæði á vettvangi Evrópuráðsins og hjá hverri ein-
stakri aðildarþjóð.
IV. Almannaíþróttir krefjast mannvirkja, og það er skylda
þjóðarheildar og/eða stjórna héraða og/eða einstakra
staða að sjá fyrir þeim.
Sé fallizt á það sem meginreglu, að hið oþinbera sjái fyrir slíkum
mannvirkjum, krefst það einnig samsvarandi ábyrgðarskyldu, svo og
þeirrar skyldu að tryggja að mannvirkin séu mikið notuð og af mörg-
um. Sérstaklega:
(a) Mannvirki, sem eru fyrst og fremst miðuð við líkamsrækt skóla-
nemenda og hressingarathafnir, skulu vera þannig sniðin, í
sveit sett og stjórnað, að þau séu til afnota fyrir allan almenn-
ing á viðkomandi stað, þegar skólafólk hefur þeirra ekki þörf.
(b) Mannvirki, sem ætluð eru öllum almenningi tiltekins staðar,
skulu standa opin skólabörnum, meðan þau eru í skólastundum.
(c) Mannvirki, sem ætluð eru öllum almenningi tiltekins staðar,
eiga að standa opin þeim íþróttamönnum þar, sem skara fram
úr, vegna sérþjálfunar, og skal samið sérstaklega um slík mál.
(d) Mannvirki, sem ætluð eru afburðamönnum í íþróttum og áhorf-
endaíþróttum, eiga að vera öðrum opin til afnota á sérstökum
tímum.
(e) Fyrirkomulagi mannvirkja á að haga þannig, að fatlaðir geti
haft þeirra not.
Framkvæmd þessara meginreglna mun vafalaust hafa ýmis vanda-
mál í för með sér — varðandi fullnægjandi stjórn og eftirlit, ræstingu og
viðhald og (einkum að því er varðar ýmsa leikvelli) hvaða notkunartíðni
sé heþþilegust. En þetta eru vandamál, sem menn eiga að leysa og
reyna ekki að forðast, þegar menn hafa orðið sammála um þá grund-
vallarreglu, að almenningur eigi að hafa sem allra mest afnot af mann-
virkjum, sem eru almannaeign.
í þéttbýli er þessi bezta nýting mannvirkja, sem fyrir hendi eru,
mikilvægt undirstöðuatriði almannaíþrótta. Þess eru dæmi, að um veru-
lega vannotkun einkamannvirkja sé að ræða í hverfum, þar sem kröfum
almennings er þó ekki fullnænt. Það liggur í augum uppi, að ýmis vanda-
mál koma upp í slíku sambandi, en rétt er að hvetja aðila til að hafa
sameiginleg afnot af slíkum mannvirkjum, þótt slíkt sé að sjálfsögðu
háð fullnægjandi lausn efnahagslegra atriða og stjórn.
Þegar menn öðlast reynslu í að sigrast á þeim stjórnunarvandamálum,
sem um er að ræða, og þegar undirbúningur og gerð mannvirkja, sem
ætluð eru til margvíslegra afnota, fer í vöxt, munu einstök lönd og yfir-
völd einstakra staða afla sér reynslu og þekkingar, sem ætti að geta
komið öðrum að gagni. Nú þegar er fyrir hendi brýn þörf á því, að allir
miðli af þekkingu sinni og njóti slíkra upplýsinga frá öðrum (sjá X (ii) hér
á eftir).
V. Ástundun útivlstar til hressingar krefst aðgangs að víða-
vangi, fjöllum, ströndum, sjó, vötnum og ám, svo og
loftrýminu þar fyrir ofan. Rétturinn til hámarksaðgangs,
sem samræmist hagsmunum annarra notenda lands,
vatns og lofts, ætti að vera afdráttarlaus þjóðarstefna.
Þörf er greinilegrar yfirlýsingar stjórnvalda í þessu efni, en hún er
þó aðeins undirstaða margvíslegra athafna í framhaldi af henni. Til
þess að hagsmuna almannaíþrótta sé gætt í þessu efni, er nauðsyn-
legt að ræða málið við þá menn í sveitum, sem leggja ekki stund á úti-
vist með heilsubót fyrir augum, og að samráð og samstarf sé meðal
þeirra, sem stunda útivist með mismunandi hætti.
(a) Þeir, sem temja sér hressingarútivist, ættu að' hafa opinberan
fulltrúa í landsnefndum, sem fjalla um stefnuna í umhverfismál-
um, varðveizlu vatnsbóla, landnytjun og öðrum skyldum mál-
um.
Með þessu móti er hægt að hafa í huga útivistarþörf manna, þegar
mál, sem eru afdrifarík fyrir almannaíþróttir, eru á umræðustigi og áður
en teknar eru lákvarðanir um skipulagsatriði.
Það er líka í þágu framtíðarhagsmuna þeirra, sem útivist stunda
yfirleitt, að þeir komi lagi á málefni sín og kanni og reyni að sætta
mismunandi sjónarmið á sviði útivistarhressingar, sem er með margvis-
legum hætti. Þannig getur sérstakt vatnssvæði og umhverfi þess verið
hentugt til siglinga, sportveiða, kafsunds og vatnaskíðaferða, en þó
óhentugt til iðkunar allra þessara hluta samtímis. Það er nauðsynlegt,
að þátttakendur einnar slíkrar greinar skilji og virði þarfir hinna og
sætti sig við það, að gera verður áætlun um ástundun þeirra.
(b) Þegar margir aðilar þurfa að sameinast um afnot vissra mann-
virkja eða aðstöðu utan dyra, gengur allt snurðulausara, ef
birtar eru opinberar reglur um hegðun manna í sambandi við
afnotin.
14