Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 52

Sigurður A. Magnússon:
í grein sinni um Efnahagsbandalagið
og heimsbyggðina í næstsiðasta hefti
Samvinnunnar komst hinn heimskunni
norski félagsfræðingur Johan Galtung að
þeirri fróðlegu niðurstöðu, að framtíðar-
þróun bandalagsins kynni að leiða til
þess, að á pappírnum yrði fullveldi ein-
stakra Austur-Evrópuríkja brátt meira
en fullveldi þeirra vestrænu ríkja, sem í
Efnahagsbandalaginu eru. Þó þessi til-
gáta sýnist kannski fjarstæð, leiðir Gal-
tung ýmis rök að því, að Sovétríkin kunni
að neyðast til að veita aðildarríkjum
Komekon aukið svigrúm og meira jafn-
rétti í því skyni að örva framleiðslu
þeirra og athafnalíf.
Þegar mér barst í hendur boð frá búlg-
örskum ferðamálayfirvöldum um viku-
dvöl í landinu, þáði ég það satt að segja
með hálfum huga, þar sem ég taldi víst
að Búlgaría væri verr á vegi stödd efna-
hagslega og félagslega en þau lönd önnur
í Austur-Evrópu, sem ég hafði sótt heim.
Nú er það augljóst mál, að á einni viku
gefst næsta takmarkað ráðrúm til að
kynna sér ástand mála í landi, sem er
manni algerlega framandi, og þar á vit-
anlega tungumálavandamálið sinn stóra
hlut að máli. Samt fer ekki hjá því, að
maður fái nasasjón af heildarmyndinni
og geti gert sér einhverja grein fyrir lífs-
kjörum manna og aðstöðu.
Það sem mér kom mest á óvart í Búlg-
aríu var „vestrænt" yfirbragð þjóðlífsins,
hið óþvingaða andrúmsloft sem var tals-
vert frábrugðið andrúmsloftinu í Sovét-
ríkjunum, Póllandi og Austur-Þýzkalandi
(önnur lönd Austur-Evrópu þekki ég ekki
af eigin raun), og hið gifurlega framtak
í byggingarframkvæmdum, sem að vísu
á sér hliðstæður í öðrum löndum austan
tjalds. Þetta á sér vafalaust margar skýr-
ingar. Ein kjmni að vera sú, að landið
liggur ekki að Sovétríkjunum og er því
ekki ofurselt íhlutun þeirra í sama mæli
og landamæraríkin. Önnur skýring og
álitlegri kynni að vera sú, að Búlgarar
hafa verið ósköp þægir og leiðitamir
Rússum; þar hefur ekki gætt þeirrar ólgu
sem upp hefur komið í Austur-Þýzka-
landi, Póllandi, Ungverjalandi, Tékkó-
slóvakíu og jafnvel Rúmeníu (þó í öðrum
skilningi sé). Búlgarar virðast ekki valda
Sovétmönnum neinum teljandi áhyggj-
um eða erfiðleikum og njóta fyrir bragðið
meira olnbogarýmis og afskiptaleysis en
nágrannalöndin. Ekki er óliklegt, að þessi
snurðulitlu samskipti við Sovétríkin megi
að verulegu leyti rekja til ríkrar þakk-
lætiskenndar Búlgara í garð Rússa fyrir
að losa þá undan 500 ára áþján Tyrkja
árið 1878 og undan valdi nazista í lok
seinni heimsstyrjaldar.
Hverjar sem hinar réttu skýringar
kunna að vera, er það óvefengjanleg
staðreynd, að Búlgaría er í miklum upp-
gangi þessa stundina, og mun ört vax-
andi ferðamannastraumur vera megin-
undirstaða hinna efnalegu framfara. Ný-
byggingar þjóta upp í stórum stíl, og
búlgarskir arkítektar virðast í ríkum
mæli njóta þess athafnafrelsis sem þeim
hefur sýnilega verið veitt. Mörg nýju
hótelin við Svartahaf eru með fjörlegri
og þokkafyllri byggingum sem ég hef
augum leitt, og skipulag ferðamanna-
svæðanna ber vitni hugkvæmni og glögg-
um skilningi á þörfum aðkomumanna.
Ríla-klaustrið
Höfuðborgin Sófía, sem liggur á há-
sléttu í vestanverðu landinu, 550 metra
yfir sjávarmál, hefur einnig á sér ný-
tizkulegt yfirbragð i útjöðrunum, þar sem
ný hverfi háhýsa rísa hvert af öðru, en
gamla borgin er í Balkan-stíl með auð-
sæjum tyrkneskum áhrifum, nema mið-
borgin sem reist var uppúr seinni heims-
styrjöld: þar ríkir hinn þunglamalegi
stíll Stalínstímans með sínu afkáralega
útflúri og turnspírum. f hvelfingum
undir miðborginni eru varðveittir partar
af hinum rómversku borgarmúrum og
ýmsar aðrar fornmenjar, en á þriðju og
fjórðu öld var borgin, sem þá gekk undir
nafninu Serdica, höfuðborg rómversku
skattlendunnar Daciu. Nafn sitt dregur
borgin af kirkju Heilagrar Vizku (Sófíu),
sem reist var á 14. öld og stendur enn.
Merkasti staður í grennd Sófíu er hið
stórfenglega Ríla-klaustur, sem liggur
uppí fjöllunum um 125 kílómetra fyrir
sunnan bo’-gina, umlukið greni- og beiki-
skógum. Elztu hlutar þess e"U frá miðri
10. ö’d (kristni var lögleidd í landinu
árið 865). Það var stofnað af munkinum
og bændaleiðtoganum ívan Rilskí. Vegna
legu sinnar var klaustrinu hlíft þegar
Tyrkir lögðu Búlgaríu undir sig á 14. öld
og hélt þeim réttindum sem búlgarskir
valdhafar höfðu veitt því. í lok 18. aldar
fóru hinir illræmdu Kardsjali-ræningja-
flokkar ruplandi og myrðandi um landið
og brenndu klaustrið, en það var brátt
endurreist, og hinar glæstu byggingar
sem nú standa eru flestar frá öndverðri
19. öld. Allar þær aldir, sem Búlgarar lutu
erlendum yfirráðum, varðveitti Ríla-
klaustrið sjálfstæði sitt og varð miðstöð
þjóðlegrar menningar og mennta. Það
hélt í rauninni lífinu í þjóðemisvitund
Búlgara og er því löngu orðið þjóðar-
helgidómur landsmanna, eitthvað í lík-
ingu við Skálholt og Hóla hérlendis.
Klaustrið liggur í 1150 metra hæð í
ægifögru umhverfi, þröngum skógivöxn-
um dal með gnæfa fjallstinda á allar
hliðar. Klausturveggirnir, 2 metra þykkir
og 24 metra háir, umkringja 32.000 fer-
metra svæði, sem geymir einhverja mestu
listafjársjóði landsins. Hér hafa bygg-
ingameistarar og málarar tekið höndum
saman og skapað heilsteypt tröllaukið
listaverk. f klausturgarðinum er 23 metra
hár ferstrendur turn frá árinu 1335 með
veggmálverkum frá sama tíma, en við
hlið hans stendur hin geysimikla klaust-
urkirkja þakin óviðjafnanlegum freskó-
myndum hátt og lágt, yzt sem innst, mál-
uðum í skærum litum sem lítið hafa látið
á sjá eftir hálfa aðra öld. Altarisvegg-
urinn er prýddur helgimyndum og stór-
fenglegum tréskurði, og meðal frægustu
dýrgripa kirkjunnar er útskorinn tré-
kross, sem munkurinn Rafaíl varði tólf
árum ævinnar til að fullgera: þar gefur
að líta ekki færri en 140 frásagnir Biblí-
unnar með 900 mannamyndum, sem flest-
ar eru á stærð við hrísgrjón.
Meðal annars, sem fróðlegt var að
skoða í klaustrinu, var gríðarstórt og kol-
dimmt eldhús með þeim stærstu pottum,
sem ég hef séð. í klaustrinu eru samtals
300 gestaherbergi, svo kokkarnir hafa
mátt hafa sig alla við þegar gestkvæmt
var. Pyrir framan gestaherbergin allt í
kringum klausturgarðinn liggja margra
metra b>-eiðar yfirbyggðar svalir á þrem-
ur hæðum með fagurlega skreyttum
hvolfmynduðum súlnaröðum yzt, sem eru
í sama stil og súlnagöngin fyrir framan
kirkjuna. Ríla-klaustrinu svipar að mö’-gu
leyti til glæsilegustu klaustranna á Aþos
í Norður-Grikklandi.
Þessi staður er nú ríkissafn (þar eru að
vísu fjórir munkar) og einhver vinsæl-
asti ferðamannastaður í vestanverðri
Búlgaríu.
Svartahafsströndin
Flugið frá Sófíu til Svartahafsstrandar
tekur tæpa klukkustund með tveggja
hreyíla flugvél. Við lentum á flugvellin-
um hjá Varna, þriðju stærstu borg lands-
ins og helztu hafnarborginni (íbúar
240.000), og var ekið sem leið liggur gegn-
um borgina til baðstrandarinnar Slatni
Pjassatsí (Gullsandur) um 15 km. fyrir
norðan hana. Þetta er tiltölulega nýr
ferðamannastaður, elztu hótelin innan
við 10 ára gömul, en þó eru þar saman
komin á fjögurra kílómetra svæði uppaf
ströndinni ekki færri en 73 hótel og um
60 veitingahús (einungis 6 stærstu hót-
elin hafa eigin veitingasali), auk 900 lít-
illa sumarhúsa. Allt er svæðið umlukið
hávöxnum og þéttum eikarskógi, þannig
að það minnir á einskonar náttúrulegt
völundarhús, þar sem ókunnugum er
villugjarnt. Um skóginn liðast bugðóttir
malbikaðir stígar milli hótelanna og
tengja þau baðströndinni, sem er hvergi
fjær en svosem 10 mín. gangur. Hún er
4 kílómetra löng og um 100 metra breið.
Loftslagið er eins þægilegt og hugsazt
getur, meðalhiti um hásumarið 22 gráð-
ur og fer aldrei upp fyrir 30 gráður, en
sólin á það til að hverfa bakvið ský dag
52