Skírnir - 01.01.1930, Blaðsíða 170
164
Alþingi árið 1481.
[Skírnir
Bjarna með dómkirkjunni og konungi 1492 í Spjaldhaga.
Var því að vísu mótmælt af Páli Brandssyni á Möðruvöll-
um og nokkrum öðrum, en þar með sýnist málinu lokið,
nema að nokkrum smá eftirköstum í lok 16. aldar.
Þetta var hið ytra tilefni deilunnar milli biskups og
lögmanns, og því verður ekki neitað, að Hrafn lögmaður
og fylgifiskar hans hafi togað það út á hárunum. Það er
svo greinilegt, að menn myndu ekki í vafa um, að deilan
hefði aðra og betri innri orsök, jafnvel þótt hún yrði ekki
greind nú. En það vill einmitt svo til, að hún er kunn enn
í dag, og hún leiðir beint inn að þeim málum, sem leik-
mönnum og kirkjunni bar á milli um hér á landi, og reynd-
ar annars staðar, alla tíð eftir að kirkjunni var farinn að
vaxa fiskur um hrygg. Rétta orsökin var ósamlyndi, sem
var milli Ólafs biskups og Hrafns lögmanns og annaria
leikmanna norðanlands, um reikningsskil af hálfkirkjum. Þó
að það væri mikið fjárhagslegt atriði, vissi það að tiltölu-
lega fáum mönnum, og því var ekki líklegt, að tekizt gæti
að fylkja öllum almenningi um málið, enda þótt úrslit þess,
rétt á litið, skiftu miklu um afstöðu kirkjunnar við leikmenn
í heild sinni. Refsivald kirkjunnar var hinsvegar svo marg-
þætt, að hver einstakur borgari gat átt von á að verða
fyrir þvi í grandaleysi. Allir vissu, hvað það var illt ákomu,
og var því sigurvænlegra að hafa þá hlið kirkjunnar á
oddi, er reyna átti að setja henni hæfilegar skorður. Und-
ir þá grein féll mál Bjarna á Hvassafelli, og því sýndist
rimman standa um það, þó að hún stæði í raun réttri um
hálfkirkjureikningana. Þó að það kæmi stundum fyrir, að
refsivald kirkjunnar ylli illkynjuðum deilum milli hennar og
leikmanna, án þess að annað byggi undir, svo sem í við-
ureign Gottskálks biskups II. og Jóns Sigmundssonar, þá
hefir reyndin verið sú, að deilurnar hafa oftast snúizt uni
forræði kirkna og kirknaeigna, eins og í staðamálum, í við-
ureign Björns Guðnasonar við Stefán biskup, og að því
sinni, er hér ræðir. Það er því í raun réttri sama málið,
sem allt af er á döfinni, þó að það liggi niðri og taki sig
upp á víxl. Því er rétt að líta lauslega yfir þróun kirkjunnar