Skírnir - 01.01.1930, Page 208
202
Kópavogsþing árið 1662.
[Skírnir
lendingar gerðu það jafnan að skilorði fyrir hyllingunni, að
konungur gengist undir að halda Gamla sáttmála og önnur
forn réttindi landsmanna, og kom það hér í handfestu stað.
Danakonungar hafa reynzt ærið misjafnir að gæðum,
bæði oss og sínum eigin löndum. Fyrirrennari Friðriks III.,
faðir hans Kristján IV., hafði verið konungur Dana 1588—
1648, en þó ekki farið sjálfur með völd, nema frá 1596.
Hafa Danir nú hið mesta dálæti á honum, og þó má með
sanni segja, að það sé hann, sem lagði á það smiðshögg-
ið, að gera Danmörku, sem um skeið var stórveldi, að
kotriki. Hann hafði að vísu fyrri part stjórnartíðar sinnar
stuðlað að allmiklum fjárhagslegum uppgangi Dana, og haft
beztu reglu á fjárreiðum landsins, en ráðdeildarsemi hans
hafði hins vegar verið lítil, því að hann sóaði því, sem
aflað var, í allskonar byggingarstarfsemi, og sér þeirra
stórhýsa nú fagurlega stað um Danmörku víða, en mara
voru þau á sjóði ríkisins, er þeim var dembt upp á hann á
svo til örfáum árum. Það var þó alverst, að Kristján var
haldinn af þeirri meinloku, að hann væri mesti herkonung-
ur, og lagði hann því um dagana út í þrjá ófriði (Kalmar-
ófriðinn, Þrjátíuára stríðið, síðari ófriðurinn við Svía 1644—
1645). Þó að hann að nafninu til bæri sigur úr býtum í
Kalmarófriðinum, gereyðilögðu öll stríðin, saman og hvert
um sig, fjárhag Danmerkur, svo að hún var í sökkvandi
skuldafeni, er hann andaðist. Er það til marks um, hvað
hann varð að ganga nærri þegnunum vegna ófriðarbrasks
síns, að hann krafði íslendinga fjárframlaga til þátttöku
sinnar í Þrjátíuára striðinu, sem neitað var, enda voru ís-
lendingar ekki skyldir honum um slíka þjónkun, og enn
1638, og náðist þá með allmikilli harðneskju þó nokkur fúlga.
Elzti sonur Kristjáns IV., Kristján að nafni, hafði verið
kjörinn til konungs að honum lifandi, en nú vildi svo til,
að hann andaðist ári á undan föður sínum (1647), og tókst
Kristjani ekki að láta kjósa næstelzta son sinn, Friðrik, síð-
ar III., áður en hann létist. Þótti aðalsmönnum bera vel í
veiði, að Friðrik þurfti að sækja beint undir þá, en gat
hvorki stuðzt við fyrri kosningu né vald konungs, og ætl-