Búnaðarrit - 01.01.1995, Blaðsíða 251
Fluor og eituráhrif þess
Fluor er efni sem ávallt er í einhverjum mæli í fóðri grasbíta og finnst því í
beinum og tönnum þeirra þó að ekki sé um mengun fóðurs að ræða. Nú mun litið
á fluorsambönd sem eðlilegan og raunar nauðsynlegan þátt í uppbyggingu og
viðhaldi líkamans.
Fluor er helst að finna í tönnum og beinum en hverfandi lítið annars staðar t.d.
í afurðum eins og kjöti og mjólk. Hóflegt magn af fluorsamböndum í fóðri og
drykkjarvatni veldur engum óæskilegum áhrifum. Ef fluormagn fer hins vegar
yfir ákveðin mörk, svonefnd þolmörk, hefur líkaminn ekki undan að losa sig við
þetta aukna fluormagn, en fluor skilst úr líkamanum með þvagi, svita og saur. Ef
slíkt ástand stendur lengi tekur fluor að safnast fyrir í beinum og tönnum og veld-
ur þar skemmdum, fluoreitrun.
Erfitt er að segja til um hvar hin svonefndu þolmörk fluorneyslu eru því það
er í hverju tilviki háð ýmsum þáttum t.d. aldri skepnunnar, fóðri hennar nyt og
burðartíma. Sumir halda því fram að fluorþol sé auk þess einstaklingsbundið.
Þá skiptir og rniklu máli í þessu efni hvaða fluorsambönd er um að ræða því
þau frásogast misjafnlega vel úr meltingarvegi. Til þessa verður að taka tillit,
þegar áhrif fluormagns í fóðri eru metin. Ef skepnur verða skyndilega fyrir
mikilli og megnri upptöku af auðleystum fluorsamböndum veldur það bráðri og
stundum banvænni eitrun, eins og borið hefur við hér á landi þegar gras, vatn og
loft stórmengast af gosefnum sem eru fluorrík.
Við krufningu á skepnum, sem farast úr bráðri liuoreitrun, sjást oftast ákafar
bólgur í öndunarfærum og meltingarvegi, blæðingar og aukin blóðfylli í ýmsum
líffærum. Veikindi í skepnum af þessum toga hafa verið þekkt hér á landi öldum
saman í kjölfar eldgosa.
Mesta athygli hafa þó löngum vakið hinar langvinnu hægfara eitranir sem
valda tannskemmdum og missmíði á beinum. í annálum og skýrslum um áhrif
eldgosa hér á landi frá fyrri tíð er þeirra oft getið og ítarlega lýst. Raunar munu
það vera einna elstu rituðu lýsingar af eitrunum af þessum toga sem þekktar eru
þó að á þeim tíma er þær voru skráðar væri ekki vitað að fluor væri orsök þeirra.
Islensk tunga geymir ýmis orð sem notuð voru í þessu sambandi t.d. öskutönn,
gostönn, gaddur, standgaddur, sniðgaddur, skert, beinskert, fætlur o.s. frv.
Ýmsir erlendir höfundar hafa lýst fluoreitrunum í nautgripum sem átt hafa rót
sína að rekja til mikils fluors í drykkjarvatni, þar sem fluor hefur mælst 4.8.-18.0
p.p.m. Hér á landi eru dæmi um það að hveravatn hafi valdið veikindum í naut-
gripum þar sem fluormagn reyndist hátt, eða allt að 10-11 p.p.m.
Það var ekki fyn' en á fjórða tug þessarar aldar að danskur læknir Kaj Roholm
(1902-1948) sýndi fram á að sjúklegar breytingar í kindabeinum, sem safnað var hér
á landi eftir Heklugosið 1845, væru af völdum fluors. I leggbeinum þessum fannst
að fluormagn var 20.600 p.p.m. og í kjálka 16.700 p.p.m. Ekki er nú vitað hvort þessi
bein voru úr sömu kindinni (p.p.m. er eining fyrir fluormagn og þýðir partar í milljón
249