Sveitarstjórnarmál - 01.09.1995, Blaðsíða 25

VERKASKIPTI RÍKIS OG SVEITARFÉLAGA
Fræðsluskrifstofurnar
- verkefni, skipulag, rekstur
Trausti Þorsteinsson, frœðslustjóri Norðurlands vestra
Inngangur
Með nýjum lögum um grunnskóla er
stigið eitt stærsta skref sem stigið hefur ver-
ið í breytingu á verkefnaskiptum milli ríkis
og sveitarfélaga og til aukinnar valddreif-
ingar í íslenska skólakerfmu. Sveitarfélögin
fá til umsýslu einhvem mikilvægasta mála-
flokk sem þeim hefur verið fenginn til
þessa og nálægt 4000 starfsmenn flytjast til
þeirra. Skyldunámið varðar hverja fjöl-
skyldu og á miklu veltur um framtíð hvers
einstaklings hvemig til tekst í grunnskóla-
námi.
Grunnskólinn lýtur að fleiri þáttum en rekstri ein-
stakra skóla. Þar má nefna kennaramenntunina, náms-
gögn, starfrækslu sérskóla og rekstur fræðsluskrifstofu.
Fræðsluskrifstofur vom stofnaðar með lögum um gmnn-
skóla frá 1974. Með stofnun þeirra var stigið skref í átt
til valddreifingar í íslenskum gmnnskólum. Landinu var
skipt í fræðsluumdæmi og kusu landshlutasamtök sveit-
arfélaga fræðsluráð sem var eins konar rekstrarstjóm
fræðsluskrifstofu og fór jafnframt með umboð mennta-
málaráðuneytisins í gmnnskólamálum í fræðsluumdæm-
inu. Rekstrarkostnaður skrifstofanna skiptist samkvæmt
lögunum til helminga milli ríkis og sveitarfélaga. Með
breytingum á verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga 1989
og lögum um gmnnskóla 1991 fluttist rekstur fræðslu-
skrifstofa að fullu til ríkis og verksvið fræðsluráða var
fengið sveitarfélögum til ákvörðunar. Þau fóm þar af
leiðandi ekki lengur með umboð menntamálaráðuneytis-
ins en þess í stað var fræðslustjóri gerður að fulltrúa þess
um skólamál í sínu umdæmi.
I nýjum lögum um gmnnskóla er gert ráð fyrir því að
bæði kennaramenntunin og námsgögn verði áfram á
vegum ríkisins en rekstur sérskóla og sú starfsemi sem
fræðsluskrifstofur hafa sinnt flytjist til sveitarfélaga.
Hvort tveggja em gmndvallarþættir fyrir grunnskóla í
landinu en ég mun hér á eftir gera að umræðuefni verk-
efni fræðsluskrifstofa í ljósi flutnings alls reksturs
gmnnskóla til sveitarfélaga.
Vandi sveitarfélaga
Þrátt fyrir nokkra fyrirvara í gmnnskóla-
lögum er af hálfu löggjafans ákveðið stefnt
að því að ákvæði laganna um flutning alls
reksturs gmnnskóla til sveitarfélaga öðlist
gildi 1. ágúst 1996 og í samræmi við það
hefur menntamálaráðherra tilkynnt fræðslu-
stjórum um starfslok fræðsluskrifstofa og
óskað þess að þeir segi upp öllum ráðning-
arsamningum starfsfólks fyrir tilskilinn
tíma. Mörg atriði er varða flutning alls
reksturs grunnskóla til sveitarfélaga bíða
úrlausnar en umræðan virðist þó oft á tíðum
vera ómarkviss og fara fram á ýmsum stigum og nokkuð
skortir á samhæfingu aðgerða og ákvarðana. Sveitarfé-
lögin em mörg og ekki ljóst hvert umboð samtaka þeirra
er til ákvarðana fyrir þeirra hönd. Tíminn sem sveitarfé-
lög hafa til að skipa sínum málum styttist óðum og því
áríðandi að vel verði haldið á spilum á næstu missemm.
Ein meginforsenda þess að valddreifmg beri tilætlað-
an árangur er að völd og ábyrgð stjómunaraðila séu vel
skilgreind og öllum ljós. Þótt ábyrgð löggjafans sé mikil
hvað þetta varðar er einnig nauðsynlegt að sveitarstjóm-
arstigið, framkvæmdaraðilinn, teikni upp með hvaða
hætti stjómun og umsýslu málaflokksins verði best hátt-
að að því leyti sem lög mæla ekki fyrir um. Að mínu
mati verður Samband íslenskra sveitarfélaga að hafa for-
ystu um það að leita hagfelldra lausna á því hvernig
þetta stjómsýslustig getur á sem bestan hátt leyst þetta
viðamikla verkefni og gera tillögur um skipan mála til
landshlutasamtaka og einstakra sveitarfélaga. Sá tími
sem framundan er verður að vera vel nýttur svo ýmis úr-
lausnarefni, sem enn bíða, verði til lykta leidd. Þó að
fjölmennari sveitarfélög geti ein og óstudd tekist á við
flesta þætti grunnskólans verða þau að standa saman
með þeim fámennari að leysa sem best af hendi þetta
nýja viðfangsefni sveitarstjómarstigsins.
Ný lög um gmnnskóla skilja ýmsa þætti eftir sveitar-
félögum til ákvörðunar og úrlausnar. Það hlýtur að vera
mikilvægt að lögin gefi ákveðið svigrúm svo að sveitar-
1 5 1