Sveitarstjórnarmál - 01.09.1995, Blaðsíða 40

MÁLEFNI ALDRAÐRA
Öldnmarþjónustan sé á einni hendi
Rannveig Guðmundsdóttir, fv. félagsmálaráðherra
Ávarp á ráðstefnunni um
öldrunarþjónustu - rekstur og gæði - 17. mars
Fundarstjóri, góðir ráðstefnugestir!
Nútímasamfélagið einkennist af sérhæf-
ingu. Við höfum sérhæfðar stofnanir fyrir
böm, fyrir fatlaða, fyrir aldraða og sjúka.
A þessum stofnunum starfa sérfræðingar
hver á sínu sviði. Sérhæfingunni ber að
fagna þar sem hún á við. En í þessum
dansi sérhæfingarinnar virðumst við
stundum gleyma því að öldrunin er eðli-
legur þáttur í lífi hvers manns á sama hátt
og bemskan og æskan em eðlilegur hluti
af æviskeiðinu.
Fyrir hartnær 40 ámm var fjöldi 60 ára
og eldri í öllum heiminum u.þ.b. 200 milljónir manna.
Nú hefur sá fjöldi meira en tvöfaldast og telur um 500
milljónir. Reiknað er með því að þessi tala verði 1.200
milljónir árið 2025, eða eftir 30 ár. Af þessum tölum má
ráða hversu gífurlegar breytingar eiga sér nú stað á ald-
urssamsetningu íbúafjöldans í heiminum.
Fjöldi þeirra, sem stundum eru kallaðir háaldraðir,
þ.e.a.s. þeir sem eru eldri en 80 ára, hefur tekið álíka
breytingum. Fjöldi háaldraðra mun meira en tífaldast á
75 ámm, það er frá 1950, þegar þeir vom um 13 millj-
ónir, til ársins 2025 þegar reiknað er með að þeir verði
orðnir 137 milljónir. Þetta em ótrúlegar tölur.
Hvernig skyldi þessi þróun vera hérlendis? ísland
byggir tiltölulega ung þjóð. Lengst af hefur fæðingar-
tíðni verið nokkuð há og hlutfall aldraðra af íbúafjölda
lágt í samanburði við nágrannaþjóðir okkar. Þetta hefur
verið að breytast. Hlutfall 65 ára og eldri af íbúafjölda
hefur því vaxið hratt hérlendis á síðustu árum og mun
gera það áfram. Nú eru um 10,5% Islendinga 65 ára og
eldri, sem er mun lægra hlutfall en annars staðar á
Norðurlöndum. Samkvæmt mannfjöldaspá fyrir fsland
er gert ráð fyrir að hlutfallslegur fjöldi 65 ára íslendinga
muni aukast um meira en helming á næstu 30 ámm, eða
úr 10,7% í 16,5%.
Þessar fyrirsjáanlegu breytingar á aldurssamsetningu
þjóðarinnar munu hafa gífurlegar breytingar í för með
sér, eins og gefur að skilja. Og ef við eigum að geta
mætt þeim breytingum með viðunandi hætti þannig að
öllum öldmðum verði tryggð sómasamleg
lífsgæði verðum við að bregðast við nú
þegar.
Vandi lífeyrissjóóanna
Ein alvarlegasta afleiðing þessarar þró-
unar sem við blasir er að lífeyrissjóðimir
geta hæglega lent í greiðsluþrotum ef ekki
er við bmgðist. Fortíðarvandi lífeyrissjóð-
anna er í mörgum tilvikum afar mikill þótt
enginn viti með vissu hver hann nákvæm-
lega er. Þó er víst að hann hleypur á millj-
örðum eða jafnvel milljarðatugum í lífeyr-
issjóðskerfinu í heild enda þótt afkomuhorfur einstakra
sjóða séu vissulega mismunandi. Skýring á þessum
vanda er tvíþætt. í fyrsta lagi vom raunvextir á útlánum
lífeyrissjóðanna, einkum til sjóðfélaga, stórlega nei-
kvæðir fram á níunda áratuginn. Þetta hefur breyst vem-
lega undanfarin ár vegna hárrar ávöxtunar, sem leitt hef-
ur til þess að margir lífeyrissjóðir hafa náð að vinna sig
að mestu út úr þessum vanda, t.d. SAL-sjóðimir. Ljóst er
að þessi háa ávöxtun stenst þó ekki til lengdar. í öðm
lagi em lífeyrisloforð margra sjóða mun meiri heldur en
iðgjöldin geta staðið undir við eðlilega ávöxtun.
Ljóst má vera að þessar aðstæður kalla á gjörbreytingu
á lífeyrissjóðskerfi landsmanna. Eins og kunnugt er, hef-
ur komið fram veruleg andstaða við hugmyndina um
einn sameiginlegan lífeyrissjóð fyrir alla landsmenn,
sem er engu að síður takmark sem skynsamlegt er að
setja sér. Afangi að því markmiði er að fækka lífeyris-
sjóðum og stækka þá og gera þá þannig öflugri svo þeir
geti betur axlað þá miklu ábyrgð sem við blasir í náinni
framtíð.
Heimaþjónusta eða stofnanaþjónusta?
Hin breytta aldursskipting mun knýja á um fleiri
breytingar en á lífeyrissjóðskerfinu. Hér á ég við það op-
inbera verferðarkerfi í félags -, heilbrigðis- og trygging-
armálum senr við nú þekkjum. Sú skipan sem við búum
við í þeim efnum mun ekki halda í framtíðinni, viljum
við standa vörð um þann vaxandi hóp aldraðra sem mega
1 66