Sveitarstjórnarmál - 01.09.1995, Blaðsíða 42

MÁLEFNI ALDRAÐRA
hins mikla fjölda og smæðar sveitarfélaganna er að víða
er ekki að finna fullnægjandi félagsþjónustu sem fólkið
hefur þörf fyrir.
Sveitarfélögin hafa reyndar engan hvata til að efla
heimaþjónustu þar sem slíkt hefur einungis í för með sér
kostnað, en ríkið tekur engan þátt í rekstri heimaþjónust-
unnar. Ríkið greiðir hins vegar að fullu kostnað vegna
stofnanadvalar og því er freistandi að velta kostnaðinum
af öldrunarþjónustunni á heilbrigðisgeirann. Enda kern-
ur það í ljós við athugun að jafnvel útgjöld stærstu sveit-
arfélaganna til heimilishjálpar annars vegar og stofnana-
dvöl aldraðra hins vegar er ótrúlega mismunandi eftir
bæjarfélögum. Samkvæmt athugun sem Landlæknis-
embættið hefur látið gera voru legudagar aldraðra með
lögheimili í Kópavogi ríflega 27 þús. árið 1990 en í
Hafnarfirði voru þeir um 55 þúsund, eða ríflega tvöfalt
fleiri. Kópavogsbúar vörðu hins vegar meira en helm-
ingi meira fjármagni í heimaþjónustu aldraðra en Hafn-
firðingar gerðu. Þannig má áætla að útgjöld ríkisins hafi
numið um 280 millj. kr. vegna stofnanaþjónustu aldr-
aðra í Hafnarfirði á móti meira en 100 millj. kr. lægri
upphæð í Kópavogi. Skýring á þessum mun er aðallega
fólgin í því að Hafnarfjörður er eldra bæjarfélag með
öldrunar- og sjúkrastofnanir frá gamalli tíð auk þess sent
þar búa hlutfallslega fleiri aldraðir. Engu að síður sýnir
þetta dæmi hagkvæmni þess að byggja upp hinn félags-
lega þátt öldrunarþjónustunnar og hvað spara má í opin-
berum útgjöldum með þeim hætti.
I nýútkominni skýrslu Hagsýslunnar um stofnanir
aldraðra kemur fram að dvalarrými á dvalarheimili kost-
ar um 963 þús. kr. á ári og hjúkrunarrými um 2,1 millj.
kr. á ári. Er þá ekki reiknað með stofnkostnaði sem er
u.þ.b. um 4 millj. kr. á hvert hjúkrunarrými. Bjóða má
upp á verulega þjónustu við einstakling í heimahúsi með
minni tilkostnaði en vistun í dvalarrými kostar. Auk
þess sem slík ráðstöfun væri í samræmi við almennar
óskir aldraðra og á það verður ekki lögð fjárhagsleg
mælistika.
Það er hefðbundin lausn að byggja stofnun og leggja
fólk inn. Hún kann, við fyrstu sýn, að virðast einfaldari
leið en að veita heildstæða þjónustu til aldraðra á þeirra
eigin forsendum í þeirra eigin umhverfi. Slík þjónusta
krefst samstarfs margra aðila og hún reynir á sveigjan-
leika allra sem að málinu koma. Með þessum orðum vil
ég þó á engan hátt kasta rýrð á það góða starf, sem innt
er af hendi á öldrunarstofnunum þar sem við höfum átt
því láni að fagna að hafa notið úrvals starfsfólks.
Samhæfó opin öldrunarþjónusta
Það er hins vegar nauðsynlegt að ná fram samhæfingu
í þjónustu við aldraða. Um þessar mundir er staðan sú
að sveitarfélög og einkaaðilar eru rekstraraðilar dvalar-
og hjúkrunarheimila en rekstrarféð kemur úr ríkissjóði.
Félagasamtök og sveitarfélög hafa fengið greiðslur úr
Framkvæmdasjóði aldraðra til byggingar nýrra stofnana,
oft án þess að rekstrarfé hafi verið tryggt.
Það liggja því bæði fagleg og fjárhagsleg rök fyrir því
að leggja meiri áherslu á opna öldrunarþjónustu en stofn-
anaþjónustu. Með opinni öldrunarþjónustu á ég við
heildstæða félagslega og hjúkrunarlega heimaþjónustu.
Samhæfð opin öldrunarþjónusta getur dregið verulega úr
þörf á stofnanarýmum. Hér er ekki síður mikilvægt að
gefinn sé gaumur að nýjum valkostum í öldrunarþjón-
ustu og að frjó hugsun fái að ráða, ekki síst að leitað
verði eftir hugmyndum frá öldruðum sjálfum og fjöl-
skyldum þeirra.
Það er stefna míns flokks að raunhæfasta leiðin til að
tryggja öldruðum skilvirka og samhæfða þjónustu sé sú
að hafa hana á einni hendi. Hér er rétt að draga fram að
ef takast á að afnema aðskilnað heilsufarslegrar og fé-
lagslegrar öldrunarþjónustu, auka hagkvæmni hennar og
gera hana betur í stakk búna til að koma til móts við fjöl-
breyttar þarfír aldraðra, er að mínu viti óhjákvæmilegt að
fela sveitarfélögunum þá ábyrgð að reka öldrunarþjón-
ustuna að öllu leyti. Undanskilin væri að sjálfsögðu sér-
hæfð sjúkrahúsþjónusta. Forsenda þessa er aftur á móti
að sveitarfélögunum fækki og þau stækki og eflist
þannig að þau geti ráðið við þessi verkefni.
Með því móti mætti nálgast betur það markmið að
gera sem flestum kleift að búa sem lengst í heimahúsum.
Ennfremur yrði með þeim hætti mun auðveldara að
virkja aldraða sjálfa við skipulagningu þjónustunnar á
hverju svæði.
Góðir ráðstefnugestir!
Það að verða gamall felur í sér ákveðna fyrirsjáanlega
breytingu sem mætir okkur öllum. Annars vegar hefur
ellin í för með sér breytingu á heilsufari, sem oftast lýsir
sér í skertri getu. Ennfremur fylgja öldruninni ákveðnar
félagslegar breytingar, sem einkum lýsa sér í því að
menn draga úr eða hætta störfum utan heimilis. Þessar
breytingar, út af fyrir sig, eiga ekki að valda því að líf
einstaklinganna verði innihaldsrýrara eða sjálfsákvörð-
unarréttur þeirra verði skertur. Það er skylda okkar að
búa svo um hnútana að aldraðir geti lifað sem eðlileg-
ustu lífi, átt samneyti við þá sem þeim eru kærir og tekið
þátt í samfélaginu eins og aðrir þegnar.
Að svo mæltu óska ég ykkur árangursríks vinnudags
um málefni aldraðra.
1 68