Morgunblaðið - 26.02.1983, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. FEBRÚAR 1983
leiðtogi Verkamannaflokksins, var
forsætisráðherra þegar það var
ákveðið fyrir nokkrum áratugum, að
á friðartímum skyldu ekki vera
kjarnorkuvopn í Noregi. Síðan var
málið ekki meira rætt þar í landi og
því stungið undir stól í stjórnmála-
baráttu. Fyrir fáeinum árum tóku
menn að huga að því aftur og það
var dregið fram að nýju og reyndist
þá hafa stækkað og bólgnað í hvíld-
inni.
Athygli beindist að vopnunum
þegar umræður urðu um það, hvort
hafa ætti nifteindarsprengjur í
Vestur-Evrópu. Jimmy Carter,
Bandaríkjaforseti, fékk nóg af tví-
ræðum svörum frá Helmut Schmidt,
kanslara Vestur-Þýskalands, og
ákvað að hætta við sprengjuna áður
en hún leiddi til fjöldamótmæla.
En Norðmenn tóku fyrst alvar-
lega við sér í desember 1979 þegar
utanríkisráðherrar Atlantshafs-
bandalagsríkjanna ákváðu að setja
upp meðallangdrægar bandarískar
kjarnorkueldflaugar í Vestur-
Evrópu til að svara hinni nýju SS-20
eldflaug Sovétmanna. í hverri SS-20
eldflaug eru. þrjár kjarnorku-
sprengjur og þær vöktu ugg hjá
mörgum, ekki síst Vestur-Þjóðverj-
um.
f desember 1979 var Odvar Nordli
forsætisráðherra í eins flokks stjórn
Verkamannaflokksins. Nordli tókst
með aðstoð Knut Frydenlund, utan-
ríkisráðherra, og Thorvald Stolt-
enberg, varnarmálaráðherra, að fá
forystusveit Verkamannaflokksins
til að styðja hina „tvíþættu ákvörð-
un“ Atlantshafsbandalagsins. Hún
hefur verið kölluð „tvíþætt" því að
samhliða ákvörðun um að koma hin-
um nýju eldflaugum fyrir var Sovét-
mönnum gert tilboð um samninga
sem gætu hindrað tilvist þessara
sömu eldflauga í Vestur-Evrópu.
Verkamannaflokkur
viö völd
Á meðan Verkamannaflokkurinn
var við völd gat hann sameinast um
stuðning við „tvíþættu ákvörðun-
ina“ með því að leggja áherslu á
samningshlið hennar. Forystumenn
flokksins viðurkenndu, að erfitt yrði
að ná samningum sem útilokuðu
með öllu bandarísku eldflaugarnar
frá Vestur-Evrópu. Engu að síður
töldu þeir rétt að halda í vonina um
að ekki þyrfti að setja upp neina
nýja eldflaug.
Þegar Gro Harlem Brundtland
tók við embætti forsætisráðherra af
Nordli snemma árs 1981 voru aðeins
nokkrir mánuðir til þingkosninga í
september sama ár. Henni var
kappsmál að flokkurinn væri ein-
huga í kosningabaráttunni og því
var eldflaugadeilunni innan hans
ýtt til hliðar. Til þess var notuð út-
smogin formúla. A landsfundi vorið
1981 gerðist það í fyrsta sinn í sögu
Verkamannaflokksins að einróma
var samþykkt yfirlýsing til stuðn-
ings aðildinni að Atlantshafsbanda-
laginu. Þennan einhug keypti
flokksforystan með því að fallast á
tillögu um kjarnorkuvopnalaust
svæði á Norðurlöndum. Enginn
minntist á „tvíþættu ákvörðunina".
Viðbrögð helstu bandamanna
Norðmanna og þó einkum Banda-
ríkjamanna voru skýr og skorinorð.
Þeir sögðu í raun, að forysta Verka-
mannaflokksins notaði varnar-
stefnu Atlantshafsbandalagsins
sem skiptimynt í pólitískum hrossa-
Noregs í öryggismálum
John C. Ausland ritar um eldflauga-
vanda norska Verkamannaflokksins
Dag nnkkurn seint í nóvember 1982
bað Knut Frydenlund um orðið í
norska þinginu. Hann kvað ekki fast
að orði frekar en hann er vanur en
sagðist vilja bera fram breytingartil-
lögu við einn útgjaldalið varnarmála-
ráðuneytisins í fjárlagafrumvarpinu
fyrir 1983. Þetta hefði tæplega þótt
neinum tíðindum sæta á löggjafar-
samkundum flestra landa. En í Nor-
egi var um sögulegan atburð að ræða.
I fyrsta sinn frá því síðari heimsstyrj-
öldinni lauk klofnaði stórþingið í
tvær svo til jafn stórar fylkingar
vegna tillögu er varðaði stefnu Noregs
í öryggismálum.
Það var táknrænt að Knut Fryd-
enlund skyldi vera tillögumaðurinn,
af því að ágreiningsefnið snertir
áform á vegum Atlantshafsbanda-
lagsins, sem hann tók þátt í að móta
þegar hann var utanríkisráðherra í
ríkisstjórn Verkamannaflokksins —
í harðri andstöðu við stóran hóp
flokksbræðra sinna.
Frydenlund er nú formaður varn-
armálanefndar þingsins og því var
það í sjálfu sér ekkert merkilegt, að
hann flytti breytingartillögu við út-
gjaldaliði varnarmálaráðuneytisins.
Hann lagði til, að Norðmenn skæru
niður framlag sitt til framkvæmda-
sjóðs NATO um nokkrar milljónir
n.kr., það er þann hluta af framlagi
þeirra sem átti að renna til smíði
skotpalla undir bandarísku meðal-
langdrægu kjarnorkueldflauganna
sem ætlunin er að setja upp í
Vestur-Evrópu. Jafnvel þótt tillögu
ríkisstjórnar Hægriflokksins undir
forsæti Káre Willochs hefði verið
breytt í þá átt sem Frydenlund vildi,
hefði það ekki haft áhrif á smíði
skotpallanna. Hins vegar hefði það
flýtt fyrir alvarlegri stjórnarkreppu
í Noregi.
Við atkvæðagreiðsluna um breyt-
ingartillöguna var svo sannarlega
mjótt á munum, 77 atkvæði gegn 76
ríkisstjórninni í vil. Svo hart var
barist að Káre Kristiansen, formað-
ur Kristilega þjóðarflokksins, var
kallaður heim úr ferðalagi í Banda-
ríkjunum til að greiða atkvæði í
stórþinginu. Andstaða gegn Evrópu-
eldflaugunum i Verkamannaflokkn-
um hafði smitað frá sér inn í Kristi-
lega þjóðarflokkinn og Miðflokkinn.
Ríkisstjórn Willochs er minnihluta-
stjórn og getur ekki náð málum
fram án stuðnings þessara flokka.
Vantraust á
varnarmálaráðherra
Hiti í umræðum um eldflaugarn-
ar minnkaði ekki við það, að Gro
Harlem Brundtland, formaður
Verkamannaflokksins, flutti tillögu
um vantraust á Anders C. Sjaastad,
varnarmálaráðherra. Hún hélt því
fram, að Sjaastad hefði ekki gert
varnarmálanefnd þingsins nægilega
glögga grein fyrir því, hvernig
greiðsluskyldu Noregs vegna eld-
flauganna væri háttað. Vantrausts-
tillagan var felld með yfirgnæfandi
meirihluta atkvæða en hún varð
ekki til þess að bæta stirt ands-
rúmsloft í samskiptum varnarmála-
ráðherra og forystu Verkamanna-
flokksins.
Það er Sjaastad að þakka, að
menn fengu almennt vitneskju um
það, að Noregur átti að leggja fram
fé til smíði eldflaugaskotpallanna.
Hann birti tölur því til staðfest-
ingar í fjárlagafrumvarpinu. Til
þessa hafa útgjaldaliðir ekki verið
jafn sundurgreindir og nú. Sjaastad
segist vera að sinna upplýsinga-
skyldu við almenning með þessari
sundurliðun útgjalda. Sumir for-
ingjar Verkamannaflokksins segja,
að hann hafi aðeins gert þetta til að
koma þeim í vanda.
Hvað svo sem fyrir Sjaastad vakir
er ljóst, að allt fram á síðustu ár
hefur verið talið óhugsandi að
ganga til atkvæða með þessum
hætti í stórþinginu. Þar hefur verið
samstaða um öryggismálastefnuna
meðal allra flokka nema Sósíalíska
vinstriflokksins. Samstaðan breiddi
hins vegar yfir þá staðreynd, að inn-
an flokka og þá einkum Verka-
mannaflokksins voru menn misjafn-
lega áhugasamir um Atlantshafs-
bandalagið. Þetta „áhugaleysi" hef-
ur ekki síst gert vart við sig þegar
kjarnorkuvopn eru annars vegar.
Kjarnorkuvopn
dregin fram
John C. Ausland, gerinarhöfundur.
Hann var fyrr á árum í bandarísku
utanríkisþjónustunni og vann meðal
annars að undirbúningi fyrri SALT-
viðræðnanna og mótun kjarnorku-
vopnastefnu Bandaríkjanna. Eftir að
hafa starfað í bandaríska sendiráðinu
í Osló settist hann þar að og ritar um
norsk málefni, einkum varnarmál og
olíumál, fyrir fjölda blaða.
Einar Gerhardsen, hinn aldni
kaupum innan eigin flokks; í varn-
arstefnunni fælist að til kjarnorku-
vopna kynni að verða gripið ef ekki
reyndist unnt að verjast Sovét-
mönnum með venjulegum vopnum.
Þeir héldu því einnig fram, að tillag-
an um kjarnorkuvopnalaust svæði
veikti samningsstöðuna gagnvart
Sovétmönnum um niðurskurð með-
allangdrægra eldflauga.
í nýlegri endurminningabók sinni
Lille land — hva ná? segir Knut
Frydenlund, að Alexander Haig,
utanríkisráðherra Bandaríkj anna,
hafi lagt „þunga áherslu" á mein-
bugi tillögunnar um kjarnorku-
vopnalaust svæði á Norðurlöndum
þegar þeir hittust í New York í júní
1981. Enn kveður Frydenlund ekki
of fast að orði, því að Haig sprakk
og sparaði víst ekki stóru orðin.
Þetta var óskemmtileg reynsla fyrir
Frydenlund en ekki án kaldhæðni.
Frydenlund bað nefnilega um fund-
inn í von um að geta talið Haig
hughvarf og fengið ríkisstjórn Ron-
ald Reagans ofan af harðri andstöðu
við tillögur um kjarnorkuvopna-
laust svæði.
Verkamannaflokkur
án valda
Þegar Verkamannaflokkurinn
lenti í stjórnarandstöðu eftir kosn-
ingarnar í september 1981, var það
skoðun margra kunnugra manna, að
flokksforystan gæti tæplega staðist
þá freistingu að hverfa frá stuðn-
ingi við „tvíþættu ákvörðunina".
Þetta þótti þeim mun líklegra sem
norsku hreyfingunni „Nei við at-
ómvopnum" óx ásmegin. Stóryrtar
yfirlýsingar Reagans voru aftur á
móti byr í segl hreyfingarinnar.
Tillögur Reagans í nóvember 1981
léttu dálítið á spennunni. Hann
bauðst til að hætta við að koma hin-
um nýjum eldflaugum fyrir í Vest-
ur-Evrópu, ef Sovétmenn tækju
niður allar meðallangdrægu eld-
flaugarnar sem miðað var á skot-
mörk í Vestur-Evrópu. Þessi tillaga
hefur verið kölluð „núll-lausnin“.
Strax og forsetinn kynnti tillöguna
var ljóst að hún dygði ekki nema að
litlu leyti til að minnka ólgu á Vest-
urlöndum vegna eldflauganna.
Þegar norskir andstæðingar
bandarísku eldflauganna komust að
raun um það vorið 1982 að norska
ríkið ætti að leggja fram fé í skot-