Morgunblaðið - 24.07.1984, Qupperneq 42

42
MORGUNBLADID, ÞRIÐJUDAGUR 24. JÚLÍ 1984
Shultz og afstaðan
til þriðja heimsins
í tilefni þess að Ronald Reagan, Bandaríkjaforseti, hefur ákveðið að gefa
kost á sér til endurkjörs, birtir Morgunblaðið hér frásögn af fundi, þar sem
George Shultz, utanríkisráðherra Bandaríkjanna, ræddi heimsmálin við ýmsa
frammámenn í kaupsýslu og stjórnmálum í Georgíuríki. Ræða Shultz snerist í
meginatriðum um mikilvægi þess að Bandaríkin aðstoðuðu sem mest þau ríki
Þriðja heimsins við að koma fótunum undir efnahag sinn og stjornarfarslegt
frelsi.
Um 800 manns sátu hádegis-
verð í Hyatt Regency-hót-
elinu í Atlanta til heiðurs
George Shultz, en þangað var
hann kominn í boði félagsskapar-
ins Southern Center for Intern&t-
ional Studies. Var þar margt
merkismanna úr Georgíu: Jimmy
Carter, Dean Rusk, Andrew
Young og aðrir framámenn í póli-
tík og athafnalifi í þessu Suður-
ríki.
Að loknum málsverði sté And-
rew Young í pontu og hældi hann
Shultz á hvert reipi: kvaðst hafa
orðið fyrir miklum áhrifum frá
þeim manni og svo hefði sér fyrst
dottið í hug að leika tennis þegar
hann sá Shultz eitt sinn spreyta
sig í þeirri íþrótt! Young fullyrti
að Bandaríkjamenn væru gæfu-
samir að hafa slikan mann i emb-
ætti utanríkisráðherra — en
fannst svo rétt að þagga niður í
sjálfum sér, því það mætti ekki
spyrjast að hann héldi langar lof-
ræður um mann í Reagan-stjórn-
inni!
George Shultz er meðalmaður á
vöxt, en þykkur undir hönd og lot-
inn; stilltur í framgöngu og gæða-
legur á svip, en augun ötul. Hann
er ákveðinn í málflutningi, en eng-
inn ræðuskörungur og þrátt fyrir
ákveðnina sér hann margar hliðar
á málum og ræðir tillögur, en gef-
ur ekki svör.
I upphafi ræðu sinnar tilgreindi
Shultz fjögur megineinkenni á
utanríkismálastefnu Reagans
Bandaríkjaforseta, sem hann kvað
vera: raunsæi, styrk, samnings-
vilja og bjartsýni. Hann sagði:
„Raunsæi er fyrsta skilyrði
árangursríkrar stefnu í utanrík-
ismálum. Ef við ætlum okkur að
bæta heiminn, þá er frumskilyrði
að gera sér grein fyrir honum.
Ástandið í heimsmálunum er
ótryggt, en að lýsa hlutunum eins
og við sjáum þá, svo sem Reagan
forseti hefur kappkostað, má ekki
leggja út á þann veg að verið sé að
efna til æsinga og ófriðar, heldur
er slíkt raunsæi mikilvægt spor til
friðvænlegri framtíðar. Þess
vegna köllum við ofbeldi og kúgun
sínum réttu nöfnum og afneitum
hefðbundnu loðmæli.
Það er ekki hægt að horfa fram-
hjá því sem gerst hefur i Afghan-
istan og Póllandi — og við höfum
leynt og ljóst komið Sovéttum í
skilning um að það slaknar ekki á
spennunni í alþjóðamálum nema
þeir fylgi orðum sínum eftir í
breytni. Við höfum meira að segja
beitt bandamenn okkar viðskipta-
þvingunum til að árétta þetta
sjónarmið. Raunsæi er afar mik-
ilvægt í alþjóðamálum og það er
skoðun okkar að skýr og ákveðin
stefna sé forsenda fyrir lausn
vandamála.
Ekki er síður mikilvægt að
styrkurinn sé nægur: hernaöar-
styrkur, e/nahagsstyrkur og póli-
tískur styrkur. Reagan forseti hef-
ur aukið framlag okkar til varn-
armáia, svo Bandaríkin, banda-
menn þess og vinir geti varið sig
og treyst þann frið sem ríkt hefur
á Vesturlöndum frá lokum seinna
stríðs.
Það er óumdeilanlegt að kreppa
síðustu ára hefur dregið úr styrk
okkar og enda þótt bjartara sé
framundan, þá hefur þessi kreppa
markað djúp spor: mikið atvinnu-
leysi er í flestum rfkjum heims og
skuldabyrði margra ríkja þriðja
heimsins er risavaxin. Það er
frumskilyrði fyrir lausn á þessum
efnahagsvanda að ná tökum á
verðbólgunni. Ég trúi að bjart sé
framundan hjá Bandarlkjunum,
en við verðum að hafa náið sam-
ráð við önnur iðnríki til að auka
fjárfestingu og framleiðni.
t En forsendan fyrir veldi Banda-
ríkjanna er pólitfskur styrkur
okkar: málfrelsi og ritfrelsi, frjáls
verkalýðsfélög, frjáls stjórnmála-
starfsemi og óháð löggjafarvald.
Og þar eð við búum við slík rétt-
indi, þá krefjumst við þeirra til
handa öllum mönnum og viðgang-
ur lýðræðis í heiminum endur-
speglar okkar eigin styrk.
Þessir fjórir þættir, sem ég tel
einkenna stefnu Reagan-stjórnar-
innar í alþjóðamálum — raunsæi,
styrkur, samningsvilji og hófleg
bjartsýni — ráða afstöðu okkar til
Sovétríkjanna, Austur-Evrópu-
ríkja og bandamanna okkar í Evr-
ópu. Og þeir ráða einnig ferðinni f
skiptum okkar við þjóðir hins
svonefnda Þriöja heims, en að
honum beini ég nú máli mfnu.
Eg fullyrði að það verður
ekki varanleg velmegun f
þessu landi án efnahags-
vaxtar í Þriðja heiminum. Og ör-
yggi okkar og sá friður sem við
höfum búið við verður ekki
tryggður án stöðugleika og friðar í
þróunarlöndunum. Hin seinni ár,
eða þar til núverandi kreppa tók
að segja til sín, hafa þróunarlönd-
in vaxið hraðar en Bandaríkin og
ríki Vestur-Evrópu. Og með aukn-
um vexti hafa þessi lönd gerst
mikilvægari viðskiptavinir okkar
og annarra iðnríkja. Árið 1980
keyptu þróunarlönd um 40% alls
bandarísks útflutnings, eða meira
heldur en Evrópulönd, Sovétríkin
og Kína keyptu til samans. Við-
skipti okkar við þróunarlönd hafa
staðið fyrir meira en helmingnum
i aukningu bandarísks útflutnings
síðan 1975. Og nú standa mál svo
að einn af hverjum tuttugu verka-
mönnum í Bandaríkjunum fram-
ieiðir fyrir markað Þriðja heims-
ins og allar landbúnaðarafurðir
okkar af einni ekru af hverjum
fimm fara beint til Þriðja heims-
ins.
í heimskreppu sfðustu ára hafa
þessi viðskipti komist í brennidep-
il, því kreppan hefur dregið mjög
úr aukningu þeirra og nú er svo
komið að útflutningur okkar til
þessara þjóða, sem jókst um 30%
á ári í lok sjöunda áratugarins,
stendur í stað.
Við hvern milljarð sem útflutn-
ingstekjur okkar dragast saman
um, þá þurrkast út 60 til 70 þús-
und störf í bandarískum fram-
leiðslugreinum. Dágóður partur
atvinnuleysingja nútfmans er
okkur því lifandi áminning um að
velmegun okkar er tengd velmeg-
un ríkja Þriðja heimsins.
I innflutningnum blasa sömu
staðreyndir við. Um 40—45%
þeirra hráefna sem við flytjum
inn árlega fyrir verksmiðjur
okkar koma frá löndum Þriðja
heimsins. Enda þótt við séum
flestum iðnvæddum þjóðum rfkari
af málmefnum f jörðu, þá leggja
þriðja heims rfki okkur til meira
en helming þess sem við notum af
ýmsum mikilvægum málmefnum,
t.d. kóbalt, tini og boxít. Þá má
nefna að allt sem við notum af
ýmsum afurðum, svo sem gúmmí,
kaffi, kakó er flutt inn frá Þriðja
heiminum."
Shultz sagði að viðskipti iðn-
ríkja og þróunarlanda myndu
aukast næstu tvo áratugina og þvf
afar nauðsynlegt að vestræn ríki
ykju framlag sitt til Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins, svo sem Reagan for-
seti hefði gert, til að hjálpa þess-
um vanþróuðu rfkjum að létta á
þungri skuldabyrði. Shultz varaði
mjög við hvers kyns höftum í
viðskiptum þjóða, en sagði svo:
„Rétt eins og það er okkur mik-
ilvægt að nokkur velmegun ríki í
löndum Þriðja heimsins, þá er
ekki síður mikilvægt að þar ríki
stöðugleiki og friður. Frá því á.
fimmta áratugnum hefur heims-
friðnum stafað mest hættan af
ófriði f þriðja heims löndum og
hinni skefjalausu útþenslu komm-
únismans þar. Þau átök eru okkur
flest í fersku minni: Árið 1950 var
það Kórea, árið 1954 Dienbienphu,
1956 kom svo Súezdeilan, Kúbu-
deilan f upphafi sjöunda áratugar-
ins og svo nú á seinni árum: Iran,
Angóla, Afghanistan, Kampútsea,
E1 Salvador og Eþíópía ...
Sovéttar hafa notað hvert tæki-
færi sem þeim gefur gefist til að
auka ftök sfn og áhrif i Þriðja
heiminum og ekki vílað neitt fyrir
sér i útþenslu sinni. Nútimatækni
í hergagnaframleiðslu hefur gert
þeim þetta auðveldara. Að undan-
skildum þeim löndum sem Sovétt-
ar hafa beint og krókalaust lagt
undir sig, þá styðja þeir 870 þús-
und manna herlið í Norður-Kóreu,
en það er 60% fjölmennara lið
heldur en Suður-Kóreumenn hafa;
Sovéttar halda vfetnamska hern-
um uppi og sá her hefur 180 þús-
und manna lið rétt við landamæri
Thailands; Sovéttar standa á bak
við 55 þúsund manna lið Kúbana f
Angóla, Eþíópfu og Mósambikk,
en þeir, Sovéttar, selja þrisvar
sinnum fleiri skriðdreka, orrustu-
flugvélar og fallbyssur til ríkja
Þriðja heimsins heldur en Banda-
ríkjamenn gera.
Það er ekki hægt að horfa
framhjá svo alvarlegum
staðreyndum. Við þurfum
að treysta stöðu okkar f Þriðja
heiminum og það gerist ekki nema
við reynumst vinir vina okkar. Við
verðum ávallt að vera reiðubúnir
að leggja þessum þjóðum lið við að
byggja upp varnarkerfi sitt og að
rétta við efnahag sinn. Það er
óþarft að hafa um það mörg orð,
hversu afdrifarík bein íhlutun
okkar f þessum heimshlutum get-
ur orðið. Frá lokum seinni heims-
styrjaldarinnar höfum við 185
sinnum sent herlið til vanþróaðra
ríkja til að stilla til friðar, en f 185
skipti hefur sannast að slfkt er
ekki vænlegasta ráðið. Við þurfum
langtímaáætlun til að koma á friði
f þessum rfkjum og auka velmeg-
un þeirra — og sú áætlun er til.
Hún ber heitið: Áætlun Banda-
ríkjanna um samvinnu f öryggis-
og þróunarmálum. Allir forsetar
Bandaríkjanna frá þvf Harry
Truman gegndi því embætti hafa
fylgt þessari áætlun í meginatrið-
um. Markmið þessarar áætlunar
er að skapa skilyrði til vaxtar og
viðgangs, öryggis og lýðfrelsis í
þróunarlöndunum og það mark-
mið þjónar hverjum Bandaríkja-
manni.
í þessari áætlun er mest áhersl-
an lögð á frið í Mið-Austurlönd-
um. Sá friður er ekki aðeins í þágu
hins strfðshrjáða fólks f þessum
heimshluta, heldur myndi hann
draga mjög úr hættunni á heims-
stríði. En friðarviðleitnin verður
að birtast í fleiru en viðræðum,
jafn mikilvægar og þær eru. Það
verður að vera efnahagslegur upp-
gangur í Egyptalandi, ísrael og
Jórdan. Það þarf að koma útlend-
um her á brott úr landi Líbana;
það þarf að opna vegi þeirra,
endurreisa rafveitu þeirra og
koma efnahagshjóli þeirra af stað;
gera þetta land á ný að traustu og
vinsamlegu riki f þessum heims-
hluta. Þessi ríki verða einnig að
vera fær um að verja sig sjálf.
Þess vegna er það, að við og fleiri
lönd leggjum þessum löndum til
bæði efnahags- og hernaðarað-
stoð. Sú aðstoð er mikilsvert
framlag til friðar í heiminum."
Shultz vék nokkrum orðum
að áætlun Bandaríkjanna
til að hjálpa þjóðum Þriðja
heimsins við að bregðast við
offjölgunarvandanum. Mannfjöldi