Morgunblaðið - 08.03.1985, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. MARZ 1985
Magnaðar
meinlokur
— eftir Bjarna
Braga Jónsson
Dr. Magni Guðmundsson hag-
fræðingur talaði í útvarp um dag-
inn og veginn mánudaginn 25.
febrúar. Hélt hann þar áður upp-
teknum hætti að afflytja málstað
verðtryggingar og raunvaxta-
stefnu og úthúða þeim embættis-
mönnum, sem er falið það erfiða
hlutverk að stýra peningamálum í
ölduróti íslenzkra efnahagsmála.
Hingað til hef ég leitt spjall og
skrif Magna hjá mér í trausti
þess, að fólk hafi aðgang að hlut-
lægum greinargerðum fræði-
manna, en sumir leggja það út
sem veikleika, svo að mál er að
gera eina undantekningu. Ástæð-
ur svarleysis hafa raunar fremur
verið þær að maður veigrar sér við
að hirta Magna fyrir svo einfaldar
og augljósar meinlokur, sem hann
gerir sig þráfaldlega sekan um, og
sízt er vert að bera salt í sárið og
auka á þá ofsóknarkennd.
Aðferð Magna í ræðu og riti
hefur verið til þess fallin að
blekkja auðtrúa sálir. Þjóð, sem
lifað hefur í sjálfsblekkingu verð-
bólgunnar um langan aldur, og
látið gefa sér með annarri hendi,
það sem tekið er oft eftir króka-
leiðum með hinni, gleðst gjarnan
yfir hverjum falsspámanni, sem
hjalar við hana um, að skolla-
leiknum megi halda áfram. Og
flestum þykir lastið bragðgott,
einkum þegar áhrifa- og valda-
menn eiga í hlut. Aðferð Magna er
í stystu máli sú að slíta málsatrið-
in úr rökrænu samhengi, heldur
koma að þeim á víxl úr ýmsum
áttum, beita fyrir sig hálfkveðn-
um vísum kennisetninga, skil-
greiningaratriða og tilvitnana,
sem sjaldan standast nánari rýni,
og alhæfa af einstökum dæmum
úr takmarkaðri eigin reynslu.
Einkum hefur Magna reynst
drjúgt að bera fyrir sig fagnað-
arboðskap Keynesismans, sem
hann ber fram sem ný sannindi,
enda þótt hálfrar aldar gamall sé
og hafi verið til stöðugs endur-
mats og að miklum hluta afskrift-
ar síðustu áratugina. Um þetta er
Magna nokkur vorkunn, þar sem
hann var við framhaldsnám á síð-
ustu velmegtardögum barnalegrar
oftrúar á Keynesismann. Loks er
það einkenni á málflutningi hans
að taka aldrei til meðferðar tölu-
legar staðreyndir um innlend pen-
ingamál og þær röksemdir um
stefnu og árangur, sem þeim eru
tengdar. Hefur hann þannig ekki
gefið færi á skoðanaskiptum, sem
vænleg séu til árangurs. Vikjum
nú að því, hvernig þessar veilur
birtast í umræddu erindi.
V axtaskilgreiningin
Það þykir ekki fræðimannlegt
að skýla sér á bak við skilgrein-
ingar. Hugtök skilgreina menn og
beita þeim eftir því, hvernig vand-
inn er vaxinn. Volaire orðaði það
þannig: „Viljir þú rökræða við
mig, gerðu þá grein fyrir
merkingu þeirra orða, sem þú not-
ar.“ Magni er ekki sama sinnis og
brigslar okkur um að við notum
ekki hinn eina rétta stórasannleik
í skilgreiningu vaxta. Vextir séu
ekki aðeins raunvextir, heldur og
vísitöluálag eða verðbótaþáttur
vaxta, sem sé allt sem uppfærir
nafnvirði skuldar. Hvílík stór-
frétt! Allir, sem haft hafa fyrir að
kynna sér upplýsingarit um vexti
og verðtryggingu, kannast við, að
öll slík uppfærsla er heimfærð
undir hugtak nafnvaxta, nánar til-
tekið sem ársávöxtun eða virkir
vextir, svo að tryggt sé, að öll
vaxtavöxtun innan ársins komi
með í myndina. Ástæðan til þess,
að menn leggja höfuðáherzlu á
raunvexti fremur en nafnvexti er
fyrst og fremst málefnislega til
komin af þeirri ákvörðun íslenzku
þjóðarinnar, sem bundin er í lög-
um, að láta órétt verðbólgugróða á
annan bóginn og eignaupptöku á
hinn ekki viðgangast lengur, né
heldur það sukk og þá spillingu,
sem því fylgir.
Svo að Magni telji sig ekki
ógilda þennan ásetning löggjafans
í krafti almennt viðurkenndra
skilgreininga hagfræðinnar, er
rétt að leiða tvo valinkunna fræði-
menn til vitnis. Varla getur annan
virtari né fremur dæmigerðan
fulltrúa aldamótakynslóðarinnar
og nýklassískrar hagfræði en Al-
fred Marshall, prófessor í Cam-
bridge. í hinu merka höfuðriti
sínu Principles of Economics tek-
ur hann skýrt fram, að fræðikenn-
ingar um vexti séu því aðeins gild-
ar, að lánsfé sé endurgreitt með
sama kaupmætti og lánið hafði
upphaflega. Allt, sem í ritinu segir
um vexti, sé með því fororði, að átt
sé við raunvexti. Þetta styður
hann dæmum og rökstuðningi í þá
veru, að verðbólga eða verðhjöðn-
un raski raunvöxtum frá því, sem
tilætlað væri, og eigi þannig veru-
legan þátt í að magna hagsveiflur.
Hliðstætt þessu tók Keynes fram,
að hann reisti kenningar sínar í
General Theory of Employment,
Interest and Money á forsendu
ákveðinnar kaupeiningar (wage
unit), er hann hugsaði sem grófa
nálgun stöðugs verðlags og pen-
ingagildis. Má enda ljóst vera, að
ýmsar kennisetningar hans hafi
hvorki merkingu né markmið án
tengsla við raunverulegt verðgildi,
svo sem kenningin um breytilegt
hlutfall neyzlu og sparnaðar af
mismunandi tekjuhæð eða um
samband vaxta og afraksturs
nýrrar fjárfestingar.
Frá því að þessir heiðursmenn
voru á dögum, hefur heimurinn
upplifað miklu almennari og var-
anlegri verðbólgu en þeir höfðu
reynslu af, og því að vonum, að
aukin og ákveðnari áherzla er nú
lögð á verðbólguleiðréttingu og
gildi raunvaxta. Er nú svo komið,
að leikir sem lærðir fjalla í
málefnislegu samhengi nánast
einvörðugu um raunvexti, þar sem
nafnvextir hafi út af fyrir sig enga
þýðingu án tillits til verðbólgu.
Þannig sagði Garret F. Bouton,
bankastjóri Scandinavian Bank,
sem hingað kom til fyrirlestra-
halds fyrr í vetur, að almennt
væru menn hættir að miða við
annað en raunvexti og raunvaxta-
mun, þegar fjallað væri um áhrif
vaxta.
Leiðum fram enn einn virtan
heimildarmann á þessu sviði.
Fyrir um 2—3 árum kynnti Magni
hérlendis prófessor sinn frá Kana-
da, Clarence L. Barber, og kom
m.a. með hann í sérstakt viðtal við
mig. Fór einstaklega vel á með
okkur, enda kom í ljós, að prófess-
orinn lagði í heimalandi sinu
stund á nákvæmlega sams konar
verðbólguleiðréttingar á rekstrar-
og fjárhagslegum jöfnuði stofnana
og efnahagsheilda og íslenzkar ha-
gstofnanir hafa ástundað. Gaf
hann mér grein eftir sig um verð-
bólguleiðréttan fjárlagajöfnuð
Bandaríkjanna, er birtist í tímar-
itinu Challenge 1979. Þar sýndi
hann fram á, að fjárlagahallinn
var enginn í raunverulegum verð-
mætum, þótt það gildi raunar ekki
lengur. Seðlabankastjórar í Band-
aríkjunum, sem ég hef talfært
þetta við, báru í sjálfu sér ekki
brigður á rök hans og aðferðafr-
æði, enda þótt fleiri og að miklu
leyti mótvæg atriði þyrftu að
koma til fullrar leiðréttingar á
jöfnuðinum. Frá því ég hitti þenn-
an mæta mann, hefur mér verið
óleyst undrunarefni, hvernig
Magni getur rætt þessi mál af
slíku skilningsleysi. Bágt á ég með
að trúa því, að hann villi um fyrir
mönnum gegn betri vitund, enda
þótt því hafi verið skotið að mér.
Verðbólguáhrifin
Út frá sinni óvéfengjanlegu (!!)
skilgreiningu heildarvaxta rótar
Magni síðan upp miklu moldviðri
ásakana um verðbólguáhrif vaxt-
anna. Er hann þar í viðeigandi fé-
lagsskap ýmissa atvinnuskrifara
og óvandaðri stjórnmálamanna og
sérhagsmunafulltrúa, sem hafa
haldið fram sams konar röksemd-
um út frá frumbernskulegum
skilningi á rekstraruppgjöri og af-
komumati við verðbólguskilyrði.
Vextir komast að þeirra sögn
langt upp fyrir laun í rekstrar-
kostnaði fyrirtækja og eru þar
með meginvaldur verðbólgunnar.
Ýmsum þessara manna er vork-
unn, en ekki Magna. Hann á að
hafa nasasjón af verðbólgureikn-
ingshaldi, enda hefur verið marg-
reynt að leiða honum það fyrir
sjónir.
Segjum hið sama með orðum
Atvinnuvegaskýrslna 1980—81 frá
Þjóðhagsstofnun (nr. 28 í nóv. ’84):
„Með tilkomu nýju skattalag-
anna, sem komu til fram-
kvæmda í fyrsta sinn við gerð
ársreikninga fyrirtækja fyrir
árið 1979, var meðal annars
reynt að leiðrétta fyrir áhrif-
um verðbólgu á fjármagns-
kostnað fyrirtækja og þar með
á afkomu þeirra. Áhrif verð-
bólgu á fjármagnskostnað
fyrirtækja koma m.a. fram í
því, að skilin milli afborgana
og vaxta geta orðið óljós. I nú-
gildandi skattalögum er málið
leyst með þeim hætti, að allir
vextir og öll gengis- eða
vísitöluuppfærsla lána er færð
til gjalda en á móti er reiknuð
til tekna sú verðrýrnun allt-
skuldanna, sem verður vegna
almennra verðbreytinga. í
reynd er þannig aðeins sá hluti
fjármagnskostnaðar, sem er
umfram áhrif almennra verð-
breytinga, reiknaður til gjalda,
þ.e. þeir vextir, sem eru um-
fram verðbólgu (raunvextir).
Ef um er að ræða peningalegar
(óverðtryggðar) eignir, þá
kemur verðbreytingafærsla til
gjalda af þeim. Um birgðir
gildir, að á móti verðhækkun
þeirra af völdum verðbólgu
kemur verðbreytingafærsla til
gjalda, enda felst ekki neinn
raunverulegur hagnaður í
verðbólguhækkun birgða".
Hér kemur fram, að skattalög
leggjast á sömu sveifina, svo að
ekki getur Magni borið fyrir sig
skilning löggjafans í þessu efni.
Sé til staðfestingar skyggnst í
innviði þessara skýrslna, má taka
rekstraryfirlit atvinnugreina árið
1981, þeirra sem samræmt yfirlit
tekur til. Rekstrartekjur námu
30.261 m.kr., vinnsluvirði 10.416
m.kr. að markaðsvirði, en 8.396
m.kr. að tekjuvirði (að frádr.
óbeinum sköttum en viðbættum
framleiðslustyrkjum), þ.a. laun
5.661 m.kr. og vextir nettó 885
m.kr. eftir verðbreytingarfærslur.
Vaxtagjöldin eru hér aðeins 10,5%
Bjarni Bragi Jónsson
„Ástæöan til þess, að
menn leggja höfuö-
áherslu á raunvexti
fremur en nafnvexti er
fyrst og fremst málefn-
islega til komin af þeirri
ákvöröun íslensku þjóö-
arinnar, sem bundin er í
lögum, aö láta órétt
veröbólgugróða á annan
bóginn og eignaupptöku
á hinn ekki viðgangast
lengur, né heldur þaö
sukk og þá spillingu,
sem því fylgir.“
af vinnslutekjuvirði, á móti launa-
gjöldum 67%, en 2,9% af heild-
arveltu á móti launagjöldum
18,7%. Sjávarútvegurinn er ekki
með í þessu yfirliti, en hins vegar
ál og kísiljárn. Tilsvarandi hlut-
föll í sjávarútvegi 1981, veiðum og
vinnslu, voru nettóvaxtagjöld
2,1% af heildartekjum eða 5,2% af
vinnslutekjuvirði, en launagjöld
með aflahlut 28% af heildartekj-
um eða 71% af vinnslutekjuvirði.
Hve auðvelt er að rangfæra þessar
tölur um sjávarútveginn, sést á
því, að gjaldfærðir vextir og geng-
ismunur, fyrir verðbreytinga-
færslu námu rúmum helmingi
launagjalda og sjöföldum leiðrétt-
um vaxtagjöldum.
Leitt er að hafa ekki nýrri tölur
að sýna. Þau leiðréttu hlutföll,
sem hér eru birt, eru þó nokkuð
stöðug milli ára, en óleiðrétt
vaxta- og verðbótafærsla sveiflast
hins vegar gífurlega með breyti-
legri verðbólgu. Þess má geta, að
Þjóðhagsstofnun leysir úr þessum
vanda í samtíma rekstraryfirlit-
um sjávarútvegs með því að
reikna með 3% raunávöxtun
stofnfjármagns og mismunandi
endingartíma fjármunaflokka.
Það er sérstaklega upplýsandi í
þessu sambandi, að hlutur launa
eða vinnutekna í víðtækasta skiln-
ingi er gjarnan um 70—80%
hreinna þjóðartekna í vestrænum
löndum, en eigna- og rekstrartekj-
ur um 20—30%, þar af arður fjár-
eigna e.t.v. um helmingur. Hlut-
fallsbreytingar launatekna hreyfa
þannig margfalt meiri stærð en
breytingar raunvaxta. Hlutföll
þessi geta hins vegar verið tiltölu-
lega stöðug þrátt fyrir mikla verð-
bólgu, sem bætt er upp, svo að
raunvextir haldist svipaðir. Heild-
arlánafúlgan getur verið jafn há
fjárhæð eða hærri en þjóðar-
framleiðslan, svo að t.d. 100%
verðbólga gæti leitt til verðtrygg-
ingarbóta jafn hárra þjóðartekj-
unum í heild. Að skilningi Magna
og hans nóta hefðu þá allar þjóð-
artekjurnar farið í vexti, enda
þótt skýrum stöfum standi, að um
þrír fjórðu þeirra séu launatekjur.
Þarf ekki frekar vitnanna við, að
viðhorf þessara manna er endi-
leysa.
Magni klykkti út með þeirri
staðhæfingu, að gengisfellingin
20. nóvember hefði engan veginn
stafað af kauphækkunum í byrjun
þess mánaðar, heldur af vaxta-
Kynning:
Nýjung frá Holtabúinu
Holdahænsnasnitchel
Cosas appelsínur
49
Ótrúlegt úrval
fermingargjafa
©
Vörumarkaöurinn hf.
j MEIRA FYRIR MINNA