Morgunblaðið - 08.03.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLADIÐ, FÖSTUDAGUR 8. MARZ 1986
eru farnir
Þeir
eftir Sigurlaugu
Bjarnadóttur
Það gerðist hinn 1. mars sl., sem
bjartsýnismenn höfðu í lengstu lög
vonað, að gæti ekki gerst: Um 70%
kennara við framhaldsskóla lands-
ins, á fimmta hundrað manns,
lögðu niður störf — gengu út. Eftir
stóðu menntastofnanir í sárum,
ráðvilltir og reiðir nemendur, sem
þó höfðu lýst yfir fullri samstöðu
og samúð með kennurum sínum.
Þeir vissu, að kennarar gripu til
þessa óyndisúrræðis sem óþrifa-
ráðs, eftir að hafa árum saman tal-
að fyrir daufum eyrum húsbænda
sinna, íslenzka ríkisins, um bætt
launakjör, vinnulaun, sem nægðu
þeim og fjölskyldum þeirra til
framfærslu. Ég hygg, að almenn-
ingur, allir þeir, sem hafa á annað
borð fyigst með þessum málum og
gert sér far um að skilja samhengi
þeirra, séu sama sinnis og nemend-
ur.
Engu að síður liggur nú þetta
fólk, íslenzkir framhaldsskóla-
kennarar, undir því alvarlega
ámæli að hafa gerst brotlegir við
landslög. Þeir brutu gegn þeirri
ákvörðun menntamálaráðherra,
Ragnhildar Helgadóttur, að beita
lagaheimild til að framlengja upp-
sagnarfrest þeirra um þrjá mánuði
— til 1. júní nk. Sjálf vefengi ég
ekki lagalegt réttmæti þessarar
ákvörðunar menntamálaráðherra,
né heldur vil ég mæla bót lögbrot-
um sem slíkum. Hitt er engu að
síður staðreynd, að þessi ákvörðun
ráðherrans, og hvernig að henni
var staðið, er ekki óumdeild og öll
þekkjum við orðtakið „nauðsyn
brýtur lög“. Líka er til í lagamáli
hugtakið „neyðarréttur".
Tvær nefndir
Hér skal ekki dreginn í efa góður
vilji menntamálaráðherra til að
leysa þetta erfiða mál með viðun-
andi hætti. Hún hefir marglýst því
yfir, að hún og starfsmenn í ráðu-
neyti hennar hafi að undnförnu
„lagt nótt við dag“ til lausnar deil-
unni, m.a. — og fyrst og fremst —
með skipun tveggja nefnda. Önnur
skyldi endurmeta störf og kjör ken-
nara, hin vinna að gerð laga-
frumvarps um lögverndun
kennarastarfsins.
En nefndirnar tvær dugðu ekki
til að koma í veg fyrir „útgöngu„ 1.
mars. Reiknast það kennurum sem
mikið vanþakklæti. Skoðum það
mál aðeina nánar. Án þess að vilja
á nokkurn hátt gera lítið úr störf-
um hinnar stjórnskipuðu „endur-
matsnefndar", þá verður ekki sagt,
að niðurstöður hennar hafi leitt
neitt í ljós, sem ekki var vitað áður
og hefir stöðugt verið klifað á í
kjarabaráttu kennara á undan-
förnum áratug — eða lengur.
Þannig er þessi margumtalaða
skýrsla fyrst og fremst staðfesting
á vitneskju, sem þegar lá fyrir,
einskonar opinber stimpill, sem
vissulega má telja af hinu góða og
ætti að styrkja málstað kennara, ef
loksins yrði nú á þá hlustað. At-
burðir síðustu daga gefa að vísu
ekki tilefni til mikillar bjartsýni.
Skýrslan mun girnileg til fróðleiks
þeim, sem lítt voru kunnugir þess-
um málum áður. Hún mun hins-
vegar varla vera kennurum nein
opinberun né heldur þeim mönn-
um, sem hafa árum saman staðið,
og standa enn, af hálfu ríkisins í
samningum við kennara og hafa
hingað til þverskallast við sann-
gjörnum og rökstuddum kröfum
þeirra um bætt launakjðr. — Það
er hinsvegar lýðum ljóst, að störf
ýmissa lausamanna fyrir íslenzka
ríkið, sem refjalaust eru greidd tíföld
laun kennara, eru meira metin en
þess fólks, sem ver ævistarfi sínu í
þjónustu þess.
Lög um embættis-
gengi kennara
Að því er varðar hina nefndina,
er menntamálaráðherra skipaði til
að semja frumvarp til laga um
lögverndun kennarastarfsins, þá
hlýt ég, fyrir mitt leyti, að telja
slíka lagasetningu næsta haldlitla
og lítt aðkallandi á sama tíma og
kennarar með fulla starfsmenntun
og réttindi hrekjast unnvörpum úr
starfi vegna óviðunandi launakjara
og fyrirsjáanlegur er stórflótti úr
stéttinni, ef ekki rætist úr þeim
málum á næstunni. Það er því
harla lftil ástæða nú til að óttast
yfirvofandi ásókn í störf kennara
en því meiri líkur, að réttindalausu
íhlaupafólki fjölgi verulega í skól-
um landsins, ekki síst úti í dreif-
býlinu, sem hefir áratugum saman
orðið að láta sér lynda það ástand.
Jafnvel hér í Reykjavík gerir nú
vart við sig skortur á fullmenntuð-
um kennurum.
Reyndar eru til innan við 10 ára
gömul lög um embættisgengi kenn-
ara, sem — með smávægilegum
breytingum — ættu að gera nýja
nefnd og nýja lagasetningu um
þetta efni óþarfa, enda hefir
menntamálaráðherra, mér vitan-
lega, ekki enn lagt fram hið fyrir-
heitna frumvarp á Alþingi. Þing-
mannafrumvarp um sama efni,
lögverndun kennarastarfsins, kom
hinsvegar fram fyrr í vetur.
Undarlegur hægagangur
Það sem hér hefir verið sagt um
þessar tvær stjórnskipuðu nefndir
er, að ég tel, veigamikil skýring á
því, að þær gátu ekki, þrátt fyrir
góðan tilgang, komið í veg fyrir þá
örlagaríku ákvörðun hins fjöl-
menna hóps framhaldsskólakenn-
ara að „ganga út“ hinn 1. mars. Þar
kom fleira til. Talsmenn Hins ís-
lenska kennarafélags, (HÍK) höfðu
ítrekað lýst því yfir, að kennarar
væru reiðubúnir til að falla frá þeirri
ákvörðun og halda áfram kennslu, ef
fyrir lægju af hálfu ríkisins ein-
hver fyrirheit um verulegar leið-
réttingar á launakjörum kennara.
Þau fyrirheit fengust ekki önnur en
loðin orð um, að samið yrði við
HÍK um „hliðstæðar kjarabætur og
í samningum við önnur aðildarfé-
lög BHM,“ með sérstöku tilliti til
álits endurmatsnefndarinnar, en
það álit kom fram daginn áður en
1. mars rann upp. Hvers vegna í
ósköpunum ekki fyrr en þetta? Og
hversvegna leið öll sl. helgi án þess
að hreift væri við samningaumræð-
um eða nokkur gagntilboð kæmi
frá ríkinu, sem gæti orðið grund-
— eftir Finn
Jónsson
Varla hefur það farið fram hjá
neinum, að mikill hluti þjóðmála-
umræðu undanfarinna ára snýst
um prósentur. Þetta á sér sína
skýringu í verðbólguþjóðfélagi, en
hitt er erfitt að skýra, að þjóð,
sem alin er upp við þær aðstæður
skuli ekki hafa náð betri tökum á
hugtakinu prósenta en orðið er. í
fjölmiðlum, jafnvel skýrslum frá
opinberum stofnunum, má sjá
hortitti hvað þetta snertir. Pró-
sentutölur eru jafnvel ritaðar með
aukastöfum, en það ætti að gefa
til kynna vissa nákvæmni á því
sem um er fjallað. I sömu dæmum
er hinsvegar ekkert hirt um pró-
sentustofninn og er þá til lítils
unnið.
Nýlegt dæmi af þessum toga er
frásögn fjölmiðla af stöðvun
framkvæmda við sjóefnavinnslu á
Reykjanesi. Vitnað var til úttekt-
arskýrslu Iðntæknistofnunar á
málum Sjóefnavinnslunnar hf. I
fréttinni var því mikið hampað, að
ráðgjafarkostnaður næmi 20% af
heildarkostnaði framkvæmda,
sem nú er lokið. Sjálfsagt er talan
rétt reiknuð en varasöm að því
völlur frekari umræðna og gefið
HÍK tilefni til að slá af upphafleg-
um kröfum, sem allir vissu að það
var reiðubúið til. En það er eins og
ekkert liggi hér á, þótt starf í fram-
haldsskóhim lands-
ins liggi nú í rúst. Það stoðar lítt, við
þær alvarlegu aðstæður er nú hafa
skapast að hafa uppi stór orð og
ásakanir, þótt mönnum sé heitt í
hamsi. Með engum rétti verður
skuldinni skellt einhliða á kennara,
sem hér eru einfaldlega að berjast
fyrir tilverurétti sínum, skólanna
og nemenda í senn. Sökin er þyngri
hjá ríkinu, fulltrúum fjármála-
valdsins, sem skortir þekkingu og
skilning á eðli og mikilvægi mennt-
unar og skólastarfs.
Slagorð í tísku
Stjórnmálamenn halda því mjög
á lofti, að menntun, hugvit og
þekking sé það sem skipta muni
sköpum um framtíðar uppbyggingu
atvinnulífs og lífskjara íslenzku
þjóðarinnar, verði jafnvel ein
helsta „útflutningsvara" okkar.
Þetta er orðið einskonar tísku-
slagorð, sem lætur vel í eyrum og
víst má taka undir. En orðin ein
eru til lítils nýt og dapurleg mót-
sögn eru þessi orð við þau ótíðindi,
sem nú eru að gerast í íslenzkum
skólamálum. Eða á kannski mennt-
unin, hugvitið og þekkingin að
koma bara af sjálfu sér? Þurfum
við kannski enga skóla, enga kenn-
ara eða hafði maðurinn, sem mælti
nýverið, að það væri alveg nóg að
kenna börnum að lesa og skrifa —
hafði hann rétt að mæla? Væri það
rétta leiðin til að gera hin glæstu
orð að veruleika?
Árangurslaus bið
„Hér er ekki um upphlaupsað-
gerðir kennara að ræða, þótt þeir
hafi með sér samtök" — segir í
ágætri grein I Mbl. fyrir nokkru
eftir Ólaf Oddsson, kennara við
MR. Ástæða er til að undirstrika
sérstaklega þessi ummæli. Kennar-
arnir, sem „gengu út“ gerðu það
ekki að vanhugsuðu máli, í ein-
hverju æðiskasti. Þeir voru margir
hikandi fram á síðustu stund en
stigu loks skrefið eftir að hafa ár-
angurslaust beðið eftir einhverjum
vísbendingum frá viðsemjendum
leyti, að nánast er tilviljun hver
prósentustofninn er, þ.e. á hvaða
stigi framkvæmdir voru stöðvað-
ar. Síðan hefur verið deilt um
hvort 20% sé óeðlilega há eða
jafnvel lág tala og allt þetta án
þess að hirða hið minnsta um hvað
hún inniber þar að auki. Málsmeð-
ferð sem þessi er því miður algeng
og gefur tilefni til spurninga um
af hverri þekkingu sé í raun fjall-
að um hin mikilvægustu mál í
fjölmiðlum og jafnvel á æðstu
stöðum.
Svipaða sögu og hér að ofan er
að segja um frétt af rannsóknum
vegna vatnsorkuframkvæmda.
Fjölmiðlar ljóstruðu því upp, að
búið væri að sóa heilum milljarði
króna í rannsóknir og undirbún-
ing vatnsaflsvirkjana. Þessi frétt
var staðfest opinberlega og varð
til að valda mikilli taugaveiklun í
þingsölum og úti í kimum þjóðfé-
lagsins. Afleiðingin lætur ekki á
sér standa. Nú er virkjun fall-
vatna aðeins af hinu illa þótt ekki
séu nema fáir mánuðir síðan
framtíðarvonir þjóðarinnar voru
bundnar við orkusölu. Milljarður
er vissulega há upphæð en segir
ekki neitt þegar hvorki er hirt um
hvað gert hefur verið fyrir hana
né á hve löngum tíma henni var
ráðstafað. Þetta er aðeins enn ein
Sigurlaug Bjarnadóttir
„Ég vara við þeirri
skoöun, að aðgerðir
framhaldsskólakennara
nú séu pólitísk aðfór að
núverandi ríkisstjórn.
Þarna á hlut að máli
fólk úr öllum flokkum,
sem á einfaldlega sam-
eiginlegra hagsmuna að
gæta ... “
sínum, sem gæfu þeim vonir um
kjarabætur, er gerði þeim kleift að
halda áfram kennslustarfi. Og nú
er skaðinn skeður. Hætta er á að
margir hæfir og reyndir kennarar
muni ekki snúa aftur til skólanna
en taka upp önnur störf, betur
launuð og meira metin. Þeir eru
farnir. Spurningin á þessari stundu
snýst því ekki aðeins um 1. mars og
hvað verður um lok þessa skólaárs,
Finnur Jónsson
„Þetta er aðeins enn
ein staðfesting þess að
íslendingar kunna ekki
enn að meta rannsóknir
eða annan undirbúning
framkvæmda. Að þessu
leyti erum við eftirbátar
siðmenntaðra
þjóða..
heldur um framhaldið — næsta
haust og á ókomnum árum, ef fram
fer sem horfir nú, að kennarar
verði — eina ferðina enn — sendir
bónleiðir til íbúðar. Það á auðvitað
við um kennara á báðum skólastig-
um: við framhaldsskóla og
grunnskóla.
Ekki er á bætandi talnarunum
um launakjör kennara eftir það
sem á undan er gengið. En það seg-
ir t.d. sína sögu, að ung hjón með
tvö börn, sem bæði eru í fullri
kennslu við menntaskóla geta að-
eins með herkjum staðið undir
kaupum á þriggja herbergja kjall-
araíbúð — með aukavinnu utan
skólans. Eða menntaskólakennar-
inn, sem var að byrja að kenna árið
1972 og fékk þá 40 þús. kr. mánað-
arlaun en í dag 24 þús. eftir 13 ára
starfsreynslu. Það er nýlega upp-
lýst, að gildi ísl. krónunnar er sem
næst nákvæmlega það sama nú, ár-
ið 1985 og 1972.
Það er tvennt til
Ég vil enn vitna til greilar Ólafs
Oddssonar, er ég vara við þeirri
skoðun, að aðgerðir framhalds-
skólakennara nú séu pólitísk aðför
að núverandi ríkisstjórn. Þarna á
lilut að máli fólk úr öllum flokkum,
sem á einfaldlega sameiginlegra
hagsmuna að gæta og stendur því
saman, hvað sem líður allri flokks-
pólitík. Það mætti allt eins vel
hugsa sér, að ýmsir í þessum hópi
kennara hafi treyst sjálfstæðis-
mönnum í ráðherraembættum
menntamála og fjármála til að
sýna meiri sanngirni og skilning í
garð íslenskrar kennarastéttar en
fyrirrennarar þeirra. — Nú væri
því lag. Það væri illt, ef sjálf-
stæðismenn brygðust því trausti —
frekar en orðið er.
Auðvitað er þetta ekki aðeins
mál tveggja ráðuneyta, heldur allr-
ar ríkisstjórnarinnar og Alþingis.
Væntanlega hefir verið rækilega
um það fjallað í þingflokkum
stjórnarflokkanna áður en þing-
heimur tók sér vikuhlé frá störfum
til funda með norrænum vinum í
þjóðleikhúsi íslendinga, þannig að
fljótlega eftir helgi verði hægt að
taka af skarið. Augljóst er, að báðir
aðilar verða að sýna sveigjanleik
og sanngirni eigi þetta að ganga.
Úti í skólunum, hálftómum — í
lau.su lofti, ríkir óþolandi ástand,
sem verður að linna.
Sigurlaug Bjaraadóttirer er
menntaskólakennari í Reykjavík.
staðfesting þess að íslendingar
kunna ekki enn að meta rannsókn-
ir eða annan undirbúning fram-
kvæmda. Að þessu leyti erum við
eftirbátar siðmenntaðra þjóða,
varla hálfdrættingar sé miðað við
hlutfall af þjóðarframleiðslu.
Framkvæmdir sitja í fyrirrúmi en
minna hirt um undirbúning og af-
leiðing er oft og tíðum röng eða
ótímabær fjárfesting. Að þessu
leyti skera rannsóknir vegna
vatnsvirkjana sig þó úr hvað varð-
ar vönduð og vísindaleg vinnu-
brögð. Því er það ómaklegt f hæsta
máta að ráðast á þá aðila með ás-
ökunum um ofrannsóknir og ó-
tímabæra fjárfestingu eins og gert
hefur verið að undanförnu.
Lítum frekar á raunasögu fisk-
veiðanna og landbúnaöarins. Við
höfum fjárfest í nýjum og af-
kastameiri fiskiskipum á tímum
þverrandi afla, en lítið sem ekkert
hugað að verðmætaaukningu
hans. Á sama hátt höfum við fjár-
fest í auknum afköstum í landbún-
aði um leið og landbúnaðarvörur
hrannast upp eða eru fluttar til
útlanda gegn greiðslu útflutn-
ingsbóta. Ekkert hefur verið gert
til að þróa landbúnaðarafurðir til
meira verðmætis.
Nýjasta hálmstrá þjóðarinnar
er útflutningur hugvits. Það
Um prósentur, útflutning
þekkingar og sitthvað fleira