Morgunblaðið - 06.05.1986, Side 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. MAÍ 1986
29
kum
ri vopnum
llorðnum og börnum, skjól í eitur-
li vegna þess hefur ekki dregið úr
reynd, að með öllu er rangt að líta
á Svía sem tvíátta, þegar vamarþátt
öryggismálastefnu þeirra ber á
góma. Þeir vilja, að viðbúnaðurinn
sé mikill og em fúsir til að leggja
sitt af mörkum, ef á þarf að halda.
1984 töldu 16% Svía, að Bandaríkin
væm ógn við heimsfriðinn, en 41%,
að Sovétríkin ógnuðu heimsfriði.
Stutt ferð um Stokkhólm til að
kynnast viðbúnaði almannavarna
þar staðfestir, að allshetjarvarnirn-
ar snerta daglegt Iíf fólks. í skólum
em börnum kynntar almannavarna-
reglur eins og umferðarreglur. Það
vakti sérstaka athygli mína, að
áhersla er ekki lögð á það, sem
kynni að gerast, ef til kjarnorkuá-
taka kæmi, heldur byggist allt
skipulagið á því, að barist yrði með
venjulegum vopnum. Öryggisbyrgi
eða skýli em skipulögð þannig, að
þau séu sem næst íbúðarhverfum,
t.d. í barnaheimilum. Var mér sýnt
eitt slíkt skammt frá miðborg
Stokkhólms. Að óathuguðu máli
hefði enginn getað séð, að hluti
heimilisins er öryggisbyrgi, en með
nokkmm handtökum er unnt að
gera það sprengjuhelt.
Almannavarnastjórnin fær teikn-
ingar af öllum nýjum húsum til
umsagnar og getur krafist þess af
eigendum, að þeir hagi gerð hús-
anna þannig að hluti þeirra verði
almannavama-byrgi og greiðir hið
opinbera aukakostnað vegna þeirra
framkvæmda. Þegar einstaklingur
kaupir nýjan bíl, kann almanna-
vamastjórnin að senda honum orð-
sendingu og tilkynna, að bílinn eigi
hann að afhenda almannavörnum í
heimabyggð sinni á hættutímum
gegn því að fá matsverð hans þá
endurgreitt.
Skammt utan við Stokkhólm á
leiðinni til Arlanda-flugvallar er
mikil stjórnstöð inni í kletti. Þaðan
yrði almannavörnum í Stokkhólmi
stjómað. Svipaðar stjórnstöðvar em
um landið allt.
Ekki brottf lutningur
í áliti nefndar, sem var falið að
endurskoða íslenskar almannavarn-
ir, er ekki tekin afstaða til þess,
að finna stjórnstöð almannavarna í Stokkhólmi.
Ellilífeyrisþegar leggja fram krafta sína í þágu sænsku almannavarn-
anna með því að taka þátt í vikulegum æfingum í sérstökum þjálfun-
arbúðum, þar sem fólks er meðal annars leitað í logandi húsarústum.
hvort heldur beri að leggja áhei-slu
á brottflutning fólks á hættutímum
eða smíði öryggisbyrgja í þéttbýli.
Leggur nefndin til, að heildaráætl-
un um almannavarnir gegn hugsan-
legri kjarnorkuvá og mögulegri
beitingu eiturefna verði endurskoð-
uð. Þá hafa einstaklingar hér á
landi hreyft því, að lagðir verði
almannavarnavegir og reist skýli
fyrir þorra þjóðarinnar undir Eyja-
fjöllum á kostnað samaðila okkar
að Atlantshafsbandalaginu.
Vegna ótta við kjarnorkuátök var
það lengi gmnnforsenda í skipulagi
sænskra almannavarna, að flytja
bæri þorra þéttbýlisbúa á brott frá
heimilurn sínum á hættu- og átaka-
tímum. Árið 1980 var ákveðið að
hverfa frá þessari stefnu. 1. júlí
1984 tók ný meginstefna gildi, en
samkvæmt henni á almenningur að
leita skjóls sem næst heimili sínu.
Þessi nýja stefna á meðal annars
rætur að rekja til endurmats á því,
hvers konar árás yrði gerð á Sví-
þjóð; hættan á kjarnorkuárás er
talin minni en áður. í kynningar-
bæklingum almannavarnanna er
athygli beint að loftárásum
sprengjuflugvéla með hefðbundin
vopn. Þá hafa þessi rök verið færð
fyrir fráhvarfí frá brottflutnings-
stefnunni:
• Með fjölgun íbúa í bæjum og
borgum er erfiðara en áður að finna
skjól fyrir þá í dreifbýli.
• Nú em gerðar meiri kröfur en
áður til þess að unnt sé að halda
áfram að framleiða það, sem þjóðin
þarfnast, á stríðstímum. Þessi
framleiðsla er að mestu í þéttbýli.
Hverfi allir á brott lamast fram-
leiðslan.
• Öryggisbyrgi hafa verið reist
jafnt og þétt hin síðari ár og em
nú 55.000 talsins með rými fyrir 6
milljónir manna, enn á eftir að gera
3,5 milljónir skýla.
• Reynsla annarra þjóða sýnir, að
fólk vill geta dvalist sem næst heim-
ilum sínum, þótt þar sé barist. Má
í því efni benda á alla þá, sem enn
búa í Beirút þrátt fyrir að barist
hafi verið í borginni í 10 ár.
• Geta árásaraðila til að fara hratt
yfir hefur margfaldast og þess
vegna er ekki lengur unnt að tala
um „ömggt skjól" úti á lands-
byggðinni.
A þessum meginforsendum
kynna sænsku almannavarnimar
núverandi stefnu sína, en benda
jafnframt á, að brottflutningur sé
ekki útilokaður, ef nauðsyn krefst.
Vegna þeirrar áherslu, sem áður
var lagður á brottflutning, skortir
nú öryggisbyrgi til dæmis í sumum
borgarhverfum í Stokkhólmi, sem
vom reist á þeim tíma, þegar alla
átti að flytja á brott. Er markvisst
unnið að því að bæta úr vanköntum
á þessu sviði. Sá er munur á sænsk-
um öryggisbyrgjum og svissn-
eskum, að í hinum síðamefndu em
vistir og búnaður, svo að fólk getur
dvalist þar langtímum saman.
Sænsku byrgin em án vista. Áætl-
anir Svía byggjast á því, að aðeins
þurfi að dveljast í byrgjunum tiltölu-
lega skamman tima í senn og síðan
geti fólk farið heim til sín að nýju.
Varnir gegn
efnavopnum
1983 gáfu sænsku almannavam-
irnar út bækling, sem heitir „Det
váxande c-hotet“ eða Aukin hætta
vegna efnavopna. í þessum bækl-
ingi er fólki kennt, hvernig á að
haga sér, ef efnavopnum yrði beitt
í hernaði. Er það nú fastur liður í
fræðslustarfí almannavarnanna, að
skýra fólki frá þessari hættu. Þegar
litið er á bæklinga stofnunarinnar,
sem dreift er til almennings, vekur
strax athygli að meiri áhersla er
lögð á hættuna af efnavopnum en
kjamorkuvopnum.
í þessum bæklingum er rækilega
bent á, að til séu grímur og sér-
hannaðir búningar fyrir börn, sem
vetji þau í senn gegn efnavopnum
og einnig en minna gegn sýklavopn-
um og geislavirku úrfalli. 1982 var
ákveðið, að innan 10 ára skyldu
sænsku almannavamimar hafa séð
til þess. að allir íbúar landsins gætu
fengið grímur eða búninga gegn
efnavopnum. Síðar var ákveðið, að
þessu marki skyldi náð fyrir 1995.
Almannavarnirnar telja, að útvega
þurfi 7 milljón grímur, í árslok 1984
voru 4,2 milljónir til, og 600 þúsund
búninga fyrir börn, 70.000 vom til
í árslok 1984. Kjarnorkuslysið í
Sovétríkjunum verður vafalaust til
þess að reynt verður að flýta fram-
kvæmd áætlunarinnar um grímur
og hlífðarföt fyrir alla Svía.
Á vegum almannavarnanna er
dreift almennum upplýsingum um
viðbrögð við hættum af völdum
efnavopna. Fólki er rækilega bent
á nauðsyn þess, að þvo sér vel, áður
en það fer inn í byrgi eða bústaði.
Kynnt eru tæki til að hreinsa bíla,
vopn og skriðdreka eða annað, sem
er utan dyra. í öryggisbyrgjum eru
ventlar, sem eiga að duga til að
koma í veg fyrir, að citurloft berist
inn í þau.
Almennur stuðning'ur
Björn Engström, skrifstofustjóri
hjá sænsku almannavörnunum,
sýndi mér hluta af viðbúnaði þeirra
í Stokkhólmi og nágrenni. Hann
sagði, að starfsemin nyti almenns
stuðnings. Að vísu hefðu skoðana-
myndandi samtök eins og lækna
gegn kjarnorkuvá dregið gildi al-
mannavarna í efa. Þessi samtök litu
einungis til kjamorkustyijaldar og
ræddu um almannavamir út frá
henni. Annað lægi til grundvallar
við skipulag sænsku almannavarn-
anna og eftir viðræður fulltrúa
þeirra við Samtök lækna gegn
kjamorkuvá hefði skoðanamun
verið rutt úr vegi og læknarnir
styddu starf almannavarnanna.
Hér á landi hafa áhrifamenn í
Samtökum lækna gegn kjam-
orkuvá dregið gildi almannavarna
í efa og í tnínum huga hafa þær
ekki mikið gildi, ef til kjarnorku-
átaka kæmi. Hérlendis hafa tals-
menn almannavarna ekki fylgt
sömu stefnu og starfsbræður þeirra
í Svíþjóð og lagt sig fram um að
benda fólki á, að ekki er líklegt,
að tekist verði á með kjarnorku-
vopnum. Raunar er stefna íslenskra
stjórnvalda í þessu efni sú, ef marka
má bréf forsætisráðuneytisins til
almannavamanefndarinnar, að
mestar líkur væm á því, ef öryggis-
kerfið brysti, að sprengjuárásir með
venjulegum vopnum yrðu gerðar á
landið og þá kynnu efnavopn að
vera notuð. Talið er hugsanlegt, að
kjamorkusprengju yrði varpað á
Island. Virðist því ekki mikill munur
á hemaðarlegu mati hér og í Sví-
þjóð, þótt viðbrögðin séu ólík.
Skammt frá Arlanda-flugvelli við
Stokkhólm sýndi Björn Engström
mér stórt æfíngasvæði almanna-
varnanna. Þar em haldin vikulöng
námskeið árið um kring og em
þúsundir manna skyldaðar til að
taka þátt í þeim. Kennd em fmm-
atriði almannavarnastefnunnar,
skýrt frá skipulagi og síðan em
menn þjálfaðir í meðferð tækja.
Hluti svæðisins minnir helst á
kvikmyndaver. Þar liggur járn-
brautarvagn á hliðinni, hús hafa
aðeins framhlið og önnur em rústir.
Eftirlíkan af borgarhverfí er þarna
og fleira af þeim toga. Þá er tækja-
búnaður til að kveikja olíuelda, svo
að húsin og rústirnar verða eins og
brennandi mannvirki. Inni í rústun-
um em öryggisbyrgi og einnig í
kjöllurum húsanna. Námskeiðum
almannavamanna lýkur jafnan á
því, að þeir, sem þau sækja eru
látnir æfa sig á þessum svæðum,
eftir að eldar hafa verið kveiktir.
Ellilífeyrisþegar í nágrenninu
leggja fram sinn skerf og leika
slasaða og látna eða fólk, sem leitað
hefur skjóls í byrgjum. Snýst æfmg-
in um að bjarga þessu fólki.
Á ári hveiju veija Svíar um 6
milljörðum ísl. króna til að treysta
almannavamir sínar. Það er síður
en svo á dagskrá hjá Svíum að slá
slöku við í þessu efni. Þeir em
stoltir af almannavörnum sínum og
fagna því, að aðrar þjóðir leita til
Sviþjóðar, hugi þær að endurskipu-
lagningu á þessu sviði; líta þeir á
það sem æskilegan verkefna-
útflutning, svo að notað sé við-
skiptamál.