Morgunblaðið - 12.11.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. NÓVEMBER 1986
Einmani mitt í heimsins glaumi
Békmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Kristján Jónsson: Ljóðmæli.
Matthías Viðar Sæmundsson
sá um útgáfuna. Almenna bóka-
félagið, Ljóðaklúbbur 1986.
í löngu örlagaljóði, Allt breyttist,
ortu 1865, fjailar Kristján Jónsson
Fjallaskáld um mann sem orðinn
er „einmani mitt í heimsins glaumi".
Slíkur einmani var Kristján sjálfur
og þessi einmani er á ferð í ljóðum
hans, alls staðar auðþekkjanlegur.
Varla þarf að rifja upp vísuna
frægu um eyðisandinn og einfar-
ann, en grípa má til annarrar vísu
sem Kristján orti til bróður síns
eftir að hafa meðtekið frá honum
siðalærdóm:
Vaka lífsins verði þér
svo vær og ljúf og full af ró,
eins og banablundur mér
blíðri niðri í grafarþró.
Kristján vissi þó hvert stefndi og
að ekki var snúið aftur. Drykkju-
skapur hans var eins konar dauða-
þrá manns sem orðinn er útlagi frá
mannlegu félagi og flóttinn eina
leiðin. í langri ritgerð Matthíasar
Viðars Sæmundssonar: Dimmir
dagar (formáli Ljóðmæla) er komist
að eftirfarandi niðurstöðu: „Merk-
ustu kvæði hans fjalla ekki aðeins
um baráttu og einmanaleika. Þau
eru barátta og einmanaleiki. I þeim
tjáir Kristján sig sem einstaklingur
í stríði við eigin tilvist, án tillits til
hugmyndakerfa eða kennisetninga.
Að því leyti yrkir hann sig út úr
rómantík aldar sinnar. Nútíminn er
í augsýn."
Það er auðvelt að fallast á það
að kvæði Kristjáns séu barátta og
einmanaleiki. Það er ekki síst sá
eiginleiki þeirra sem gerir þau eftir-
tektarverð fyrir nútímalesendur. Og
vissulega er nútíminn í augsýn í
kvæðum Kristjáns. En margt í þeim
er frá rómantísku skáldunum, ekki
síst formið. Og mikið í skáldskap
Kristjáns á rætur sínar í íslenskum
alþýðukveðskap og dregur dám af
honum.
í ritgerð sinni hrekur Matthías
Viðar það alþýðuviðhorf að óham-
ingja Kristjáns hafi stafað af
vonbrigðum í ástamálum, heitrofi
stúlku sem hann unni. Matthías
Viðar telur að ýmislegt, þar með
talið ástamein, hafi haft áhrif á
lífsskoðun Kristjáns. Þyngst vegur
Kristján Jónsson Fjallaskáld
aftur á móti „bölsýni og sjálfseyð-
ingarhneigð Kristjáns", sem átti
„upptök sín innra með honum sjálf-
um“. Matthías Viðar tekur undir
með Jóni Ólafssyni sem benti á að
lífíð sjálft hefði verið ógæfa Krist-
jáns og sorg hans sjálfskaparvíti
því að „þeir sem þunglyndir eru í
verunni, eins og Kristján var, geta
ekki án sorga lifað; því að þá er
heimurinn færir þeim ekki sorgar-
efni, þá búa þeir sér það til sjálfír".
Bölsýni Kristjáns og þunglyndi
sættu ekki tíðindum eða gæfu til-
efni til umþenkinga hefði hann ekki
verið jafn gott skáld og hann er í
bestu kvæðum sínum. í Sjálfslýs-
ingu yrkir hann um hryggð sína
og harm og tregatár, en segir:
„Veit að fánýtt allt þó er.“ Ég er
eitt þeirra kvæða Kristjáns þar sem
hann dregur saman lífsmynd sína
í hnitmiðuðu formi:
Áður á lífsins leiðir
mín ljúfa starði önd,
sem þá á hafrót horfír
halur af auðri strönd.
Nú er ég böis af bárum
borinn um ævistraum.
Ægja mér ógnir margar,
en allt þó líkast draum.
Senn er leiðinni lokið,
lúin og vegmóð önd.
Mér munu öldur aftur
að óminnis varpa strönd.
Hér er fánýtið enn á dagskrá,
lífíð draumur. Menn efast varla um
alvöru Kristjáns, það sem ljóð hans
í raun og veru tjá. En í Skáldin
gerir hann ekki mikið úr sorgaróð-
um skáldanna og harmi, hryggð
þeirra og tárastraumur er þar ekki
annað en skáldadraumur.
í Horfinni fegurð yrkir Kristján:
„Hverfanda allt á hveli líður,/í heimi
stöðugt er ei neitt." í Voninni sem
Matthías Viðar telur „eitt þeirra
verka sem varða leiðina frá Jónasi
til nútímaljóðlistar", yrkir Kristján
um það sem best friðar órótt hjarta,
sjálfa vonina. En niðurstaða ljóðsins
er ekkert gleðikvak:
Afram geysar aldastraumur;
allt er lífið myrkur draumur
sælublöndnum sollinn hörmum,
sjónhverfing og leiðsla hál.
Állt, sem hefur upphaf, þrýtur;
allt, sem lifír, deyja hlýtur.
Vonin lífs er vemdarengill,
von, sem þó er aðeins tál.
Lesendur Ljóðmæla Kristjáns
Jónssonar munu þó ekki þurfa að
una sér eingöngu við hryggðarstef
skáldsins og vonleysi. I bókinni eru
líka gaman- og ádeilukvæði og
kvæði af ýmsu tagi, líka þýðingar.
Allt er tekið með sem gefíð hefur
verið út eftir skáldið, sumt er birt
í fyrsta sinn. Þannig fæst heildar-
mynd af skáldskap Kristjáns.
Almenna bókafélagið rýfur með
þessari útgáfu hefð sem flestir
ljóðabókaklúbbar hafa tileinkað sér,
þ.e.a.s. að leggja megináherslu á
ljóðaúrvöl og endurútgáfur ein-
stakra ljóðabóka ásamt nýjum
verkum. En með þessari vel heppn-
uðu og smekklegu útgáfu gefst fólki
kostur á að eignast öll kvæði Fjalla-
skáldsins á viðráðanlegu verði.
Ljósrituð martröð
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Einar Már Guðmundsson:
Eftirmáli regndropanna.
Almenna bókafélagið 1986.
Í skáidsögu sinni, Eftirmála
regndropanna, fer Einar Már Guð-
mundsson að nokkru leyti inn á
nýjar brautir. Frá endurminninga-
veröld bemskunnar í Riddurum
hringstigans (1982) og Vængja-
slætti í þakrennum (1983) einbeitir
hann sér nú að því að lýsa hvemig
samtfmi og þjóðtrú eiga með sér
fund eða rekast á. En það er margt
minningalegt í nýju skáldsögunni,
ekki síst mynd hverfísins sem dreg-
in er nákvæmlega upp.
í þessu hverfí er fyrsti og stærsti
geðspítali borgarinnar. En þar er
líka verkstæði söðlasmiðsins sem
er eldra en húsin, götumar og
geðspítalinn. Sumir líkja því við
sögumar sem sagðar eru þar inni:
„í senn eldra en allt sem gamalt
er og yngra en allt sem ungt er“.
Á verkstæði söðlasmiðsins er
samfelld hátíð. Söðlasmiðurinn seg-
ir sögur og lætur ekki bama þær
fyrir sér og veitir óspart áfenga
drykki sem hann hefur bruggað
sjálfur. Fjórtán trillukarlar eru
ávallt viðstaddir og bóndi með
svartan hund.
Annað fólk sem kemur einkum
við sögu eru prestshjónin Daníel og
Sigríður, Anton rakari og Herbert
skólastjóri. En það eru bæði dauðir
og lifandi sem láta að sér kveða,
aðgangsharðir við kvenfólk gerast
til dæmis drukknaðir sjómenn.
í Eftirmála regndropanna hald-
ast í hendur raunsæileg frásögn og
furðusaga. Til þess að skýra þetta
má grípa til lýsingar á því sem
gerist þegar skáldskapurinn tekur
við af veruleikanum. Söðlasmiður-
inn er staddur í miðri sögu um
loftárásir á London, á hlaupum ofan
í neðanjarðarbyrgi. Himinninn ljóm-
ar og mönnum verður litið út um
þakglugga verkstæðisins:
„Eitt andartak er sem blálýst
myrkrið litist gulu ljósi og þeir sjá
ekki betur en að yfír himinhvelið
aki eldvagn sneisafíillur af bijósta-
stórum hafgúum með lokkaflóð líkt
sólargeislum og varir svo eggjandi
Einar Már Guðmundsson
rauðar að jafnvel trillukörlunum rís
hold."
Menn hafa talað um ljóðrænan
stfl Einars Más Guðmundssonar.
Enda þótt mér þyki Einar Már ekki
sérstaklega ljóðrænn, ekki einu
sinni í Ijóðum sínum, notfærir hann
sér ýmsar aðferðir ljóðrænnar tján-
ingar. Meðal annars leggur hann
stund á myndmál og endurtekning-
ar sem dugað hafa ljóðskáldum
vel. I kaflanum Regndropamir
koma endurtekur hann til dæmis
línu sem gæti verið upphaf ljóðs:
„Yfír dimmri kvöldsvæfri borginni".
Hann er ekki heldur langt frá mynd-
máli prósaljóðs í eftirfarandi lýs-
ingu í sama kafla:
„Því á meðan hafíð lemur klapp-
imar þar sem trillur trillukarlanna
bylgjast einsog litlir fánar og slást
utan í bryggjuna og gul Ijós geðspít-
alans stara, er engu Iíkara en
björgin séu að klofna og borgin,
hið nakta tré, falli með draugalega
kastalana fram af klettasyllum.“
Hér er á ferð biblíuleg skírskotun
eins og svo víða hjá höfundinum.
Það er heldur engin tilviljun að
trillukarlamir minna á lærisveina
Krists einsog þeir eru sýndir á
biblíumyndum sem presturinn gefur
sunnudagaskólabömum. Regndrop-
amir verða líka að lokum eins konar
syndaflóð í vitund prestsins.
Einar Már nær víða góðum
árangri með hnitmiðuðum texta
sínum, en sumt verkar eins'og
stflæfíngar, höfundurinn þreifar sig
áfram í nýstárlegri skáldsagnagerð
sinni.
Meðal raunsæilegri frásagna í
Eftirmála regndropanna er lýsing á
lífí prestshjónanna úti á landi, einn-
Stykkishólmur:
Aðalfundur sýslumannafélags íslands
Stykkishólmi.
AÐALFUNDUR sýslumannafélags íslands var haldinn i Stykkishólmi
dagana 24.-26. október sl. Var fundurinn haldinn í félagsheimilinu sem
er áfast Hótel Stykkishólmi en þar höfðu fundarmenn alla aðstöðu. Á
fundinum voru mættir allir félagsmenn samtakanna að tveimur undan-
skildum. Þetta er þvf með fjölmennustu fundum félagsins og sá fyrsti
sem haldinn hefir verið hér í Stykkishólmi og annar utan höfuðborgar-
innar, en hann var haldinn í Borgamesi.
Jóhannes Amason sýslumaður,
formaður félagsins, stjómaði fundin-
um. Á fundinum voru mættir Þor-
steinn Geirsson ráðuneytisstjóri í
dómsmálaráðuneytinu og Indriði Þor-
láksson ftr. í fjármálaráðuneytinu og
auk þeirra Þorleifur Pálsson, Helgi
Jónsson og Gísli Guðmundsson,
starfsmenn dómsmálaráðuneytisins.
í upphafí fluttu þeir ávarp Ásgeir
Pétursson bæjarfógeti, formaður
dómarafélags fslands, og Þorsteinn
Geirsson. Auk almennra aðalfundar-
starfa var fjallað um stöðu þessara
embætta og þá sérstaklega í sam-
bandi við kjaramál. Þá var einnig
rætt mjög um ýmsa þætti í rekstri
embættanna, bæði varðandi hagræð-
ingu og breytta skipun og í þvi
sambandi var farið yfír fjárlagatillög-
ur í fíárlögum 1987 og þær skýrðar
og ræddar. Tóku margir til máls um
þennan lið.
Á laugardaginn var aðalefni fund-
arins nýju sveitarstjómarlögin, sem
gera ráð fyrir því að allar sýslunefnd-
ir verði lagðar niður og skili af sér
fyrir árslok 1988. Á fundinum var
þá mættur Jóhann Einvarðsson að-
stoðarmaður félagsmálaráðherra.
Flutti hann erindi um sveitarstjómar-
lögin ásamt þeim Jóni ísberg sýslu-
manni Húnvetninga og Rúnari
Guðjónssyni sýslumanni Borgfirð-
inga. Spunnust af erindum þeirra
miklar umræður.
Á laugardaginn skoðuðu fundar-
menn Norska húsið, sem nú er verið
að endurbyggja og lagfæra og mun
brátt verða tekið í notkun sem
Aðalfundur sýslumannafélags íslands var haldinn í Stykkishólmi.
Hér eru f élagsmenn ásamt mökum á tröppum Hótels Stykkishólms.
Byggðasafn sýslunnar og hefír sýslu-
nefndin verið framkvæmdaaðili að
þessu átaki. Séra Gísli Kolbeins ræddi
við fundarmenn um Norska húsið sem
á sínum tíma var stór og merkileg
byfTK'ng- Það var byggt af Áma
Thorlacius kaupmanni árið 1828 og
því senn 160 ára. Er það á tveimur
hæðum og með risi og allur viður
sóttur til Noregs og því nefnt Norska
húsið. Er saga um hversu fljótlega
gekk að ná í efniviðinn. Húsið er lát-
ið halda sinni fyrstu gerð enda
viðimir ófúnir. Dáðust fundarmenn
ig komu þeirra til Reykjavíkur og
baráttu við kirkjuyfírvöld. Sumt í
frásögninni minnir á höfunda
kreppuáranna eða höfunda mótaða
af þeim. Sem betur fer leggur þó
Einar Már alúð við ævintýrið og
þar þykir mér honum takast best.
I ævintýralegri frásögn þar sem
skopskyn höfundarins nýtur sín
ágætlega rís sagan hæst. Hann
getur jafnvel minnt á William
Heinesen, en það gildir þó fyrst og
fremst um uppbyggingu sögunnar.
Hvemig sagan sveiflast milli
raunsæis og furðu gerir það að
verkum að hún reynir töluvert á
lesandann. Vafalaust gerir Einar
Már hinum „almenna lesanda" erf-
itt fyrir, en vonandi hræða þessi
orð ekki menn frá því að verða sér
úti um söguna og lesa hana upp til
agna. í heild sinni er sagan merki-
leg tilraun þótt hún hangi ekki
alveg saman og geti verið ruglings-
leg á köflum. Til þess að orða betur
það sem átt er við í umsögninni er
nauðsynlegt að rifja upp vanda
Daníels prests í lokakaflanum.
Daní-
el vaknar í svitabaði því að martrað-
ir fullar af íjúkandi dropum ryðjast
með ógn gegnum náttmyrkrið. Um
leið sér hann fyrir utan gluggana
„vemleika draumsins" martröð
„einsog ljósrit af sjálfri sér“.
Eftirmáli regndropanna gæti ver-
ið formáli nýrra verka.
að byggingunni og öllu því sem hana
áhrærði og þótti fengur í að skoða
húsið.
Eitt aðalumræðuefni fundarins var
um stöður dómarafulltrúa við emb-
ættin og hversu erfíðlega gengi að
manna þau. Eins og málin standa í
dag vantar dómarafulltrúa víða um
land. Þessu mun valda að launalqör
eru ekki slík að eftir stöðunum sé sótt.
Sveitarstjóm Stykkishólmshrepps
hafði móttöku fyrir gesti í fundarlok.
Eiginkonur margra bæjarfógeta og
sýslumanna voru í fylgd með þeim
og var þeim sýndur bærinn og allar
þær framfarir sem hafa átt sér stað
á vegum Stykkishólmshrepps. Þá
skoðuðu þær Bókasafnið sem bóka-
safnsfræðingur, Sigurlína Sigur-
bjömsdóttir, sýndi þeim og eins
sjúkrahúsið og störf FYansiskussystra
að mannúðar- og líknarmálum og
fylgdu systur þeim um nýju bygging-
una sem gestum fannst stórkostleg.
Að Iokum fór fram stjómarkjör og
var Jóhannes Amason einróma end-
urkjörinn formaður. Aðrir í stjóm
voru kosnir Halldór Þ. Jónsson sýslu-
maður Skagfirðinga, Sigurður
Helgason sýslumaður Norðmýlinga,
Rúnar Guðjónsson sýslumaður Borg-
fírðinga og Ríkarður Másson sýslu-
maður Strandamanna.
Arni