Morgunblaðið - 01.09.1987, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 1. SEPTEMBER 1987
Vígbúnaðarmál, Island og umheimurinn:
Sendiherrum svarað
eftir Steingrím J.
Sigfússon
Nokkur umflöllun, aðallega í
formi blaðaskrifa, hefur átt sér
stað undanfamar vikur um
vígbúnaðarmál og stöðu íslands
og nálægra svæða í því sam-
hengi. Það er að sjálfsögðu
fagnaðarefni þegar athyglisverðar
umræður upphefjast um mála-
flokk sem aílof rík tilhneiging
hefur verið til að þegja í hel og
veQa í leyndardómshjúp hér á
landi.
Áratugum saman hefur leyndin
verið helsta vinnuregla þeirra afla
sem sömdu um hersetuna og hald-
ið hafa pólitískum hlífiskildi yfír
bandarískum hemaðarumsvifum
á íslandi. Flestallar meiriháttar
framkvæmdir og breytingar sem
haft hafa áhrif á stöðu hersins
hér hafa fyrst verið samþykktar
með leynd eða undir sakleysislegu
yfírvarpi. Mánuðum, árum og
jafnvel áratugum síðar hefur
síðan hið sanna eðli hlutanna kom-
ið í ljós og þá yfírleitt fyrir
forgöngu annarra en íslenskra eða
bandanskra yfírvalda þessara
mála. Ég læt nægja að nefna hér
dæmin af SOSUS-hlustunarkerf-
inu sem kom hér á land og var
ámm saman starfrækt án minnstu
vitundar íslensku þjóðarinnar.
Saklausar mengunarvamir á Suð-
umesjum eru nú sem óðast að
verða að niðurgrafinni bensín-
birgðastöð með margföldu
geymslurými á við það sem fyrir
var og stórskipahöfn. Ratsjár-
nefnd utanríkisráðuneytisins eyðir
í frægri skýrslu sinni um nýju
ratsjárstöðvamar tugum blaðsí-
ðna í röfl um alls kyns möguleg
og ómöguleg not (jafnvel f hey-
skap) stöðvanna fyrir íslendinga
en Qallar svo í örfáum orðum um
hina hemaðarlegu hlið málsins.
Og svo framvegis.
Eitt kostulegt dæmi enn sem
vikið verður nánar að hér á eftir
em svo fyrstu viðbrögð íslenskra
yfírvalda á sinni tíð þegar fyrst,
aðallega af herstöðvarandstæð-
ingum og ýmsum öðrum friðar-
sinnum, var tekið til við að ræða
hina nýju flotastefnu Banda-
ríkjanna og uggvænleg áform um
stóraukin umsvif í höfunum í
kringum okkur.
í fyrstunni vildu yfírvöld (t.d.
Geir Hallgrímsson utanríkisráð-
herra og Steingrímur Hermanns-
son forsætisráðherra. Sjá
endurteknar umræður um ut-
anríkismál m.a. á Alþingi árin
1983—1984) ekki kannast við að
nein slík stefna væri til.
Næst komu fullyrðingar um að
hin svonefnda sóknar- eða fram-
vamarstefna bandaríska sjóhers-
ins hefði engin áhrif haft, né
myndi hafa, á stöðu íslands, við-
búnað hér eða hemaðarlegt
mikilvægi.
Síðast hafa svo komið tilburðir
t.d. hjá Geir Hallgrímssyni þáver-
andi utanríkisráðherra í sjónvarp-
inu og víðar á árinu 1985 til að
sýna að hin nýja stefna geti haft
jákvæð og a.m.k. ekki neikvæð
áhrif á stöðu íslands.
Það er af þessum sökum ekki
síst að ástæða er til að fagna því
að umræða hefur hafíst um áhrif
hinnar ógnvænlegu vígvæðingar
í norðurhöfum og um það hvemig
aðstaða Bandaríkjahers og búnað-
ur hér á landi eru óijúfanlega hluti
af kjamorkubúnaði þeirra í þess-
um heimshluta.
Sendiherrar skrifa
Einn hópur manna hefur tekið
þátt í blaða8krifum um vígbúnað-
armálin með þeim hætti að athygli
hefur vakið. Þetta eru nokkrir af
sendiherrum þjóðarinnar.
• Nú er aftur gott eitt um það að
segja að sendiherrar hafí áhuga á
og kynni sér vígbúnaðarmál og enn
betra til þess að vita að annríki
þeirra við hin hefðbundnu skyldu-
störf er ekki meira en svo að þeir
hafa nokkum tíma til greinaskrifa.
Hitt verð ég að segja að mér fínnst
orka tvímælis að vel fari á því að
sendiherrar, opinberir embættis-
menn, Qalli um málin með þeim
hætti sem þeir félagar Benedikt
Gröndal, Einar Benediktsson og
síðast en ekki síst Hannes nokkur
doktor og Jónsson, gera á köflum,
þó margt sé athyglisvert og upplýs-
andi í skrifum þessum. Verður nú
vikið stuttlega að þætti hvers um
sig.
Greinar Benedikts
Gröndal
Benedikt Gröndal hefur skrif-
að a.m.k. þijár athyglisverðar
greinar um utanríkis- og vígbúnað-
armál í Morgunblaðið, dagana 14.
maí, 4. júní og 28. júlí sl.
í hinni fyrstu, frá 14. maí, er
Benedikt aðallega á Jóns Bald-
vinska vísu að agnúast út í þá sem
ekki vilja umyrðalaust kyngja
heimsmynd hinna stóru hemaðar-
bandalaga. Hlutleysi er sem
kunnugt er á þeim bæjum verst
glæpa og Benedikt telur að hug-
myndir um „friðlýsingu íslands“
séu þessu marki brenndar og varar
sérstaklega við að menn falli fyrir
jákvæðri orðanna hljóðan.
En hvað um það, Benedikt
Gröndal má vera illa við hugmynd-
ir um_ friðlýsingu íslands fyrir
mér. Ég minni hann hins vegar
á, vegna tilrauna hans til útúrsnún-
inga á hugmyndinni um „Friðlýst
ísland", að allt tekur breytingum.
Það sem fyrir mönnum vakir nú
er að sjálfsögðu í samhengi við
aðstæður líðandi stundar fremur
en hluti sem mikið fyrr á öldinni
báru svipað nafn. Undirritaður
flutti á síðasta Alþingi frumvarp
til laga um friðlýsingu íslands fyr-
ir kjamorku- og eiturefnavopnum
og hvet ég Benedikt Gröndal til
að kynna sér það. Benedikt Grönd-
al nú er líka allt annað fyrirbrigði
en maður sem bar sama nafn fyrir
100 árum eða hvað?
Um aðra grein Benedikts Grönd-
al er íjallað um þennan málaflokk
og birtist í Morgunblaðinu 4. júlí
hef ég fátt að segja annað en það
að varkár sagnfræðingur myndi
setja a.m.k. gæsalappir utan um
fullyrðingar eins og þær að „sterk-
ur meirihluti" hafí stutt „vamar-
stefnuna" og vamarliðið, eða að
„þjóðin hafí sjálf" sagt skilið við
hlutleysisstefnuna með samningn-
um við Bandaríkin 1941 eins og
hann sagði í grein sinni 14. maí.
Hvenær var hún spurð?
Svarið er aldrei. Þvert á móti
var tillögu um þjóðaratkvæða-
greiðslu um aðild að NATÓ hafnað
árið 1949 bersýnilega vegna ótta
NATÓ-sinna við andstöðu almenn-
ings. 1951 ákváðu hemámsflokk-
amir A,B og D að taka við hemum
inn í landið án þess að kalla Al-
þingi saman. Hemámssamningur-
inn var samþykktur á leynifúndi
þingmanna þríflokkanna og hefur
aldrei togast orð upp úr neinum
sem fundinn sat um það sem þar
fór fram og vantar þó ekki að
ýmsir fundarmanna hafi hnoðað
ýmsum öðrum atburðum frá ævi-
ferli sínum á blað.
Það er reyndar umhugsunarvert
hversu oft íhaldsöflin hafa lagst
gegn þjóðaratkvæðagreiðslu þegar
mikilvæg utanríkismál hafa átt í
hlut og má nefna til viðbótar það
sem að ofan greinir, inngönguna
í EFTA og Álsamninginn.
Afhjúpun Benedikts
Og enn skrifar Benedikt í Morg-
unblaðið þriðjudaginn 28. júlí og
er þar komið að því framlagi hans
sem mér þykir mikilvægast og í
raun þakkarverðast. Þar fjallar
hann um hina nýju flotastefnu
Bandaríkjanna. Og vegna þess sem
að framan var sagt um feluleiki
og pukurskap íslenskra yfírvalda
gegnum tíðina, þar með taldar til-
raunir til að gera lítið úr hernaðar-
uppbyggingunni á íslandi
undanfarin ár, verður hér vitnað
orðrétt í sendiherrann.
Ég endurtek, þetta er ekki úr
fréttabréfí herstöðvarandstæð-
inga, ekki úr grein eftir undirritað-
an eða úr ræðu hjá Ólafi Ragnari.
Það er Benedikt Gröndal sem skrif-
ar í Morgunblaðið við hliðina á
leiðaranum 28. júlí sl. undir milli-
fyrirsögninni „Island miðstöð á
vamarsvæði":
„Á þessum árum höfðu varnir á
GIUK-svæðinu umhverfís ísland
úrslitaþýðingu fyrir allt norðanvert
Atlantshaf. Var því tekið til við
að styrkja viðbúnað á þessu svæði
fyrst og fremst á íslandi.
Fyrsta skrefið var að senda til
íslands AWACS-ratsjárflugvélar
1978, meðal annars vegna þess
að tvær af ljórum ratsjárstöðvum
á landinu höfðu eyðilagst í óveðr-
um, á Langanesi og Vestfjörðum.
Þessar flugvélar eru fljúgandi
stjómstöðvar, sem hafa mikla þýð-
ingu. Næst var tekið til við að
endumýja olíugeymakerfið og var
bygging mannvirkjanna í Helguvík
hafin. Þá var KC-135- eldsneytis-
flugvél staðsett í Keflavík til að
fylla á vélar á flugi. Síðan komu
nýjar og fleiri orustuflugvélar til
landsins. F-15 af fullkomnustu
gerð og reist voru fyrir þær
sprengjuheld skýli. Gervihnatta-
samband og önnur fjarskipti voru
stóraukin og undirbúin bygging
neðanjarðarstjómstöðvar. Endur-
bygging ratsjárstöðvanna var
samþykkt og bygging flugstöðvar-
innar hraðað. Fleira mætti nefna."
Þessi blátt áfram upptalning
Benedikts Gröndal í grein í Morg-
unblaðinu 1987 eru engin ný
sannindi lengur en hún er merkileg
vegna þess að fáeinum árum áður
mótmæltu íslenskir oddvitar þess-
ara mála því harðlega að nokkrar
breytingar væru að eiga sér stað
í herstöðvum Bandarflcjamanna,
og að nokkurt samhengi væri milli
framkvæmdanna þar og vígbúnað-
aráforma í Norðurhöfum. Opin-
berlega var á árum Ólafs, Geirs
og Matthíasar verið að hindra
mengun, skipta um dekk hér og
bámjámsplötu þar og hét allt „við-
hald“.
Til varnar NATÓ
Einar Benediktsson fylgir
starfsbróður Benedikt fram á rit-
völlinn og er grein hans í Tímanum
í ágústbyijun aðallega vamarræða
fyrir NATÓ. Einari hafa sámað
mjög ummæli hins aldna pijóna-
meistara Þórarins Þórarinssonar
sem leyfði sér að lýsa þeirri skoðun
að NATÓ væri orðin stöðnuð og
íhaldssöm stofnun. Grein Einars
er annars að flestu leyti málefnaleg
röksemdafærsla og ég læt nægja
að mótmæla þeirri fullyrðingu hans
að kjamorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndum sé hluti af kröfu
um einhliða afvopnun Vestur-
Evrópu. Þeir sem haft hafa fyrir
því að kynna sér hugmyndir og
samninga um kjamorkuvopnalaus
svæði vita að fá fyrstu tíð hefur
stofnun slíkra svæða verið hugsuð
sem þáttur í víðtækari afvopnunar-
og friðarviðleitni, með viðbótar-
samningnum, með gagnkvæmri
viðurkenningu og áframhaldandi
stækkun eða útvíkkun svæðisins
Steingrímur J. Sigfússon
„Hitt verð ég að segja
að mér f innst orka
tvímælis að vel fari á
því að sendiherrar, op-
inberir embættismenn,
fjalli um málin með
þeim hætti sem þeir
félagar Benedikt
Gröndal, Einar Bene-
diktsson og síðast en
ekki síst Hannes nokk-
ur doktor og Jónsson,
gera á köflum, þó
margt sé athyglisvert
og upplýsandi í skrifum
þessum.“
o.s.frv. Það er fráleitt og útúrsnún-
ingur af verstu tegfund að halda
því fram að stofnun kjamorku-
vopnalauss svæðis á Norðurlönd-
um eða annars staðar kalli
sjálfkrafa á einhliða afvopnun.
Hitt er svo annað mál að allt röf-
lið um nauðsyn á algerri gagn-
kvæmni allrar afvopnunarviðleitni
miðað við það stig sem vígbúnaðar-
kapphlaupið er á, er broslegt.
Stórveldunum má líkja við byssu-
menn sem standa andspænis hvor
öðmm ekki með eina og ekki með
tvær byssur, heldur krossvafðir
byssum og skotfærabeltum langt
umfram það sem þeir þurfa til að
drepa hvor annan og hendur þeirra
geta notað. Spyija má hvort annar
byssumaðurinn þurfi að standa
verr að vígi þó hann leggi frá sér
eina af mörgum byssum? Sagan
færir okkur einnig heim sanninn
um það að helst hefur einmitt
árangur náðst á sviði afvopnunar-
mála þegar valdamenn hafa haft
kjark og einurð til einhliða frum-
kvæðis og hafa rifíð sig úr höftum
hinnar þunglamalegu gagn-
kvæmnisþráhyggju. Nefna má
fræga ræðu John F. Kennedys við
setningu American University árið
1963 sem hreif samningaviðræður
stórveldanna út úr sjálfheldu og
leiddi á skömmum tíma til samn-
inga um takmarkanir á tilraunum
með kjamorkuvopn. Ekki vantaði
þá fremur en nú úrtölumenn sem
reyndu að fá forsetann ofan af því
að taka einhliða frumkvæði með
þeim rökum að tilboð hans yrði
túlkað sem veikleikamerki af hálfu
Bandaríkjamanna.
„Aulastefnan" og
Hannes Jónsson
Dr. Hannes Jónsson sendiherra
og skrif hans í Morgunblaðinu 7.
ágúst sl. era svo síðast en ekki
síst ástæða þess að undirritaður
blandar sér í umfjöllun þessa um
utanríkismál. Um grein Hannesar
sem er allmikil breiðsíða ætla ég
ekki að fjalla í heild heldur aðeins
einn hluta hennar þar sem þessi
doktor og sendiherra og þar með
opinber embættismaður íslensku
þjóðarinnar fjallar um afstöðu
þeirra stjómmálaafla sem andvíg
hafa verið hersetunni. Hannesi far-
ast svo orð:
„En síðustu áratugina virðist
allnokkuð sinnuleysi og andvara-
leysi um málið hafa fest rætur
með þjóðinni. Tíminn og vaninn
hafa sljóvgað árveknina. Allir ís-
lendingar 35 ára og yngri era aldir
upp við erlenda hersetu í landinu.
Ifyrir þá er þetta ástand „hið vana-
lega“ ef ekki „hið eðlilega". Skort
hefur stærð í íslenska stjómmála-
forystu þessara ára til þess að
halda málinu í faregi fullveldis- og
sjálfstæðismála þjóðarinnar, þar
sem leitað er jafnvægis milli örygg-
is og lágmarksþátttöku útlendinga
í hervömum landsins. Hin ein-
strengingslega aulastefna Alþýðu-
bandalagsins „Úr NATÓ, herinn
burt“ hefur sennilega skaðað mest
það markmið að draga úr umsvif-
um útlendinga við hervamir á
íslandi. Hún hefur komið í veg
fyrir eðlilega þróun okkar öryggis-
og vamarstefnu í þá átt, að við
sem sjálfstætt og fullvalda ríki
tökum sjálf skref fyrir skref á
okkar herðar eftirlitsstarfíð og
gæslu hemaðarmannvirkja í
landinu fyrir NATÓ og Bandaríkja-
menn með þeirra tækjum og á
þeirra kostnað á friðartímum. Að-
eins lítið brot þjóðarinnar tekur
mark á aulastefnu Alþýðubanda-
lagsins í vamar- og öryggismálum.
Vegna þess hve óraunhæf hún er
hafa menn ekki fundið þörfína fyr-
ir að leita nýrra leiða heldur aðeins
afgreitt málið á hvítum nótum og
svörtum, fómað höndum og sagt
sem svo, að vitleysan í Alþýðu-
bandalaginu ríði ekki við einteym-
ing. Afstaða aðalgagnrýnanda
öryggis- og vamarstefnunnar hef-
ur m.ö.o. verið svo óraunhæf og
aulaleg, að hún er almennt talin
ómarktæk. Þess vegna hefur hún
ekki örvað faglega alvöraumræðu
um málið. Þar í liggur hluti skýr-
ingarinnar á því að hin nýja
flotastefna Bandaríkjamanna hef-
ur ekki verið rædd á íslandi."
Ég leyfí mér að segja þvætting-
ur og bendi á: í fyrsta lagi: Hvort
er Hannes Jónsson sendiherra op-
inber embættismaður íslensku
þjóðarinnar, fulltrúi hennar allrar
með erlendum þjóðum eða blaða-
fulltrúi ameríska hersins, Varð-
bergs eða Sjálfstæðisflokksins,
nema allra væri í senn?
í öðra lagi: Sú stefna að erlend-
ur her hverfí úr landi og ísland
segi sig úr NATÓ nýtur ekki stuðn-
ings lítils brots, heldur veralegs
hluta íslensku þjóðarinnar og nær
sá stuðningur út fyrir raðir kjós-
enda Alþýðubandalagsins og
málstaðurinn er borinn fram af
stjómmálamönnum úr fleiri flokk-
um.
í könnun Ólafs Þ. Harðarsonar,
sem unnin var að framkvæði ör-
yggismálanefndar á viðhorfum
Islendinga til öryggis- og vamar-
mála eins og það var þar kallað,
kom í ljós að u.þ.b. 20% vora
andvíg aðild að NATÓ og 36%
andvíg vera hersins og almennt
er viðurkennt að andstaða við her-
inn hafí verið meiri áður á einstök-
um tímabilum en auðvitað sveiflast
viðhorf fólks eitthvað til í þessum
efnum eins og öðram. Þeir félagar
Hannes, Benedikt og Einar mættu
minnast þess að í sömu könnun
vora tæp 86% fylgjandi aðild ís-
lendinga að kjamorkuvopnalaus-
um Norðurlöndum.
í þriðja lagi: Barátta herstöðva-
andstæðinga hefur frá upphafi,
bæði á vettvangi stjómmálanna
sem annars staðar verið samofín
varðstöðunni um íslenskt fullveldi
og sjálfstæði, varðveislu íslenskrar
menningar og tungu auk þess að
vera hluti af friðarbaráttu og and-
stöðu við hemaðarbrölt. Það að
hermálið hafí gegnum tíðina ekki
verið skoðað með íslenskt fullveldi
og sjálfstæði að leiðarljósi er ekki
Alþýðubandalaginu að kenna held-
ur öðram flokkum og er enda ekki
við öðra að búast þar sem vera
erlends herliðs á íslandi samrýmist