Morgunblaðið - 26.09.1987, Side 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. SEPTEMBER 1987
Olympíuleikarnir í Seoul:
Samaranch hvetur komm-
únistaríki til þátttöku
Lausaime, Reuter.
JUAN Antonio Samaranch,
formaður Alþjóðaólympíu-
nefndarinnar (IOC), lagði leið
sína á fund íþróttaráðherra 19
kommúnistarílga, sem haldinn
var í sovézku borginni Souk-
houmi við Svartahaf, og hvatti
þá til þess að stuðla að þátttöku
viðkomandi ríkja í Ólympíuleik-
unum I Seoul að ári.
„Hann skoraði mjög kröftug-
lega á viðkomandi ríki að taka
þátt í leikunum," sagði Jose Sot-
elo, talsmaður Samaranch.
Norður-Kóreumenn hafa hótað að.
hvetja til heimasetu kommúnist-
arílga fái þeir ekki að halda hluta
leikanna. Samaranch skýrði ráð-
herrunum frá tilraunum IOC til
að koma til móts við N-Kóreu-
menn. Fyrir tilstuðlan IOC hafa
Suður- o g Norður-Kóreumenn
ræðst fjórum sinnum við og eru
þeir fyrmefndu samþykkir því að
nokkrar keppnisgreinar leikanna
verði haldnar norðan vopna-
hléslínunnar, þ.e. í Norður-Kóreu.
Norðanmenn hafa ætíð hafnað
málamiðlunartillögum IOC og sett
jafnharðan fram nýjar kröfur um
skiptingu leikanna.
I Soukhoumi ræddi Samaranch
einslega við Marat Gramov, for-
mann Ólympíunefndar Sovétríkj-
anna, en Sotelo kvaðst ekki geta
greint frá þeim viðræðum. Samar-
anch leggur allt upp úr því að
ríkjablokkir hundsi ekki leikana í
Seoul og í því skyni hefur hann
óskað eftir fundi með Mikhail
Svíþjóð:
Forstjóri Fermenta
lýstur gjaldþrota
Stokkhólmi, Reuter.
REFAAT el-Sayed, Egyptinn sem
stofnaði fyrirtsekið Fermenta i
Svíþjóð, hefur verið lýstur gjald-
þrota eftir að hann samþykkti að
hann gæti ekki greitt persónulegar
skuldir, sem nema um 60 milþ'ónum
dollara.
Árið 1986 var el-Sayed talinn vera
annar ríkasti maður Svíþjóðar og
hann var kallaður „Svíi ársins" í Qöl-
miðlum. Hann byggði fyrirtækið
Fermenta á framleiðslu á einni tegund
penisillíns, sem kom fyrirtækinu í
fremstu röð í líftækniiðnaði í Evrópu,
en brátt tók að halla undan fæti.
Árið 1985 missti fyrirtækið af stór-
um samningi við Volvo eftir að Refaat
ei-Sayed viðurkenndi að hafa logið til
um menntun sína. Þetta varð tii þess
að verð á hlutabréfum í fyrirtækinu
iækkuðu. Á árinu 1986 lækkaði hlut-
ur í fyrirtækinu úr 325 sænskum kr.
í 33 sænskar krónur.
Fyrirtækið, sem hafði séð fyrir
hagnað sem næmi 113 milljónum
dollara árið 1986, tapaði á árinu 88
milljónum doliara. í desember 1986
var allt komið úr böndum og hluta-
bréf félagsins hurfu af verðbréfa-
mörkuðum.
Bandaríska fyrirtækið Trans Res-
urces Inc. (TRI) hefur nýverið gert
tilboð í fyrirtækið.
Gorbachev, aðalritara Kommúni-
staflokks Sovétríkjanna.
Fyrir tilstilli Bandaríkjamanna
hundsuðu um 60 ríki Ólympíuleik-
ana í Moskvu 1980 í mótmæla-
skjmi við innrás Sovétmanna í
Afganistan á jólunum 1979. Sov-
étmenn hefndu þessa fjórum árum
síðar með því að hundsa leikina í
Los Angeles 1984 og fengu þeir
14 fylgiríki til liðs við sig.
Á fundinum í Soukhoumi voru
mættir íþróttaráðherrar Sovétríkj-
anna, Austur-Þýzkalands, Kúbu,
Búlgaríu, Ungverjalands, Víet-
nam, Norður-Kóreu, Laos,
Mongólíu, Póllands, Rúmeníu,
Tékkóslóvakíu, Angólu, Afganist-
ans, Mózambík, Kambódíu,
Nicaragua, Suður-Jemen og
Eþíópíu.
Hinn 17. september, þegar ná-
kvæmlega ár var í setningu
leikanna í Seoul, sendi IOC form-
legt boð til allra ríkja, sem aðild
eiga að nefndinni, en þau eru 167
talsins, um þátttöku í leikunum.
Hafa þau fjóra mánuði til að
svara, eða til 17. janúar. Þrjú ríki
hafa svarað boðinu; Vestur-
Þýzkaland, Sviss og Sameinuðu
arabísku furstadæmin.
• •
Onnur bylting1
hersins á Fiji
Snva. Fiii. Rpntpr.
Suva, Fyi, Reuter.
SITIVENI Rabuka, yfirmaður
herafla Fiji, tilkynnti í gær að
herinn hefði tekið að nýju við
landsstjórninni.
Samkvæmt heimildum frá Fiji
lögðu hermenn undir sig skrifstofur
blaða og útvarpsstöðva. Einnig fjar-
skiptadeild pósts og síma og var
ógjömingur að ná talsambandi við
Fiji af þeim sökum.
Kreppa hefur verið í stjómmálum
Fiji frá því herinn, undir forystu
Rabuka, steypti stjóm Dr. Timoci
Kennarar í Færeyjum
semja til tveggja ára
Þórshöfn, frá Snorra Halldórssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
EFTIR margra mánaða samn-
ingaþjark hefur tekizt samkomu-
lag i kjaradeilu kennarafélagi
Færeyja og yfirvalda. Gerðir
voru samningar til tveggja ára.
Hans Trygvi Henriksen, formað-
ur f færeyska kennarafélaginu,
Foroya Lærarafelag, segir að með-
altalshækkun launa samkvæmt
nýja samningnum sé 12,54%. Hins
vegar hækki lægstu launaflokkam-
ir og byijunarlaun mun meira.
Bavadra 14. maí sl. Samkomulag
náðist þó milli tveggja andstæðra
stjómmálaflokka um skipan bráða-
birgðastjórnar, sem lyti forystu
Iandsstjórans, Ratu Sir Penaia
Ganilau.
Bavadra var steypt af stóli að
undirlagi innfæddra Fiji-manna,
sem mislíkaði hlutur manna af ind-
versku bergi í stjóm hans. Hinir
sömu töldu engar líkur á að bráða-
birgðastjómin fengi nokkm áorkað
og tók herinn því af skarið í gær.
Fylgismenn Rabuka höfðu meðal
annars hótað því að grípa til nauð-
synlegra ráðstafana til að koma í
veg fyrir myndun hennar.
Þegar Rabuka ávarpaði þjóðina
í útvarpi í gær minntist hann hvergi
á landsstjórann eða framtíð hans.
Hann ítrekaði áform sín um að inn-
fæddir eyjaskeggjar ættu að ráða
lögum í landinu. Hann vill meðal
annars tryggja þeim meirihluta í
þingi. Innfæddir landsmenn em nú
í minnihluta á Fiji en menn af ind-
versku bergi í meirihluta.
Siðferðisvandi Svía:
Vígtól eingöngu seld
fríðelskandi þjóðum
Bofors-fallbyssur þykja ómissandi í sérhveiju vopnabúri.
ALFRED Nobel fann upp dýn-
amitið og stofnaði friðarverð-
Iaunasjóðinn, sem við hann er
kenndur, fyrir hagnað af fram-
leiðslu þess. Landar hans,
Svíar, eiga enn við svipaðan
siðferðisvanda að glima. Þeir
hafa lýst yfir hlutleysi og kveð-
ast fylgjandi afvopnun. Hlut-
leysisstefnan krefst öflugra
varna enda hafa Svíar ekki átt
í átökum allt frá því Napóleon
var og hét. Hlutleysisstefnan
krefst einnig vopnaframleiðslu
en heimamarkaðurinn er of
lítill og því þarf að selja fram-
ieiðsluna til útlanda.
Þörf sænska hersins fyrir vígtól
vopnaframleiðenda er breytileg
frá ári til árs. Bofors-fyrirtækið,
sem er þekkt fyrir fallbyssur sínar
og flugskeyti, verður að treysta á
að það geti selt vopnin úr landi.
Hið sama gildir um SAAB-fyrir-
tækið, sem smíðar þotur, Hagg-
lunds, sem framleiðir skriðdreka,
og Kockums, sem sérhæfir sig í
smfði kafbáta.
Það er með öllu óraunhæft að
krefjast þess af Svíum að þeir
keppi ekki við aðra vopnafram-
leiðendur. Vandinn er hins vegar
sá að Svíar virðast sjálfir gera
öldungis óraunhæfar kröfur. Þeir
kveðast eingöngu selja frið-
elskandi þjóðum vopn, sem ekki
verði beitt.
Forstjórar Bofors hafa verið
leystir frá störfum og bíða niður-
stöðu lögreglurannsóknar. Bofors
er dótturfyrirtæki Nobel-sam-
steypunnar og þótt fyrirtækið sé
ekki í hópi helstu vopnaframleið-
enda heims hefur það ákveðna
sérstöðu sökum fallbyssna sem
það framleiðir. Fallbyssum þess-
um hefur nær undantekningar-
iaust verið beitt í vopnuðum
átökum ríkja allt frá árinu 1936.
Á þessu sviði nýtur fyrirtækið
svipaðrar virðingar og Hoover-
fyrirtækið, sem framleiðir ryksug-
umar góðu.
Samviska og
þjóðarhagnr
Forráðamenn Bofors hafa við-
urkennt að ríkjum við Persaflóa
hafi verið seld flugskeyti. Annað
dótturfyrirtæki Nobel hefur selt
sprengiefni til fjölmargra ríkja.
Sænskir stjómmálamenn standa
á öndinni sökum þess að fullyrt
hefur verið að sendimenn Bofors
hafí mútað indverskum embættis-
mönnum til að tryggja samning
varðandi sölu á fallbyssum til Ind-
lands. En framferði forráðamanna
Bofors er ekki síður ávöxtur
tvískinnungs sem einkennt hefur
stefnu stjómvalda um alllangt
skeið.
Samkvæmt sænskum lögum er
gmndvallarreglan sú að vopna-
sala til erlendra ríkja er bönnuð.
Þetta nægir til að friða samvisku
stjómvalda. Undantekningamar
eru aftur á móti til þess fallnar
að þjóna þjóðarhag. Svíar kveðast
telja að óháð ríki þurfí að geta
varist líkt og þeir. Því er stjóm-
völdum heimilt að veita útflutn-
ingsleyfí svo framarlega sem
viðkomandi ríki á ekki í vopnuðum
átökum og ekki er talin hætta á
að það dragist inn í átök. Þá er
heimildin einnig bundin því skil-
yrði að landsmenn eigi ekki í
innbyrðis átökum og ekki sé unnt
að beita vopnunum til að hafa í
frammi mannréttindabrot. Þessar
kröfur eiga við fæst þeirra 40
ríkja sem Svíar selja vopn, t.a.m.
ríki Mið-Austurlanda. Á síðasta
ári seldu sænsk fyrirtæki vopn
úr landi fyrir 500 milljónir Banda-
ríkjadala (um 20 milljarðar ísl.
kr.). Svo virðist sem sænská ríkis-
stjómin hafi ekki áeð neitt
athugavert við að Singapore
skyldi allt í einu vera orðið helsta
viðskiptaland Svía á sviði vopna-
kaupa. Ekki hefði þurft ítarlega
rannsókn til að leiða í ljós að Sin-
gapore hafði haft milligöngu um
vopnasölu til Mið-Austurlanda.
Vopnasala bönnuð?
Fiat-fyrirtækið á Ítalíu og Vo-
est-Alpine í Austurríki hafa einnig
verið sökuð um að hafa selt írön-
um vopn. En stjómmálamenn í
viðkomandi löndum láta sér þetta
í léttu rúmi liggja. Vopnaframleið-
endur í Svíþjóð höfðu einnig vanist
því að embættismenn litu undan
þegar afla þurfti útflutnings-
heimildar. Svo virðist sem for-
ráðamenn Bofors hafi gripið til
þess ráðs að smygla vopnum úr
landi í lok áttunda áratugarins
þegar í ljós kom að sænska ríkis-
stjómin hugðist beita neitunar-
valdi gegn samningum um sölu á
flugskeytum til Bahrain og Dubai.
Þær raddir hafa heyrst á
sænska þinginu að stöðva beri
alla vopnasölu til erlendra ríkja
eða að takmarka beri hana ein-
göngu við Norðurlönd. Ekki
verður séð að þetta fyrirkomulag
kæmi frekar að notum við að
framfylgja stefnu yfírvalda en það
sem nú er við lýði. Sænskir vopna-
framleiðendur hafa leitað eftir
viðskiptum erlendis og óskað eftir
samþykki yfirvalda þegar gengið
hefur verið frá samningum. Ef til
vill verður fyrirtækjunum fram-
vegis gert að leita fyrst eftir
opinberu samþykki áður en samn-
ingaviðræður um vopnsölu hefj-
ast. Með þessu móti geta yfirvöld
ef til vill komið í veg fyrir að
vopnaframleiðendur nýti sér veil-
ur í lögunum en skriffinskan sem
þessu fylgir kann að koma sér
illa fyrir stærstu fyrirtækin.
Stytt og endursagt úr The
Economist.