Morgunblaðið - 06.10.1987, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. OKTÓBER 1987
Jón Þ. Árnason________________________________________________________Lífríki og lífshættir CXXI.
Spurningin er: Síðan hvenær hefír stýrt
góðri lukku að gefast upp án baráttu til
hins ítrasta?
Vegna rökstudds ótta við að jörð
ogjarðarböm stefni hraðbyri fram
á ættemisstapa, gera mikilhæf-
ustu vísindamenn sífellt ákveðnari
kröfur til samtíðar sinnar um að
hún brjóti af sér hlekki ríkjandi
fordóma, og manni sig loksins upp
í að viðurkenna á ný, það sem
líffræði, mannfræði og heilbrigð
skynsemi ávallt hafa staðfest: Að
engar manneskjur eru skapaðar
jafnar, að í mannheimi ráðast
líf og lífshættir af náttúru-
bundnum hæfnismismun til
sálar og líkama.
Ágreiningur getur því naumast
rist mjög djúpt um að leiðsögn og
forysta hinna hæfustu hljóti að
verða bjartasta von og sterkasta
vopn í baráttu gegn heimsslita-
ógnum nútíðar og framtíðar. Til
þess að þannig megi skipast sýn-
ist brýnast að hrínda ágengni
staðalverunnar, meðalheimskunn-
ar, og uppræta hina sálarlausu
áráttu til að þóknast almenningsá-
litinu, dómgreindarleysinu, sem
alltaf leitar skjóls í að hugsa og
gera „eins og allir aðrir". Snúast
ber því gegn útþynningu persónu-
leikans, sljóvgun einstaklingseig-
inda og hefta múgmengun
hugarfarsins — ogtaka heils hug-
ar undir herópið:„I nafni réttlæt-
isins: Vive la différence!“
Fordómar eru
frá vinstri
Sköpunarverkinu sjálfu, í allri
tign sinni og veldi, eiga böm jarð-
ar þá dýrðarskikkan að þakka, að
allir menn eru skapaðir ójaftiir,
öðru vísi en allir aðrir, mismun-
andi og sérstæðir. Sama lögmál
gildir og um allt annað, smátt og
stórt, í gjörvöllu náttúruríkinu, og
er því algilt. Elztu goðsagnir bera
þessu skilmerkilegan vitnisburð,
og náttúruvísindin hafa fyrir löngu
fært okkur fræðilegar skýringar
á, hvers vegna þannig hljóti að
vera og verða.
Skýringin er í sem stytztu máli
sú að því er lífverur varðar, að
með sérhverri lifandi kynslóð
vaknar til lífs órafjölbreytt sam-
þætti arfgengisstofna eða erfða-
eiginda sundurleitra lífvera, sem
skapast í litna- sveiflum og -svipt-
ingum verðandi lífs. í þessum
óendanlega ójöfnuði er fegurð og
göfgi lífsins einmitt fólgin. Viður-
kenningu þessara staðreynda
kallar vinstrafólk fordóma.
Það gefur að skilja, að þessi
ójöfnuður stendur ekki í neinni
mótsögn við þá staðreynd, að allar
manneskjur eiga sér í ýmsum
veigamiklum dráttum margt sam-
eiginlegt, svo og stærri eða smærri
heildir út af fyrir sig í meiri eða
minni mæli. Af þeim ástæðum
greinist Adamsætt í ólíka kyn-
stofna, kynstofnamir í kynþætti,
kynþættimir í kynkvíslir, kyn-
kvíslimar í þjóðir, þjóðimar í
ættbálka, ættbálkamir í ættir,
ættimar í fjölskyldur og að síðustu
Qölskyldumar í einstaklinga.
Af sjálfu sér leiðir því, að í heimi
hinna þúsund þjóða, getur aldrei
ríkt kyrrð og sárasjaldan friður.
Ég hefi jafnvel heyrt ávæning af,
að illindi komi fyrir í heimahúsum.
Saga mannkyns hefir af þeim sök-
um ætíð verið saga ófriðar,
baráttu og stríða að sterkum
þræði. Þó að flestir segist þrá frið
og ró, gengur lífið út á að búast
til baráttu, heQa og há stríð. Eða
vígbúast til að varðveita friðinn
með stríði.
Þetta er mannlegt eðli, sem
getur ekki breytzt nema í draum-
um, og er því fjarskalega erfitt
að hugsa sér að unnt muni reyn-
ast að tiyggja frið í mannlegum
heimi til frambúðar. Einu gildir
raunar í því efni. Okkur er skyld-
ugt að halda friðarhugsjónina í
heiðri. Hún er í eðli sínu unaðslega
kvenleg og þegar af þeirri ástæðu
allrar elskusemi verð. Auk þess
hefir hún — ásamt stríðsgleðinni
— það fram yfir flestar aðrar hug-
sjónir að eiga eilífðina fyrir sér.
Frægnr signr
Um aldir hafa bæði „góðir"
menn og „vondir" lagt á sig öld-
ungis hemjulaust erfiði og þrot-
lausar þjáningar til að tryggja
friðinn. „Góðu“ mennimir til að
tryggja náunga sínum frið.
„Vondu" mennimir til að tryggja
sjálfum sér frið.
Ógleymanlegast dæma um frið-
arást eru stríðsósköpin, sem
hófust með Evrópustríðinu í sept-
ember 1939, urðu heimsstyijöld í
desember 1941 eftir að Roosevelt
hafði tekizt að ljúga þjóð sína til
þátttöku af dæmafárri snilld, og
lauk vorið og sumarið 1945 með
algerum sigri hins „góða í heimin-
um“ (Churchill), sem hét „friði um
alla framtíð“.
Ekki er alveg víst að allir vilji
enn muna, að Bandamenn, eða
„góðu öflin“, undir forystu Banda-
ríkjanna, Stóra-Bretlands og
Sovétríkjanna stóðu við áform sín
um að gjörsigra Möndulveldin, eða
„illu öflin“, Þjóðveija, Itali og Jap-
ani til að “tryggja lýðræðinu
heiminn" („to make the worldsafe
for democracy“) — öðru sinni á
sama aldarfjórðungi. Það tókst
með óhemjufómum og
óslökkvandi friðarást, og mátti þó
naumast tæpar standa þótt „illu
öflin“ ættu allan leikinn við margf-
alt ofurefli mannafla og stríðsbún-
aðar að etja.
Þó að víst megi telja, að Bretar
einir hefðu sigrað ítali eina, og
nær fullvíst að Bandaríkjamenn
(og Kínveijar) hefðu um síðir bo-
rið sigurorð af Japönum, þá verður
aldrei deilt um þá stórfenglegu
staðreynd, að til sigurs jrfír Þýzk-
alandi Hitlers (að flatarmáli
137.820 km2minna en Texas, hrá-
efnasnautt og verst sett hemaðar-
landfræðilega allra hervelda
heims) dugði varla samanlagt og
miðmagnað djöflæði Bandaríkja-
manna, Breta og Sovétmanna.
Að leikslokum komst Zacharias
flotadeildarforingi, þáverandi yfir-
maður gagnnjósnaþjónustu
Bandaríkjanna, þannig að orði í
endurminningum sínum:
„Stríð Hitlers í febrúar 1945
var hreint ekki orðin nein fásinna
því að það, sem við uppgötvuðum
í Þýzkalandi, hefði leitt til þess
að baráttunni hefði lokið nokkrum
mánuðum síðar á annan hátt en
varð, ef tími hefði unnizt til.“
Reyndar! En því verður ekki
breytt, friðarsigurinn var skilyrð-
islaus og endanlegur.
Og hann var frægur. Næstum
þvi eins frægur og sigur Englend-
inga og Austurríkismanna á sínum
tíma yfir óviðbúnum Frökkum og
Bæjumm hinn 13. ágúst 1704 við
Blenheim (nú Blindheim) á bökk-
um Dónár, um 20 km fyrir vestan
Donauwörth (nú í Vestur-Þýzkal-
andi), sem enska skáldið og
rithöfundurinnn Robert Southey
(1774-1843) gerir góðlátleg skil í
hinu alkunna kvæði sínu, „After
Blenheim", með þessum ljóðlínum:
„And eveiy body praised the Duke
Who this great fight did win
But what good came of it at last?
Quoth little Peterkin:
Why that I cannot tell, said he,
But ’twas a famous victory
Allir friðelskandi fögnuðu einn-
ig sigri árið 1945. Sigurvíman
rann þó af fyrr en varði og um-
tumaðist í sigurgremju, sem hlaut
— mannlegu múgeðli samkvæmt
— að leita útrásar í takmarkalausu
hatri. Það var því engin furða að
allir yrðu klumsa, þegar spurt
var, hvað hinn frægi sigur hefði
eiginlega leitt gott af sér. Ekkert
fannst. Hins vegar fannst ástæð-
an: „Við höfum slátrað röngu
svíni." (Churchill.)
But it was a famous victory.
Síðan hafa allir friðarsinnar
verið bærilega sammála um, að í
næstu sláturtíð verði að gæta þess
vel að „slátra réttu svíni", sem
kannski reynist hafa verið „rangt
svín“ við nánarí athugun, og fyrir
því verði að hefjast handa á ný
o. áfr. ad infinitum. Útlit er því
fyrir, að sá grunur kunni að reyn-
ast réttur, að svínalýðræðið muni
ekki rata í kvíðvænlegan háska á
næstunni og hafí þess vegna frá-
bær skilyrði til að geta þróazt
eðlilega á breiðum grundvelli.
Stríðið gegn náttúruríkinu fengi
þá að sjálfsögðu að vera í friði.
+
A hrakhólum
Þegar árið 1929 hafði hinn
gagnmerki spænski heimspeking-
ur, Ortega y Gasset (1883-1955),
komizt að þessarí niðurstöðu og
birt í bók sinni um uppsteyt lýðs-
ins („La rebelión de las masas“):
„Manngerð, sem lætur sig
engu skipta frumreglur og und-
irstöður menningar, hefir
hrifsað til sín forystu i þjóð-
félaginu. Hún fyrirlítur ekki
neina sérstaka menningu, held-
ur — að því er bezt verður séð
— menningu yfir höfuð. Það,
sem þessari manngerð liggur
næst við hjarta, eru augljóslega
bílar, deyfilyf og annað smá-
legt. En það staðfestir hið
algera tómlæti hennar um
menningu.”
Ekki sízt í trúmálum eru pen-
ingaplebeiar auðvitað áhugalausir.
Það er að vísu ekki í hámælum
haft, en samt sem áður hefir upp-
hrópun Nietzsche, „Guð er
dauður!“, hlotið almenna blessun
á götum og torgum Vesturlanda.
Hann er dauður, líka í hjörtum
margra þeirra, sem þykjast mæla
fyrir munn hans. Hið marglofaða
og umsvifamikla „upplýsingaþjóð-
félag" hefír sannarlega leikið bæði
trú og trúarbrögð grátt. Það hefir
látið rótleysingjum hvort tveggja
eftir til samfélagslegrar umönnun-
ar.
Ósködduð siðmenning er, eins
og að líkum lætur, ekki sérlega
hátt skrifuð. Rúmensk/franska
skáldið og höfundur fjölda heims-
þekktra leikrita, Eugen Ionesco (f.
1912), gerði því máli rækileg skil
í ræðu, sem hann flutti árið 1979
og nefndi „Með menningu, gegn
pólitík", og birt var í „Súddeutsche
Zeitung", Múnchen, hinn 11.
ágúst 1979. Honum fórust m.a.
orð á þessa leið:
„Listirnar, heimspekin, há-
spekin, trúarbrögðin og aðrir
þættir hins andlega lífs eru
megininntak menningar. Menn-
ing er i raun og veru heild
arftekinna hegðunarreglna,
sem hópur einstaklinga með
sameiginlega erfðasiði og hefð-
bundnar erfðavenjur lætur
börnum sinum í té ... ekki ein-
ungis listræn, vísindaleg,
trúarleg og heimspekileg arf-
leifð, heldur líka svigrúm í
lifsbaráttunni, hinn pólitiski at-
hafnavettvangur og hinar
þúsund umgengnisvenjur, sem
einkenna hið daglega líf.“
Hlutverk stjómmála, segir Ion-
esco ennfremur, ætti að felast í
að samhæfa þjóðlífíð hinum fomu,
arfþegnu menningardyggðum.
„Því að,“ heldur hann áfram,
„mannkynið fær aðeins lifað fyrir
kraft menningar sinnar. Hún er
trygging mannlegrar tilvistar á
jörðinni."
Hvert einasta orð gullvæg sann-
leiksperla — og þess vegna
andstyggð í eyrum allra atvinnu-
lýðræðismanna.
Tómir pokar,
fullar hendur
Sú tíð er liðin, þegar vald yfír
verkefnum var meginmarkmið
stjómmála á Vesturlöndum. Nú
viðurkenna „stjómmálamenn"
ekkert æðra atkvæðaseðlinum,
kjörklefanum og stéttarfélaginu.
Einasta mark þeirra og mið er
efnahagslegt. Til þjónustu við
Mammon em allar stefnuskrár
samdar, allir samningar gerðir.
Sömuleiðis lög, reglugerðir og til-
skipanir. Dómstólar láta sig
peningasjónarmið meira varða en
heiður og sóma málsaðila. Hjóna-
bandið hefir verið lægt niður á
þjónustu- og peningaskiptapall í
stað þess að vera það, sem því í
helgi sinni var ætlað að vera:
ævilangt samkomulag tveggja ein-
staklinga, konu og karls, um að
varðveita frelsi sitt undan sálaroki
hlutaskipta að fullu og öllu.
Stjómmálalíf á Vesturlöndum
er fyrir löngu orðið endalaust
þjark um peninga og bitlinga, inni-
haldslausar umbúðir eins og
vinstraríkið sjálft, hið illræmda
pappírskerfi, þar sem fyrir-
greiðsluverzlun er aðalatvinnu-
vegur. Þar sem heimspeki og
hugmyndir þær, sem flokkamoðið
enn þykist eiga rætur í, em líka
orðnar að vísitölum, geta þær ekki
blásið hugsun eða þrótti í stjóm-
málastarf, sem — eins og Ionesco
einnig heldur fram — „hefir beygt
sig undir vald fyrirlitlegustu,
hreinræktuðustu efnahagsvill-
inga“.
Rússar líta allt öðmm augum á
hlutverk stjómmála í ríki og þjóð-
félagi heldur en fyrirgreiðslusalar
á Vesturlöndum. Leiðtogar þeirra
halda enn sem áður tryggð við hin
keisaralegu sjónarmið sín. Þeir
ætla aldrei að gleyma, að hlutverk
stjómmála er fyrst og síðast að
styrkja og efla völd og yfirdrottn-
un, ekki sízt á samningatímum.
Árangurinn hefir enda ekki orð-
ið neitt aðhlátursefni:
Á ámnum 1974-1984 hafa
Rússar tryggt og treyst yfírráð
sín yfir nálægt 200.000 manns og
um 20.000 km2 landsvæðis að
meðaltali á viku.
Á þessum ámm riijaðist upp
fyrir þjóðum Afganistan, Angóla,
Eþíópíu, Kambodíu, Kapverdieyja,
Laos, Mosambik, Sao Tome/
Principe, Suður-Jemen og Suður-
Víetnam að enn em til hvítir menn.
í þessum 10 ríkjum, samanlagt
röskar 11.700.000 km2 að flatar-
máli, búa nú alls um 155.000.000
manna. Þetta segir a.m.k. í ný-
birtri skýrslu „Schweizerisches
Ost-Institut“.
Það virðist því vera orðið var-
hugavert að leggja trúnað á, að
friðargöngur beri ekki árangur.
Stríð fyrir fríði
Von Mammon 200.000 manns
og vopn yf ir menningn og 20.000 km2