Morgunblaðið - 05.11.1987, Blaðsíða 46
" 46
Yí>$r H3fiTM?íVÖM r! ÍTUOArn(TTQ A TRT^TTOHOM
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1987
Ráðstöfun aflans er ekki bara
mál útgerðar og sjómanna
heldur líka fiskvinnslufólk í landi
___ 0 &
Ræða Þrastar Olafssonar á þingi VMSI
Hér fer á eftir ræða sú, sem
Þröstur Ólafsson, framkvæmda
stjóri Dagsbrúnar, flutti á þingi
Verkamannasambands íslands
fyrir skömmu.
Það hefur löngum verið haft á
orði að ísland sé fátækt land á
hefðbundinn mælikvarða — land-
kostir rýrir, engir málmar í jörðu,
óblíð veðrátta og langt úr alfara-
leið. Eina auðlind eigum við þó sem
hefur gert okkur bjargálna og
breytt lúsugu fátækrabæli í bjart
og reisulegt slot. Fiskimiðin kring-
um landið er dýrmætasta auðlind
okkar. Ég segi alltaf OKKAR því
ég tel mér trú um að VIÐ — þjóðin
öll — eigum miðin í kringum landið.
Þjóðin barðist sameiginlega fýrir
sjálfsforræði sínu. Hún barðist öll
í mögrum landhelgisdeilum um
yfirráð yfir miðunum. Hún hefur
sameiginlega skapað þann auð og
þá tækni sem gerir okkur kleyft
að hagnýi-a þessa auðlind.
Hvað sem líður öllum umræðum
um verðbólgu, fjárlagahalla eða
sláturhúsaleyfí, þá er varðveisla
fískimiðanna og skynsamleg nýting
þeirra viðamesta og afdrifaríkasta
mál stjómmála nú. Málið er líka
óvenju viðkvæmt eins og gefur að
skilja og það sem hér er sagt er
ekki til að vega að r.einum, hvorki
einstaklingum eða stéttum.
Frá árinu 1984 hafa verið í gildi
lög um stjómun fískveiða. Þau lög
höfðu það að meginmarkmiði í
FYRSTA LAGI að vemda físki-
stofnana og í ÖÐRU LAGI að draga
úr sóknarkostnaði og stuðla að sem
skynsamlegastri nýtingu fískistofn-
anna. Til þess að ná þeim takmörk-
unum var settur svokallaður kvóti
á skipin. Kvótinn sagði til um það
hve mikið af botnfíski hvert skip
mætti veiða á hveiju ári. En lögin
sögðu líka að þeir sem öfluðu fiskj-
arins fengju einkarétt til að ráðstafa
honum. Miðin vom þar.nig afhent
útgerðaraðilum til einkaráðstöfun-
ar. Þeir ráða mestu um það HVORT
siglt er með aflann EÐA hann er
seldur til fískvinnslu í landi. Þeir
ráða sínum KVÓTA — selja hann
á milli landshluta og fiskinn úr
Iandi, ef þeim svo býður við að
horfa. Eina takmörkunin á þessu
er þar sem eignarhald útgerðar er
á hendi fiskvinnslunnar. Með þessu
vil ég alls ekki hvítþvo vinnslumenn
sjálfa, þeir selja einnig hráefni til
vinnslu erlendis — því miður. Allt
er þetta gert vegna stundarhags-
muna og skjótfengins gróða.
Fiskurinn ' veitir þúsundum
manna um allt land atvinnu.
Lífsbjörg þess er undir því komin
hvort fískur berst á land eða ekki.
Ráðstöfun aflans er því ekki bara
mál útgerðar og sjómanna heldur
líka fiskvinnslufólks í landi. Því
höfum við hreyft við hugmyndinni
um að skipta ráðstöfunarréttinum
milli þeirra sem afla þ.e. útgerðar
og sjómanna og hinna sem vinna
hann þ.e. fískvinnslu og verkafólks
í landi. Meginrökin fyrir því eru,
að þannig fínni báðir að þeir eru
hvor öðrum háðir. An atorku og
dugnaðar sjómanna okkar bærist
lítill fískur á land, án iðni og verk-
kunnáttu landverkafólks yrði
íslenskur fískur ekki að dýrmæt-
ustu fískiafurð í heimi. Én það
breytir því ekki að binding kvóta
og ráðstöfunarréttur hans við skipið
hefur leitt til afskræmingar á mörg-
um sviðum.
Við lásum í blöðunum um söluna
á Dagstjömunni hingað til Akur-
eyrar. Hún kostaði litlar 180 m.kr.
Skipið sjálft er talið vera 40—60
m.kr. virði — vátryggingarverð þess
er um 80 m.kr. Kvótinn um 2700
tonn er því seldur á 120—140 m.kr.
Hvert kvótatonn er því selt á um
50 þús. kr. eða hvert kíló í kvóta
á 50 kr.
Hér er því verið að breyta úthlut-
uðum kvóta í mikla peninga útá
veiðiréttindi á mið sem eru í sam-
eign þjóðarinnar. En hveijir hirða
þennan auð? Getum við sungið
svona kerfí lof og dýrð. En sagann
er ekki öll með þessu. Um leið og
skipið er selt er atvinnan færð til,
rétturinn til að veiða og verka físk
flyst frá einum stað til annars.
Við lifum í heimi sem er í örri
tæknilegri þróun. Tækniþróun við
veiðar fleygir fram og fískvinnslan
stendur á þröskuldi nýrra tíma. Það
verður okkar kjmslóð sem nú lifír
sem ákveður hvort við ætlum að
halda áfram að vera fískvinnsluþjóð
eða útgerðarþjóð. Hvort við viljum
vinna fískinn sjálf eða selja hann
sem hráefni í evrópskar vinnslu-
stöðvar. Um það snýst málið. Ég
fullyrði, að það sé sjómönnum ekki
minna hagsmunamál en landverka-
fólki að hér dafni öflug og sterk
fiskvinnsla. Hvað er það annað en
verð unninna fiskafurða sem ákveð-
ur til lengri tíma séð — hráefnisverð
fískjar erlendis. Hátt verð á unnum
físki í Ameríku leiddi til sama háa
verðsins í Evrópu, sem svo aftur
dró hráefnisverð upp.
Fiskvinnslan hefur unnið mikið
starf í markaðsöflun erlendis og
þeir markaðir tryggja okkur hátt
verð fyrir fískinn. Ef íslensk físk-
vinnsla drabbast niður og erlendir
fiskverkendur ná undirtökunum á
mörkuðunum þá lækkar hráefnis-
verð erlendis og tekjur sjómanna
lækka. Ef fiskvinnslan stendur sig
og heldur háu verði á mörkuðunum
framvegis þá mun hráefnisverð
haldast hátt eða hækka.
Undanfama mánuði hafa söluað-
ilar fundið að markaðir okkar hafa
látið undan síga og styrkur okkar
þar fer dvínandi — einkum í Banda-
ríkjunum. Stórir kaupendur hafa
kvatt og þakkað góð viðskipti —
nýir hafa ekki komið í staðinn. Og
það er ekki vegna þess að gæðin
séu slæm eða verðið of hátt heldur
vegna þess að það er engan físk
að selja — hann fer óunninn til
Grimsby eða Bremerhaven. Þar eru
menn í óða önn að endurreisa físk-
vinnslu sína eftir hrun hennar þegar
norður-evrópsk ríki lokuðu fískimið-
um sínum fýrir úthafsverksmiðjum
Þjóðveija og togaraflota Englend-
inga. Með ótæpilegri sölu á vinnslu-
hráefni erlendis erum við að hleypa
útlendingum aftur inn í landhelgina
— en spörum þeim útgerðarkostnað.
Efnahagsbandalagið er staðráðið
„Efnahagsbandalagið
er staðráðið í að stjórna
fiskveiðum okkar —
ekki af góðsemi við
okkur heidur til hags-
bóta fyrir evrópskan
fiskiðnað. Til þess
þurfa þeir ekki endi-
lega viðskiptasamninga
heldur þurfa þeir nægi-
legt hráefni til að
byggja upp sterkan
fiskiðnað hjá sér. Þegar
svo er komið eru þeir
orðnir meðstjórnendur
í fiskveiðum okkar.“
Þröstur Ólafsson
í að stjóma fískveiðum okkar —
ekki af góðsemi við okkur heldur
til hagsbóta fyrir evrópskan fiskiðn-
að. Til þess þurfa þeir ekki endilega
viðskiptasamninga heldur þurfa
þeir nægilegt hráefni til að byggja
upp sterkan fískiðnað hjá sér. Þeg-
ar svo er komið eru þeir orðnir
meðstjómendur í fískveiðum okkar.
Fiskvinnslan — sagði ég áðan —
stendur á þröskuldi nýrra tíma. Hún
þarf svo sannarlega að bæta sig.
Stjómunin þarf að verða markviss-
ari og einingamar þurfa að stækka.
Til að geta keppt um hráefnið og
borgað hærri vinnulaun þarf að
tæknivæða frystihúsin og auka
sjálfvirkni; stuðla þarf að samruna
frystihúsa og sérhæfingu þar eins
og í öðmm iðnaði. Auka þarf hrá-
efnisaðstreymið í húsin og lengja
vinnslutímann. Þetta kostar mikla
peninga, en ef ekkert verður að
gert dalar þessi iðnaður og verður
þriðja flokks fyrr en varir.
Það er þessi útsýn sem leitt hef-
ur huga okkar að fískveiðistefn-
unni. Og þótt hún geti ekki leyst
öll vandkvæði íslensks fískiðnaðar
þá er hún þó sá grundvöllur sem
fískvinnslan stendur á.
Ég vil nú fara nokkmm orðum
um það kerfi sem notað er við
stjómun fiskveiða án þess að lýsa
því ítarlega.
Við skulum skoða fjögur atriði
til að athuga áhrif kvótakerfísins —
eða núverandi útfærslu þess.
1. Eitt af meginmarkmiðum þess
var að stuðla að minni sókn —
draga úr heildarafla. Þetta
hefur ekki gengið eftir sem
skyldi bæði vegna sveigjanleika
í kerfínu (sóknarmark, smábát-
ar) en einnig að ráðuneytið hefur
með rýmkunarákvörðunum opn-
að fyrir meiri veiðar. Sl. þijú ár
hefur verið veitt u.þ.b. 200 þús.
tonn umfram tillögur fískifræð-
inga. Nú er svo komið að flestir
fiskistofnar em ofveiddir og 70%
af þeim þorski sem landað er
er ókynþroska og þetta hlutfall
hefur farið vaxandi Þið vitið
hvað það þýðir! Það verður að
gera þá kröfu til nýrra fiskveiði-
stefnu að hún fari í einu og öllu
að tillögum fískifræðinga um
heildarafla.
2. Annað aðalmarkmið fiskveiði-
stefnunnar er að draga úr sókn,
lækka sóknarkostnað, smækka
flotann. Vissulega hefur núver-
andi fískveiðistefna leitt til þess
að dregið hefur úr sóknarkostn-
aði. Utgerðin er rekin hag-
kvæmar nú en fyrir kvótakerfið.
Þetta breytir því þó ekki að flot-
in hefur stækkað þrátt fyrir
innflutningsbann. Hér em göt í
kerfínu sem stoppa verður í.
Nýtt kerfí verður að hafa inn-
byggða hvata til að smækka
flotann.
3. Megin ágalli núverandi kerfis er
þó sá aukni útflutningur sem
ójafn ráðstöfunarréttur á aflan-
um hefur leitt af sér. Útflutning-
ur á þorski hefur t.d. tvöfaldast
bæði árin 1985 og 1986 og á
þessu ári er enn um að ræða
vemlega aukningu. Þar sem
þessu máli hefur þegar verið
gerð nokkur skil hér að framan
læt ég þetta nægja. Ný fiskveiði-
stefna má ekki líta dagsins ljós
án þess að á þessu máli verði
tekið á þann hátt að vemlega
verði dregið úr útflutningi óunn-
ins fiskjar. Þetta er meginmál.
4. Hér mætti einnig ræða um þá
byggðaröskun sem orðið getur
vegna tilflutnings á kvóta milli
héraða. Þá flyst ekki bara skip
— veiðitæki — heldur veiðirétt-
indi.
En þá er að lokum spurt. Hvað
vill Verkamannasambandið? Vill
það óbreytta fískveiðistefnu eða
nýja og þá hvemig?
Ég hef í nefnd þeirri um mótun
fískveiðistefnu sem ég sit í fyrir-
hönd VMSÍ sett fram þau sjónar-
mið að óeðlilegt sé að binda veiði-
heimildir eingöngu við báta og skip.
Ég hef talið að eðlilegra sé að jafna
aðstöðuna milli þeirra sem í útgerð
standa og hinna sem í landi vinna.
Það fínnst mér sanngirnismál. Auk
þess tel ég að með því sé auðveld-
ast að ná fram þeim markmiðum
sem ég setti fram hér að framan.
En mörgum þykja það of róttækar
tillögur og vilja fara með meiri var-
úð. Auðvitað er hægt að ná sumum
af fyrrgreindum markmiðum með
öðrum leiðum. Förum þá yfír mögu-
leikana.
1. Ný stefna. Uppskipting kvóta
milli vinnslu og veiða. (Gera
munnlega grein fyrir kostum og
göllum.)
2. Kvótinn fari á lögaðila, þ.e. eig-
endur skipanna. Myndi leiða til
samdráttar í flotanum án þess
að raska ráðstöfunarrétti út-
gerðaraðila. Styrkja eilítið stöðu
vinnslu þar sem vinnslan er eig-
andi bátanna.
3. Kvótasjóður, kvótasala eða auð-
lindaskattur. Stofnaður verði
e.d. sjóður sem selji veiðiheimild-
ir á markaði með eða án hindr-
ana. Hætt er við að veiðiheimild-
ir myndu fljótlega lenda hjá
fjársterkustu aðilunum, jafnvel
útlendingum sem hefðu fyrir sig
leppa hér. Ekki fysilegur kostur.
4. Lagfæra núverandi kerfi. (Fara
munnlega í gegnum eftirtalda
þætti.)
a. Setja kvóta á úthafsrækju.
b. Setja kvóta á smábáta undir
10 tonn.
c. Setja kvótaskerðingu á út-
flutning óunnins fiskjar.
d. Takmarka heildarafla enn
frekar.
e. Afnema eða takmarka sókn-
armark.
f. Frekari lagfæringar.
Við skulum að lokum vera þess
minnug að fiskimiðin eru sameign
okkar allra. Afkoma þjóðarinnar er
undir því komin að okkur takist að
nýta þau sem hagkvæmast og okk-
ur takist að byggja upp sterka
fiskistofna.
Verkamannasambandið verður
að móta heilstæða stefnu í málefn-
um fískvinnslu og fiskveiðistofna.
Afkoma fólks er ekki eingöngu háð
kauptöxtum HELDUR ekki síður
stöðu og möguleikum þeirrar at-
vinnugreinar sem fólk starfar við.
Nýtt leifturljós til
varnar slysum
Nýtt leifturljós sem ætlað er
þeim sem gera vilja vart við sig
í myrkri er komið á markaðinn.
Leifturljósið er létt og með-
færilegt, hægt er að spenna það
á upphandlegg, og það sést í
þriggja kílómetra fjarlægð við
góðar aðstæður. Ljósið fær orku
frá rafhlöðu sem á að endast í
minnst 28 klukkustundir, en
fyrstu 18 tímana leiftrar ljósið á
sekúndufresti.
Ljósið er vatnsþétt, þolir að
fara á 40 metra dýpi, og ætti að
henta sjómönnum og köfurum.
Einnig gæti tækið verið gagnlegt
fyrir ferðamenn í óbyggðum,
björgunar- og hjálparsveitir, öku-
menn við hjólbarðaskiptingu og
þess háttar á vegum, trimmara,
hjólreiðafólk og aðra þá sem at-
hafna sig í myrkri. Ólafur
Magnússon sf. hefur umboð fyrir
leifturljósið.