Morgunblaðið - 05.11.1987, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1987
Fjárlögin og efnahagslífið
eftir Ólaf
Isleifsson
Þungamiðjan í umræðu um fjár-
lagafrumvarp fyrir árið 1988 er
vitaskuld sú, að það gerir ráð fyrir
hallalausum rekstri í ríkisbúskapn-
um á árinu 1988. Eins og jafnan
verður að gera þann almenna fyrir-
vara, að niðurstöður raskist hvorki
í meðförum Alþingis né í fram-
kvæmd á næsta ári. Áður var ráð
fyrir þvi gert, að ríkishallanum
yrði eytt á þremur árum og að
halli næsta árs myndi svara til
hálfs hundraðshluta af landsfram-
leiðslu. Engum vafa er undirorpið,
að með því að strika út fjárlagahall-
ann hafa verið sköpuð skilyrði fyrir
betra jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
Minni lánsfjárþörf ríkissjóðs dregur
úr spennu á innlendum lánsfjár-
markaði. Ríkissjóður mun engin ný
erlend lán taka á næsta ári.
Jafnvægi í ríkisbúskap
Rétt er að minnast þess, að hall-
inn, er nú verður afmáður, skapað-
ist öðrum þræði er ákveðið var, að
ríkissjóður tæki á sig nokkra fóm
til að greiða fyrir kjarasamningum
í febrúar 1986. Sá hængur var á
þessari ráðstöfun, að halli á ríkis-
sjóði er til þess fallinn að auka
eftirspum og magna verðbólgu.
Heppilegast er því, að samningsað-
ilar á vinnumarkaði leysi verkefni
sitt af hendi án þess að stofnað sé
til misvægis annars staðar í þjóðar-
búskapnum. Svo virðist sem þessi
sjónarmið eigi sér mikið fylgi innan
samtaka vinnumarkaðarins, enda
hafa þau þráfaldiega bent á hvílík
verðbólguhætta fylgir hallarekstri
ríkissjóðs.
Viðhorf til fjárlaga sem hag-
stjómartækis hafa breyst frá því
áhrifa Keynes lávarðar gætti meira
í hagfræðiheiminum en nú er. Ég
hygg að þeirri skoðun hafi vaxið
ásmegin, að farsælast sé að ríkis-
sjóður sé rekinn án halla yfirleitt.
A tímum mikillar eftirspumar í
hagkerfínu er afar óheppilegt að
ríkissjóður magni á spennu með
hailarekstri. Skuldir ríkissjóðs, inn-
lendar og erlendar, hafa náð því
marki, að vaxtagreiðslur nema
umtalsverðum hluta ríkisútgjalda á
ári hveiju. Þessar skuldir hafa þó
ekki allar skapast af ríkishalla,
heldur vega þungt fjárfestingar-
mistök ýmiss konar sem ríkissjóður
hefur tekið að sér. Frekari halla-
rekstur ríkissjóðs væri til þess fallin
að auka enn á skuldir ríkisins og
þyngja vaxtabyrðina, sem skatt-
greiðendur bera.
Enda þótt nauðsyn hafí rekið til
þess, að hallanum á ríkissjóði væri
eytt á einu ári í stað þriggja eins
og ríkisstjómin áformaði t fyrstu,
gekk auðvitað ekki þrautalaust að
ná hallanum niður. Það kom ber-
lega í ljós hvílíkum erfíðleikum er
bundið að draga úr útgjöldum, þeg-
ar skammur tími er til stefnu.
Hver vegna? Svarið er auðvitað
margþætt, en ég nefni tvennt sérs-
taklega. Annars vegar sækja
ráðherrar svokallaðra útgjalda-
ráðuneyta fast á um fé til ótal-
margra verkefna á sínu sviði. Oft
á tíðum er hér um hin mestu þjóð-
þrifamál að ræða, sem þeim er
annt um og telja skyldu sína að
veija. Á hinn bóginn virðist mér
sem framkvæmdir á vegum ríkis-
sjóðs hafí á liðnum ámm verið
skomar niður nánast sem verða
má. Eigi að ná verulegum árangri
við lækkun ríkisútgjalda, er því
ekki öðru til að dreifa en rekstrar-
kostnaði, sem að stærstum hluta
er laun eða tengdur almennri kjara-
þróun. Umtalsverð lækkun útgjalda
krefst því gagngerra kefísbreyt-
inga, sem í aðalatriðum fælust í
minni þjónustu eða flutningi verk-
efna frá ríkinu.
í íjárlagafrumvarpi er boðuð sú
stefna að flytja ýms verkefni frá
ríki til sveitarfélaga og tilgreind
einstök málefni í því sambandi.
Dregið er úr sjálfvirkni ríkisút-
gjalda. Ennfremur hyggst ríkis-
stjómin halda áfram að selja
ríkisfyrirtæki. Allt stefnir þetta í
rétta átt.
Á tekjuhlið frumvarpsins em
stigin ný skref á þeirri braut, er
áður hafði verið mörkuð, að reisa
við tekjuöflunarkerfí ríkisins.
Tekjuskattur einstaklinga verður
staðgreiddur frá næstu áramótum
og virðisaukaskattur tekinn upp ári
síðar. Gera má því skóna, að upp-
stokkun skattakerfísins verði lokið
með sæmilegum hætti fyrir lok
kjörtímabilsins.
Samhengið
Jöfíiuð í ríkisbúskapnum ber að
skoða í samhengi við ráðstafanir
þær í peninga- og lánsfjármálum,
sem ríkisstjómin hefur kynnt.
Markmiðið með ráðstöfunum þess-
um er að draga úr verðbólgu og
viðskiptahalla og treysta gengi
krónunnar. Aðgerðunum er m.a.
ætlað að draga úr þjóðarútgjöldum
þannig, að þau standist betur á við
þjóðartekjur. Halli á utanríkisvið-
skiptum gæti orðið innan skaplegra
marka þrátt fyrir horfur um aðeins
óvemlega aukningu þjóðartekna á
næsta ári.
Innlendur sparnaður
Eftir að verðtrygging kom til
sögunnar og innlánsstofnunum var
veitt frelsi til að ákveða vexti, hef-
ur innlendur spamaður talsvert
rétt úr kútnum. Hins vegar virðist
verðskyni almennings enn nokkuð
áfátt hvað vexti áhrærir. Lánsfé
er mjög dýrt hér á laijdi um þessar
mundir, og þeir kostir, sem sparifj-
áreigendur eiga nú, fela í sér
sannkölluð vildarkjör. Samt sem
áður virðist almenningur ekki átta
sig fyllilega á þessum staðreyndum
eða því, hvað jafnvel smávægileg
vaxtabreyting getur breytt miklu
um greiðslubyrði af láni. Við þær
aðstæður, sem nú ríkja, ættu allir
að leggjast á eitt, stjómvöld, bank-
ar, verðbréfafyrirtæki og aðrir
slíkir aðilar að upplýsa almenning
enn betur um kostnað við lántökur
og hvað spamaður getur gefíð mik-
ið í aðra hönd.
Gengisbundnum innlánsreikn-
ingum, gengistryggðum spariskír-
teinum ríkissjóðs og heimild til
kaupa á erlendum verðbréfum er
m.a. ætlað að gegna tvíþættu hlut-
verki. Annars vegar að gefa yfírlýs-
ingunni um stöðugt gengi
krónunnar aukið inntak, enda sýnir
reynslan glögglega, að yfírlýsingar
einar duga skammt í þessu efni. Á
hinn bóginn era opnaðir öryggis-
ventlar til að létta af þiýstingi á
tímum óvissu í gengismálum. Löng
reynsla er fyrir því hér á landi að
óvissa af þessu tagi hefur einkum
fundið sér farveg í kaupum á inn-
fluttum vamingi, einkanlega bif-
reiðum og heimilistækjum hvers
konar. Slík kaup hafa vitaskuld
verið eðlileg viðbrögð af hálfu al-
mennings til að tryggja sig
gagnvart gengisbreytingum. En
afleiðingamar hafa engu að síður
verið óheppilegar, kaupæði og inn-
flutningsholskefla. Nú þarf þessi
saga ekki að endurtaka sig. Nú
má tryggja sinn hag með því að
spara í stað þess að eyða. þessar
ráðstafanir hefðu mátt koma til
skjalanna fyrir löngu.
Með því að strika út ríkishallann
og beita fjölþættum aðgerðum á
sviði peninga- og lánsfjármála hafa
verið tekin af tvímæli um efnahags-
stefnuna á næstu mánuðum og
misseram. Hvemig þjóðinni vegnar
í efnahagslegu tilliti ræðst þó vita-
skuld ekki af stefnu stjómvalda
einni, þó hún út af fyrir sig horfí
til farsældar fyrir þjóðarbúið. Fleira
kemur til, og er þá einkum að nefna
ytri skilyrði, sem við fáum engu
um breytt, og ákvarðanir, sem
teknar verða á vettvangi fyrirtækja
og heimila og ekki síst á hinum
almenna vinnumarkaði.
Stöðugleiki í stað
undanhalds
Undanhaldsstefnan í gengismál-
um, sem fólst í daglegu gengissigi
krónunnar, beið skipbrot vorið
1983, þegar verðbólga mældist í
þriggja stafa tölu. Fastgengisstefn-
an, sem dugað hefur vel til að kveða
niður verðbólgu, var bein forsenda
og undirstaða kjarasamninga á
síðasta ári. Víðtæk samstaða tókst
um þessa stefnu, sem ásamt að-
haldi í ríkisfjármálum og peninga-
málum er forsenda þess að veijast
verðbólgu. Ég hygg, að enn ríki
breið samstaða um fastgengis-
stefnuna, þó einstaka raddir hafí
heyrst um, að hverfa beri frá henni.
Hagstæð ytri skilyrði og hækkandi
verð á erlendum markaði hafa leitt
til þess, að það er e.t.v. ekki fyrr
en um þessar mundir, að fyrirtæki
fínna veralega til þess aðhalds, sem
stöðugt gengi setur rekstrarkostn-
aði.
Kjarasamningar sem ekki tækju
mið af afkomu atvinnulífs og ytri
skilyrðum þjóðarbúsins myndu
leiða af sér rekstrarstöðvun þeirra
fyrirtækja, sem lakast standa,
einkum á landsbyggðinni, og jafn-
vel atvinnubrest að einhveiju
marki. En mögnun verðbólgu yrði
þjóðarbúinu áfall og kæmi harðast
niður á þeim er síst skyldi.
Frjálsræðisstefna
Boðaðar hafa verið ráðstafanir,
sem geta haft veigamiklar afleið-
ingar fyrir atvinnulífið: Annars
vegar að gera arð af hlutum og
hlutabréfum jafnsettan öðram
eignatekjum í skattalegu tilliti.
Hins vegar að opna íjármagni nýj-
ar leiðir að og frá landinu.
Um það er engum blöðum að
fletta, að íslensk fyrirtæki era
skuldsett um of. Með því að greiða
fyrir því, að hlutabréfamarkaður
komist sæmilega á legg munu fyrir-
tækjum sköpuð skilyrði til að
breyta fjárhagslegri uppbyggingu
sinni og styrkja með auknu eigin
fé. Styrkari fjárhagsstaða atvinnu-
fyrirtækja gefur færi á að bæta
rekstur, auka arðsemi atvinnufjár-
festingar og hækka laun. Því er
brýnt, að fyrirtækjum verði gert
kleift að sækja eigið fé til inn-
lendra jafnt sem erlendra aðila.
Vandfundið mun virkara aðhald en
það, sem eigendur hlutafjár setja
stjóm og rekstri fyrirtækja. At-
vinnulíf sem byggði í auknum
mæli á eigin fé í stað lánsfjár,
Ólafur ísleifsson
„Frekari hallarekstur
ríkissjóðs væri til þess
failin að auka enn á
skuldir ríkisins og
þyngja vaxtabyrðina,
sem skattgreiðendur
bera.“
væri betur búið undir að mæta
þeim sveiflum, sem einkenna
íslenskt efnahagslíf, enda greiðist
arður eftir afkomum en vexti af
lánsfé verður að greiða hvemig sem
árar.
Heimild til kaupa á erlendum
verðbréfum felur í sér yfirlýsingu
um, að til langs tíma tengjast vext-
ir hér á landi vöxtum í umheimin-
um. I þessari yfírlýsingu felst í
senn hvatning og krafa um, að
arðsemi atvinnulífsins sé ekki lak-
ari hér á landi en annars staðar.
Hvemig má það öðravísi vera, ef
lífskjör á íslandi eiga að standast
samjöfnuð við það sem best gerist?
Frjálslegt umhverfi
Þessar ráðstafanir ganga í fijáls-
ræðisátt og veita atvinnulífínu nýtt
örvandi aðhald. Við eigum ekki
betri kost en að smíða atvinnu- og
efnahagslífí sem ftjálslegast um-
hverfí og treysta á þann hátt
íjárhagslega undirstöðu lífskjara
og menningar. Mestu skiptir að
hopa ekki á hæli, þó á móti blási
um stundarsakir og kenna fijáls-
ræðinu um það, sem miður fer. Þá
færi forgörðum sá ávinningur, sem
fijálsleg skipan efnahagslífsins
gefur fyrirheit um.
Höfundur er efnahagsráðunautur
ríkisstjómarinnar. Greinin erað
stofni til erindi, sem höfundur
flutti á ráðstefnu Féiags við-
skiptafræðinga og hagfræðinga
um fjárlögin og efnahagslífið, en
birtisthér nokkuð stytt.
/IMIS VORUR FVRIR VANDIATA
2entiS
- örugg gæði -
5 MISMUNANDI GERÐIR
• Súkkulaöisósa • Bláberjasósa
• Hindberjasósa • Jarðaberjasósa
• Kirsuberjasósa

Snæfellsnes:
Nýtt íþróttahús við Laugargerðisskóla
Borg, Miklaholtshreppi.
í LOK októbermánaðar var
íþróttahús Laugargerðisskóla á
Snæfellsnesi tekið í notkun. Hús-
ið er alls 617 fm með íþróttasal
að stærðinni 20x12,50 m. Fyrir-
hugað er að bað- og búnings-
herbergi þjóni bæði íþróttasal og
sundlaug, sem væntanlega verð-
ur byggð við húsið í náinni
framtíð. Guðmundur Þór arki-
tekt hefur teiknað húsið, en hann
teiknaði skólahúsið í Laugar-
gerði, sem tekið var í notkun
1965.
Mánudaginn 26. júlí 1982 hófust
ffamkvæmdir við íþróttahúsið, en
þær hafa verið í gangi síðan, þó
með allmiklum hléum, vegna Qár-
skorts. Aðildarhreppar skólans, sem
era Breiðuvíkurhreppur, Eyja-
hreppur, Kolbeinsstaðahreppur,
Miklaholtshreppur, Skógarstranda-
hreppur og Staðarsveit hafa lagt
Qármagn til jafns við fjárveitingar
Alþingis og hafa oddvitar ofan-
Nyja íprottahúsið við Laugargerðissköla á Snæfellsnesi. Langþráður
skóla rættist eftir 22 ára bið eftir íþróttahúsi.

greindra hreppa sýnt sérstakan
áhuga og velvilja í garð húsbygg-
ingarinnar.
Þó húsið sé ekki að fullu frágeng-
ið þá er íþróttasalurinn, anddyri,
annað búnings- og baðherbergið,
áhaldageymsla og hluti snyrtiað-
stöðu frágengið, svo rétt þykir nú
að taka þessa aðstöðu til notkunar.
Engu að síður er ákveðið að halda
framkvæmdum áfram, eftir því sem
peningar leyfa, svo húsið verði full-
búið til vígslu i byijun næsta
skólaárs.
Langþráður draumur nemenda
Laugargerðisskóla rættist eftir 22
ára bið eftir íþróttahúsi.
Byggingamefnd hússins hafa
skipað: Erlendur Halldórsson bóndi,
Dal, Guðbjartur Alexandersson,
reikningshaldari skólans, Mikla-
holti, Haukur Sveinbjömsson,
formaður skólanefndar Laugar-
gerðisskóla, og Höskuldur Goði
Karlsson, skólastjóri Laugargerðis-
skóla.
- PáU