Morgunblaðið - 05.11.1987, Blaðsíða 58

58
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1987
„Landið helga“
— vetrarkoma
Undarlegt sambland af frosti
og funa, fjöllum og sléttum og
hraunum og sjó. Þannig lýsti
skáld Islandi fyrir meira en hundr-
að árum. Og í þeirri lýsingu hefur
enginn stafkrókur breytzt. Samt
er allt i heiminum og hefur verið
á hverfanda hveli síðan.
Fáar þjóðir, kannske engin,
hefur litið og lifað meiri breyting-
ar og byltingar, þótt hönd Sólar-
föður lífsins hafi haldið vopnum
og blóðbaði í fjarlægð, og allt
fanð vel.
ísland er ísland en ekki síður
Eldland, frón myrkurdjúps um
skammdegisskeið og um Jóns-
messuleytið „nóttlaus voraldar-
veröld þar sem víðsýnið skín".
Heimur andstæðnanna, þar sem
fjölbreytnin hefur hvarvetna hin
æðstu tök.
í margar aldir og ef til vill ein-
hvers staðar enn var því trúað,
að hér væru hlið helvítis. En hver
mun sá sonur og dóttir kyrrlátra
dala og blikandi sunda, að ekki
hafi fundið hér dyr himnaríkis líkt
og hann, sem sagði:
„Yfir heim eða himin, hvort sem hugar þín
önd
skreyta fossar og íjallshlíð öll þín
framtíðarlönd.
Fjærst í eilífðarútsæ vakir eylendan þín:
Nóttlaus voraldarveröld, þar sem víðsýnií
skín."
Þannig er þetta á öllum sviðum
andstæðnanna, heimur, fagur og
ógnlegur í senn. Heimur fylltur
blíðgeislum morguns við angan
frá ljósbera og fjólu, smára og
lambagrasi, svalandi blæ í öllu
sínu skínandi veldi sumarkvölds.
En þá líka og ekki síður þrunginn
ógnandi dunum eldspúandi fjalla,
þar sem ósýnilegar örlaganomir
eða þá skapendur í gervi Heklu
og Kötlu eira engu, sem lífsanda
dregur. Hvort mundi slíkt land
ekki vel til þess fallið að ala upp
hrausta og vitra sonu og mildar
og ástríkar dætur?
Er þetta ekki einmitt land, sem
Guð hefur gert til að fæða og
móta spámenn og sjáendur, skáld
og spekinga, sem gætu metið og
elskað mannkyn allt með allri
þess endalausu fjölbreytni?
Ættum við að bera það saman
við land pflagrímana í austri?
Það vill svo til að fyrir vináttu
safnaðar mfns hér í Reykjavík,
hef ég litið það land allt, „Landið
helga". Þótt margt sé svo ólíkt,
sem mest gæti orðið, miðað við
fjarlægð og hnattstöðu, þá er
samt margt svo líkt að unnt er
að falla í stafi af undrun. Fjöll
og sléttur, heiðar og strendur,
auðnir og fijómold, jöklar og vötn,
en þó eitt mest: Það land hefur
legið á krossgötum, verið miðdep-
ill í milli stórvelda og heimsálfa,
austurs og vesturs, öld eftir öld.
En ísland hinsvegar ávallt neytt
sinnar fjærstöðu. En nú hafa
örlög þess og aðstaða öll orðið
hin sama á þessu sviði. Fjærstað-
an horfin. Landið okkar, lítið land,
en þó auðugt á sinn hátt, í allri
sinni fátækt eða smæð, fagurt og
ógurlegt í senn er þó ennþá mitt
á milli austurs og vesturs. Það
gæti því orðið stökkbretti stór-
þjóðanna, brennidepill landabréfs-
ins í augum og hugsunum
stórvelda heimsins, áður en nokk-
um varir. Gæti nokkuð vakið
dýpri og stærri athuganir og rann-
sóknir? Hér gildir því fyrir böm
þessa íslands og eldlands aðeins
eitt: Að vera eða ekki að vera.
Hér verða andstæðumar að móta
gullið, skapa hinn gullna meðal-
veg, sem raunar hefur öldum
saman verið bent á sem hinn
æðsta kjama og eftirsóknarverð-
ustu heillabraut í þessum heimi.
Það er vegur vízku og kærleika,
þar sem fylgt væri áminningu,
sem hljóðar svo: „Lít hvorki til
hægri né vinstri, en haltu fæti
þínum frá hinu illa“, hveiju nafni
sem það nefnist. Hatur og hefnd-
ir og vegum hins ósýnilega,
sprengjur og eitur í hinum
áþreifanlega heimi.
Einnig mætti nefna aðra leið-
sögn, þótt hún virðist andstæðu-
kennd: „Verið slægir sem
höggormar, en falslausir sem dúf-
ur.“
Hér skal einnig minnt á það,
sem skáldspekingurinn Einar
Benediktsson hefur í huga, þegar
hann telur það allt, sem hér gnæfi
hæst sé mótað af Líbanonshæðum
á Öræfatindinn. Þar er margt
skyldara en nokkur hyggur og
flestum dettur í hug.
Andans skrúð íslendings er oft
fremur en hann hyggur skorið og
mótað við strendur Hörpuvatns-
ins, Genesaretvatns eða í hlíðum
Hermonfjalla, þar sem jöklamir
eru lífsuppsprettur Landsins
helga, sem án þeirra væri það
líklega algjör auðn, eyðimörk.
Þama er þó einn af helztu þáttum
íslenzkrar menningar, sem við
megum aldrei gleyma, ef við ætl-
um að varðveita Island sem „hið
heilaga land" í orðsins dýpstu
merkinu. Það getum við á engan
hátt fremur en með því að nota
hvem dag, bæði sumar og vetur,
til að gerast sönn og trú böm
landsins með eld þess í æðum,
víðsýni þess í augum og hugsun,
tign þess í svip og sái, sem birtist
í drengskap og dáðum sannrar
manngöfgi. Þar kemur landið
sjálft til aðstoðar og „agar oss
strangt með sín ísköldu él, en á
samt til blíðu, það meinar allt
vel“. Þar minnir ekkert fremur
en koma vetrar eða vors á uppeld-
ið hveiju sinni. Látum aldrei til
hugar kóma, að fæð og smæð
þjóðarinnar og hijóstur landsins
sé né verði nein afsökun til upp-
gjafar eða undirlægjuháttar og
aumingjaskapar hvað sem örlög
kunna að færa að höndum.
Sé litið til sögu mannkyns frá
upphafi og gegnum aldir, þá em
það einmitt litlar þjóðir í hálend-
um, harðbýlum löndum, sem
valdið hafa öðrum fremur alda-
hvörfum, tekið að sér forystu og
sett sinn svip á framþróun mann-
kyns þroska og þroska. Þar hef
ég nú þegar með upphaf vetrarins
í huga bent á „Landið helga",
ísrael. En það mætti einnig minna
á Hellena og Rómveija því máli
til stuðnings. Þær töldu naumast
meira en í þúsundum en báru þó
af í listum, vísindum, tækni,
íþróttum og stjómspeki og síðar
bókmenntum og andlegri auðlegð
á sviði trúar og hugsjóna. Þar var
oft einn spekingur og snillingur,
sem jafnaðist við eða tók langt
fram milljónum stórþjóðanna.
Og sé þetta athugað í dag og
frádregnar framfarir, ef hægt er
að nota það orð um þetta, sem
oft birtist í herbúnaði og dráps-
tækjum, sem ógna öllu lífi hnatt-
arins, þá eru það enn smáþjóðir
kaldra og fámennra heiðríkju-
landa, sem eiga og varðveita
vaxtarbrodd sannrar menningar í
einu og öllu. Þar mætti benda á
Norðurlönd, sem tákn.
Landið okkar, ísland, hefur því
öll skilyrði til að vera hið heilaga
land meðal þjóðanna. En heilagur
þýðir frátekinn, settur ofar hinu
hversdagslega. Ofar að heilindum
og sönnum manndómi. Það er
sérstakt og sérstætt frá hönd al-
föður. Það er í raun og vem í
fæðingji við sköpunaröfl elds og
ísa, lofts og lagar daglega að
verki. Það er einnig í deiglu aust-
urs og vesturs, lífs og dauða,
frelsis og kúgunar. Og einmitt í
Landinu helga, við botn Miðjarð-
arhafs, var mér á algjörlega
ógleymanlegan hátt, sem of langt
yrði hér að tjá, bent á, að fyrir
þjóðimar þar væri það „stjaman
í norðri“ sjálft óskanna land frið-
ar, frelsis, bræðralags og
mannréttinda, sem kennt væri
um í skólum, sem einstakt og öllu
æðra. Þar væm engin vopn og
hergögn, enginn skyldugur til
að læra herþjónustu og mann-
dráp, enginn herkostnaður o.s.frv.
sem of langt er hér um að ræða.
En hvað ber þá að gjöra til að ■
vemda þennan andlega og menn-
ingarlega gróður og gróanda gegn
vetrarhretum haturs, hefnda og
hemaðar, hinu sjálfsagða böli
mannkyns á 20. öld og komandi
tímum? Einn af stórmennum
Breta er sagður hafa orðað fyrsta
boðorðið þar á þessa leið í þessum
efnum: „Bretland ætlast til að
hver einstaklingur þjóðarinnar
geri skyldu sína.“
En hér er nú aðeins einn á
móti tugþúsundum eða ætti að
segja milljónum. Hér verður því
að taka miklu Iengra spor, bæði
vetur og sumar, í verki og leik
og segja: ísland verður að ætl-
ast til að sérhvert barn þess
geri meira en skyldu sína. Hér
skal því einn á móti tugþúsundum
að dugnaði, þekkingu, hugsun,
trúmennsku, drenglund og dáð-
um, sannleiksást og kærleika.
Með þetta í huga er hægt að
ætlast til að ísland eignist forystu-
hlutverk mannkyns á vegum
friðar, frelsis og framkvæmda. Á
það skulu fyöll þess og dalir, útsær
og djúp, björk og lind benda á
óumbreytanlegan hátt staðfestu
sinnar.
Hið sama má læra af orku elds
og vatns, íss og jökla, sem eru
bakhjarl og uppsprettur ljóss og
lífs þjóðar, þegar auðlindir ann-
arra gætu verið orðnar eitraðar
og þrotnar í höndum hersveita
dauðans, með atómsprengjum og
eiturgas öllum vetrarhríðum verri.
Hatursvetur mannkyns og
styrj aldarvafstur ætti fyrir for-
ystu „Landsins helga“ í norðri og
snertingu Sólarföður að breytast
í varma og gróandi lífsþrótt, von-
ir og vaknandi vor. Þannig gæti
ísland, land andstæðnanna, orðið
í sannleika Landið helga, stjarn-
an í norðri, orðið eyjan mikla
Eldey og Snæland í senn, þar sem
hin beitta sveifla milli vetrar og
sumars, myrkurs og ljóss, veitir
hverri leitandi og lifandi sál snert-
ingu til hins æðsta þroska, sem
náð verður á jörð, ef vel og rétt
er að verki staðið.
Að lokum vil ég enn minna á
einn þátt í gulli íslenskrar menn-
ingar. En þeim þætti er einmitt
lýst í ljóði eftir Einar Benedikts-
son, sem raunar er aðeins eitt
erindi, líkt og allt annað hafí horf-
ið í skuggann. Þetta ljóð heitir
einmitt „Landið helga" og er um
hlutverk, æðsta þáttinn í hlutverki
íslenzku móðurinnar. Það var
unnið í dimmustu myrkrum
íslenzkra vetrarins í torfbæjum
sveitanna, baðstofunni í gamla
daga. Sú „stofa" er að týnast í
aldanna djúp, hvergi lengur til í
starfi samfélagsins á íslandi. En
hlutverk móður og ömmu í þess-
ari heimiliskirkju aldanna má
samt aldrei gleymast né týnast.
Ljóð Einars Benediktssonar
„Landið helga" er á þessa leið.
Þótt allir knerrir berist fram á bárum
„til brots við einu og sömu klettaströnd.
Ein minning fylgir mér frá yngstu árum,
þar er sem bliki á höfn við friðuð lönd.
Ég man. Ein bæn var lesin lágt í tárum
við ljós, sem blakti gegnum vetrarhúmið.
Og svo var strokið lokki léttri hönd,
sem litla kertið slökkti og signdi rúmið“.
Svo segjum við öll við upphaf
vetrar:
Hver á sér fegra föðurland,
með fyöll og dal og bláan sand
„með norðurljósa bjarmaband
og björk og lind í hlíð.
Með friðsæl býli ljós og Ijóð
svo langt frá heimsins vígaslóð.
Geym, Drottinn, okkar dýra land
er duna jarðar stríð.“
(Hulda)
Fyrsta vetrardag, 24.10.
1987
Árelíus Níelsson.
Bjóddu vetrinum byrginn með
JmuuesTunE
undir bílnum!
Viðtalstími borgarfulltrúa
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík
Borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins verða til við-
tals í Valhöll, Háaleitisbraut 1, á laugardögum frá
kl. 10-12. Er þar tekið á móti hvers kyns fyrirspurn-
um og ábendingum og er öllum borgarbúum boðið
að notfæra sér viðtalstíma þessa.
Laugardaginn 7. nóvember verða til viðtals Júiíus Hafstein, formaður íþrótta-
og tómstundaráðs Reykjavíkur, umhverfismálaráðs, ferðamannanefndar og
stjórnarmaður í Dagvistun barna og Hulda Valtýsdóttir, formaður menningar-
málanefndar.
ÍR-ingar í búningum merktum Kaupstað í Mjódd.
Kaupstaður styður ÍR
NÝ sérvöruverslun opnaði á annarri hæð í Kaupstað í Mjódd þann
15. október. Af því tilefni var endurnýjaður samningur milli Kaup-
staðar og Handknattleiksdeildar íþróttafélags Reykjavíkur, þess
efnis að Kaupstaður sjái öllum flokkum Handknattleiksdeildar ÍR
fyrir keppnisbúningum, merktum Kaupstað, á næsta keppnistímabili.
IR-ingar afla sér einnig fy'ár með rituðu þeir Ólafur St. Sveinsson,
því að aðstoða viðskiptavini Kaup-
staðar um helgar við að setja vörur
í poka við búðarkassa. Þá styrkir
Kaupstaður ÍR einnig á annan hátt.
Samning Kaupstaðar og ÍR undir-
kaupfélagsstjóri, og Bjami Hákon-
arson, formaður Handknattleiks-
deildar ÍR.
Fréttatilkynning.