Morgunblaðið - 14.11.1987, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. NÓVEMBER 1987
Níræð á mánudag:
Guðrún Valdimars
dóttir ljósmóðir
Guðrún Valdimarsdóttir, ljós-
móðir, verður níræð mánudaginn
16. nóvember, en ætlar að halda
upp á það í dag, laugardag. Ég var
búinn að nefna það við hana að
skrifa nokkur orð í tilefni dagsins
og hún var búin að samþykkja það,
ef ég gæti haft það stutt og lag-
gott, því að það var nefnilega tekið
við hana langt viðtal fyrir nokkrum
árum, og það fínnst henni alveg
nóg um sitt lífshlaup. Hún verður
þó að lúta því, að aðrir líti silfrið
öðrum augum, en þó er það ekki
meining mín, að rita hér neitt í
hátíðlegum afmælis- eða minning-
argreinastíl, enda konan hress og
á mörgum verkefnum ólokið og
slíkar greinar bíða þess tíma að
hægt sé að setja aftan við þær
punkt, og sá tími engan veginn í
sjónmáli.
Guðrún, föðursystir mín, er fædd
16. nóvember 1897 á Strandseljum
í Ögurhreppi. Foreldrar hennar voru
Valdimar Jónsson, bóndi ogsjómað-
ur þar og víðar, hreinræktaður
Strandamaður að ætt og uppruna,
frá Melum í Trékyllisvík, og kona
hans, Elín Hanniþalsdóttir frá
Tungu í Langadal. A Strandseljum
gerðu þau stuttan stans, fluttu það-
an til Fremri-Amardals í Skutuis-
fírði, þar sem yngri systkinin voru
fædd, þaðan til Amarfjarðar, þar
sem þau dvöldu f fímm ár, og það-
an aftur að Djúpi.
Á Amarfjarðarárunum dvaldi
Guðrún um tfma á Þingeyri hjá
frænku sinni, Margréti Magnús-
dóttur, sem þar var ijósmóðir. Eftir
það átti Guðrún þann draum að
verða ljósmóðir og þar kom að hún
fékk tækifæri til að læra til þess
starfs fyrir umdæmið í Auðkúlu-
hreppi við norðanverðan Amar-
§örð. Árin 1919—20 lærði hún
fræðin hjá Þórunni Bjömsdóttur og
Guðmundi Bjömssyni landlækni og
sneri um hæl vestur til starfa í
umdæmi sínu.
í Amarfírði var þá, eins og nú,
samankomið mikið mannval og þó
sýnu fjölmennara í þá daga. Þaðan
voru skútumar mannaðar um allt
land, Amfírðingamir mínir, sagði
Geir gamli Zoega, og þaðan fór
mikið lið til Reykjavíkur á togarana
og sköpuðu auðinn til að byggja
þessa borg, sem fyrir löngu hefur
teygt sig út fyrir takmörk alls vel-
sæmis, meðan Auðkúluhreppur
hefur verið að veslast upp og honum
að hnigna. Þama voru semsagt táp
og fjör og frískir menn og bráðir
til bameigna, svo að Guðrún hafði
nóg að gera, en lítið fór fyrir efnun-
um þegar kom að því að launa
ljósmóðurinni viðvikið eða útvega
henni húsnæði við hæfí og fór þar
sem oftar, að menn þekktu ekki
sinn vitjunartíma og Guðrún fór
eftir árið vestur að Djúpi og tók
við Eyrarhreppsumdæmi, sem var
Hnífsdalur og byggðin innan við
ísafjarðarkaupstað. Þetta var erfítt
umdæmi og tekjurýrt, enda ljós-
móðurlaunum ekki ætlað á þeim
tíma að verða neinum lifíbrauð, en
vegalengdir miklar og stundum
volksamt í þeim ferðum.
Þama brosti gæfan við Guðrúnu.
Hún kynntist og giftist vöskum sjó-
manni, Kjartani Helgasyni, og
eignuðust þau soninn Valdimar árið
1923. En hamingjan stóð stutt við
því að árið eftir fórst Kiartan með
vélbátnum Rask frá Isafírði og
Guðrún stóð ein uppi með soninn
unga.
Arið 1925 var Guðrúnu veitt
Bolungarvíkurumdæmi og festi hún
kaup á litlum fúahjalli, sem varla
stóð uppi af eigin rammleik. Þá
voru engir peningar og engin lán,
svo að menn urðu að snúa svolítið
á forsjónina með því að bretta upp
ermamar og gera bara sjálfír það,
sem menn höfðu engin efni á að
gera. Hannibal, bróðir hennar, var
nú orðinn kennari og átti langt
sumarfrí og varði þvf til að dytta
að húskofanum og gera hann upp
og þar bjó Guðrún næstu sex árin.
En hún gekk ekki heil til skógar
og átti erfítt með að ná endum
saman þótt saumavélin væri knúin
svo sem heilsan leyfði, en það er
heimanfylgja Guðrúnar, að henni
leikur allt í höndum, sem hún snert-
ir. En nú ágerðust veikindin og hún
varð að fara á spítalann á ísafírði,
og þaðan að Reykjum í Ölfusi og
hverfa af starfsvettvangi um
tveggja ára skeið. En þá bauðst
henni að gerast stöðvarstjóri land-
símastöðvarinnar í Hveragerði og
gegndi hún því í 10 ár frá 1934—44.
Það virðist kynfylgja þeirrar kyn-
slóðar, sem nú er sem óðast að
hverfa af starfsvettvangi, að það
er eins og það hafí ekkert háð henni
að hún fékk ekki siggróna rassa á
skólabekkjum í bemsku og æsku.
Menn tóku bara þá vinnu, sem í
boði var, og öfluðu sér þeirrar þekk-
ingar, sem til þurfti, þegar þörfin
reis og ásettu sér að vinna sín störf
óaðfinnanlega og helst dálítið betur.
En nú flutti Guðrún sig um set
til Reykjavíkur og praktíseraði þar
sem ljósmóðir næstu þijú árin.
Fæðingardeild Landspítalans var
þá alltof lítil og meiri hluti fæðinga
átti sér stað í heimahúsum. Og
Guðrún hlaut náin kynni af eymdar-
kjörum fátæklinga í höfuðborginni.
Þúsundir höfðu hrist af sér klafa
kreppuáranna og þyrpst til
Reykjavíkur í setuliðsvinnuna og
fyllt hvem krók og kima í bænum
og flæddu svo inn í braggana jafn-
óðum og setuliðið rýmdi þá. Þegar
stríðsgróðavíman rann af fólki
mnnu upp „normaltímar" á ný með
stopula atvinnu og bág kjör. Guðrún
kynntist heimilum, þar sem ekki
var rúm fyrir sængurkonu að liggja
á meðan á fæðingu stóð og öðmm
þar sem ekki vom til rúmföt til
skiptanna og engin pjatla utan á
nýfæddan gríslinginn.
Af þeirri næmu réttlætiskennd,
sem Guðrún og hennar fólki öllu er
í blóð borin, ákvað hún að grípa til
sinna ráða. En Guðrún er ekki þeirr-
ar gerðar að rísa upp og segja:
Sængurkonur Reykjavíkur samein-
ist og heimtið alminlega stofnun tiF
að fæða bömin ykkar í. Hún fór
bara út í bæ og setti upp svona
stofnun sjálf og rak hana frá
1947—61, fyrst við Barmahlíðina
og síðan í Stórholti 39. Og þar var
nóg að gera, stundum yfír 100
fæðingar á ári, og engir sunnudag-
ar til í dagatalinu lengur og
stundum ekki sofíð nokkrar nætur
í röð. Aldrei sótti Guðrún um né
fékk opinberan styrk, en hún fékk
styrk frá Guði og hann entist henni
furðanlega og betur en Magnúsi
sálarháska hér um árið.
Eitt af bömunum, Brynhildur
Kristjánsdóttir, varð eftir hjá Guð-
rúnu og ól hún hana upp að öllu
leyti. Þegar atvikin höguðu því svo
að hún varð að fara til Noregs til
dvalar var náttúrlega ekkert sjálf-
sagðara en að Guðrún færi þangað
út líka og gengi þar í hjúkmnar-
störf um rúmlega þriggja ára skeið,
1961—64. Smáatriði eins og það,
að til þess þyrfti hún, sextug kon-
an, að tileinka sér nýtt tungumál,
var hún ekkert að láta vefjast fyrir
sér, frekar en þegar hún keypti
bílinn um fímmtugt og varð þá eðli-
lega að taka bílpróf til að hann
kæmi að notkun.
n/iiKiÐ
ÚRVAL
HUÓMTÆKJA
Skipholti 21 (Nóatúnsmegin),
sími 623890.
OplAtll kl. 14.00 laugardag
Eftir að Guðrún kom heim starf-
aði hún enn við hjúkmnarstörf á
Elliheimilinu Gmnd og síðan Hrafn-
istu allt til 1974, en þá fór hún að
kenna sjúkleika, sem ágerðist, svo
að hún varð að hafa nokkm hæg-
ara um sig um nokkurra ára skeið.
Vegna fjarveru minnar úr bænum
um áratugs skeið gat ég lítið fylgst
með Guðrúnu, hafði ávæning af að
hún þjáðist af astma og væri komin
í öndunarvélar eða einhvers konar
græjur, sem hún varð að draga með
sér og drógu nokkuð úr ferðafrelsi
hennar, þótt hún léti þær ekki aftra
sér stórlega, þætti henni mikið
liggja við. En svo frétti ég, að enn
hefði Guðrún velt af sér klafanum,
ég man ekki hvort það urðu ein-
hverjar framfarir í læknavísindum
eða Guðrún lærði nýjar öndunaræf-
ingar — mér er nær að halda hið
síðartalda — nema Guðrún losaði
sig við græjur þessar og fór eftir
það sinna ferða eins og kötturinn.
Ég lagði svona hæfilegan trúnað
á þetta og brosti í kampinn, þegar
við ræddum saman nokkmm sinn-
um í síma í sumar og sólin skein
og það var blíðan dag eftir dag og
hlýtt og notalegt og Guðrún var
alltaf að klifa á því hvað sig lang-
aði til ísafjarðar til berja. Svo
heimsótti ég hana um daginn og
hvað fékk ég nema vöfflur með
aðalblábeijasultu, sem hún hafði
tínt með eigin höndum í Tungudals-
skógi, hafði bara drifíð sig vestur
með flugi og gist hjá Nonna bróður
og bömunum hans og þau ekið inn
í skóg með hana og á bemskuslóð-
imar í Amardal, en hún hafði svo
sem tínt ósköp lítið, komst ekki
nógu hátt í hlíðina í bestu beijastað-
ina og hún var svolítið sár yfír að
vera ekki lengur eins og hind á fjalli.
Já, þannig er Guðrún Valdimars-
dóttir, heiðursfélagi í Ljósmæðrafé-
lagi Islands, og ljósa eitt eða tvö
þúsund íslendinga. Hún hefur nú
um árabil dvalið í góðu yfirlæti á
Dvalarheimili aldraðra við Dalbraut
og ekki aideilis setið auðum hönd-
um. Þegar um hægðist í veraldar-
vafstrinu fór hún að stunda
listsaum svo að um munaði. Líklega
veit enginn, hvað hún er búin að
sauma af sessum og púðum og alt-
arisdúkum um ævina og síst hún
sjálf, en alltaf halda áfram að
streyma frá henni listaverkin og
engin verkalok enn í augsýn.
Og þá er að geta þess, að sonur
Guðrúnar, Valdimar rennismiður og
vélstjóri og heimshomaflakkari á
farskipum á yngri ámm, kvæntist
hinni ágætustu konu, Christinu
Grashoff, hollenskri að ætt og þau
tóku að sér að sanna að hið mjúka
Holland og hið hijúfa ísland gera
góða blöndu. Þeirra böm eru þau
Guðrún og Kjartan, Jóhann og Am-
ór og langömmubömin orðin þijú,
allt hið ágætasta og efnilegasta
fólk. Valdimar lést langt um aldur
fram fyrir 12 ámm, en ég er illa
svikinn, ef eitthvað af þeim eigin-
leikum sem ég hef verið að reyna
að lýsa hér að ofan; æðmleysi,
óbugandi viljastyrkur, sjálfsagi og
ósérplægni eiga ekki eftir að lifa í
þeim kynstofni enn um langa hríð.
Þá er ekki annað eftir en að óska
Guðrúnu allrar blessunar og að hún
megi halda hegurð þeirri og hand-
styrk, sem stytt hefur henni stundir
á ævikvöldum og glatt augu okkar
hinna, sem álengdar stöndum og
virðum fyrir okkur afraksturinn.
Lifðu heil til lokadags.
Ólafur Hannibalsson
MASTER
LEÐURSOFASETT
IMÝ SEWPIMG
FJÖLBREYTT ÚRVAL - GOTT VERÐ
VERÐ FRA
98.100
stgr.
BÚSTOFN
Smiðjuvegi 6, Kópavogi símar 45670 — 44544.
Kvennadeild Rauða krossins
heldur sinn árlega basar í félagsheimili Fóst-
bræðra, Langholtsvegi 109, sunnudaginn
15. nóvember kl. 14.00.
Þar verður á boöstólum allskonar handavinna, heimabakaðar
kökur, jólakort og margt fleira. Allur ágóði rennur til bóka-
kaupa fyrir sjúklingabókasöfn kvennadeildar RKI í fimm
sjúkrahúsum borgarinnar.
Basarnefnd.
Rauði Krosslslands