Morgunblaðið - 28.11.1987, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1987
Jólastjarna
Jólafastan fer nú í hönd. Er því
ekki úr vegi í þessum þætti að vekja
athygli á jólastjömunni, sem á hlut-
fallslega skömmum tíma hefur hvar
sem er, náð að skjóta sér upp í for-
ustusætið sem lifandi hfbýlaprýði á
þessum árstíma og þá ekki hvað síst
um jól. Þetta á ekki aðeins við á
heimilum. Notkun hennar til skreyt-
ingar hefur einnig farið ört vaxandi
á öðrum vettvangi, t.d. í verslunum
og hjá fyrirtækjum og stofnunum.
Aferð og litskrúð jólastjömunnar
er mikið augnayndi. Það lífgar upp
í skammdeginu jafnframt sem það
boðar komu jóla. Sem dæmi um vin-
sældir jólastjömunnar má t.d. geta
þess, að í Noregi er nú árleg sala
hennar um 3 milljónir. Þar stendur
hún því vel undir nöfnum, bæði því
norska, julestjeme og því latneska —
pulcherrima — sem þýðir: hin und-
urfagra. Jólastjaman er í raun
marggreinóttur runni, þótt hún beri
það ekki með sér. I heimkynnum
sínum á hlýjum og rökum svæðum
í SA-Mexico getur hún orðið nokkrir
metrar á hæð. Hún rekur kyn sitt
til hinnar fjölskrúðugu mjólkur-
jurtaættar, en ýmsar tegundir
hennar geyma í sér safaþykkni sem
er líkt og mjótk á litinn. Seitlar safinn
út ef plöntur særast. Jólastjaman á
þó nokkra ættingja sem náð hafa
útbreiðslu sem innigróður. Má þar
nefna glithala, koparlauf, tígur-
skrúð, þymikórónu og kóralvið.
Sá síðastnefndi er ræktaður nokkuð
til afskurðar. Einnig er um að ræða
nýjar stöngulsafaplöntur sem minna
mjög á kaktusa sbr. gaddhymu og
rifjahnött. Sömuleiðis kannast sum-
Jólastjarna
ir sjálfsagt við systumar mjólkur-
jurt og ostajurt sem em snotrir
Qölæringar á stöku stað í görðum.
Þess má einnig geta að I ætt mjólkur-
jurta eru nokkrar hagnýtar plöntur.
Þekktust þeirra er para-gúmmítréð
öðm nafni brasilískt gúmmítré sem
ræktað er mikið í SA-Asíu, t.d. á
Malakkaskaga og f Indónesfu.
Kassavarunni er einnig nokkuð
ræktaður, en úr forðaríkum rótum
hans fæst tapiokamjöl til manneldis.
Einnig skal nefndur kristpálmi sem
líka kallast laxeroliutré. Það var
þýski náttúrufræðingurinn Humbolt
sem rakst á jólastjömuna fyrir hart-
nær 200 ámm, er hann var í leiðang-
ursferð í heimkynnum hennar.
Svipmikið yfirbragð plöntunnar og
tilkomumiklar litríkar háblaðahvirf-
ingar hennar urðu til þess að hann
sendi plöntuanga heim. Hann varð
vísirinn að ræktun hennar sem talið
er að þegar hafi verið fiktað aðeins
við í Berlín 1833. Lengi vel var þó
jólastjarnan aðeins ræktuð til af-
skurðar því framleiðendur réðu ekki
við að temja vöxt hennar, auk þess
stóð litskrúð hennar stutt við. Fýrir
löngu hefur nú verið komist að því
að jólastjaman hegðar sér þannig
að vöxtur hennar stöðvast og hún
fer að undirbúa blómmyndun þegar
náttmyrkur nálgast 12 klst. á sólar-
hring. Sé daglengd þannig rofin í
8—10 vikur blómgast hún, en jafn-
framt breytist liturinn á efstu
blöðunum sem sitja í þéttri stjömu
allt umhverfis blómin, sem em mjög
óvemleg. Ýmist verða háblöðin fag-
urrauð, bleik eða hvít. Ekki er þó
ýkjalangt síðan að farið var að kyn-
bæta jólastjömuna í þá átt að gera
hana að nothæfri pottaplöntu. Það
er saga út af fyrir sig, sem hér mun
samt ekki rakin, en víst er, að það
hefur heppnast vel,því fáar plöntur
geta staðið jafn lengi í blóma og
jólastjaman, því ekki er óalgengt
að hún haldi háblaðaskrúði sfnum
allt fram undir aprílmánuð njóti hún
góðra skilyrða og umönnunar.
Umhirða: Veljið jólastjörau
bjartan og hlýjan stað og umfram
allt án dragsúgs. Mjög er til bóta,
ef ekki er hægt að velja henni staði
í glugga eða mjög nálægt honum,
að efla birtuskilyrðin með gróðurlýs-
ingu í mesta skammdeginu. Hag-
kvæmastur hiti er á bilinu 18—22°
Hærri hiti veldur J)ví að litir háblaða
fölna skjótlega. Á hinn bóginn þolir
jólasljama ekki öllu lægri hita en
15° þá fella þær neðstu blöðin.
Vökva verður með gætni og nota
ætíð ylvolgt vatn (20—25°). Þetta
gildir reyndar um allan innigróður.
Viðvíkjandi vökvun þarf ætíð að
huga að hvar plöntur standa, hversu
stórar þær em og í hvemig jarðvegi
þær standa, en bent skal á að yfir-
leitt nota blómaframleiðendur að
mestu leyti svonefnda svarðmosa-
mold við ræktun jólastjömu. Er hún
þess eðlis að henni þarf ætfð að halda
allrakri, en samt ekki forblautri, því
sé hún að staðaldri í þannig ástandi,
geta rætur fljótlega kafnað, en þá
falla blöðin. Ráðlegast er að líta eft-
ir vökvun daglega, og eigi sjaldnar
en annan hvem dag, og sé yfirborðs-
mold sýnilega að byija að lýsast, að
gefa þá dágóðan vatnsdreitil. Erfítt
er að mæla með undirvökvun á skál,
nema því sé ömgglega fylgt eftir að
flarlæga umframvatn eftir 10 mínút-
ur eða svo. Eigi sér stað ofþomun,
sem getur hent þar sem plöntur
standa mjög hlýtt og uppgufun er
hröð, skrælna blöð. Skyldi slíkt
henda, má grípa til þess að setja
plöntuna í fotu með volgu vatni í V2
klst. Er æskilegast að vatnsborðið
nái upp undir blómstjömumar. Þetta
bjargar oft plöntum. Gefið svo jóla-
stjöraunni daufa áburðampplausn á
7—10 daga fresti, ella glatast hinn
fagri litur laufblaðanna, þau gulna,
sölna og falla neðan frá. Þegar vora
tekur og litadýrð háblaða fer að
blikna og þau að falla er dregið því
sem næst úr vökvun um stund. Síðan
má umpotta og klippa greinar niður
og rækta hana áfram sem ljómandi
fallegt blaðskraut sem unnt væri
sfðan að myrkva þegar hausta tek-
ur. Ýmsar gerðir og stærðir em af
jólastjörnu, Qölgreinóttar eða aðeins
einstofna, lágar ella mjög háar og
krónumiklar — smækkuð mynd trjá-
gróðurs.
Óli Valur Hansson
KYNNINGÁ GEISLASPILURUM
ÍDAGFRÁKL. 10-16