Morgunblaðið - 02.03.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. MARZ 1988
Rodolpho (Skúli Gautason), Katrin (Erla Ruth Harðardóttir), Marco
(Jón Benónýsson), Eddie (Þráinn Karlsson) og Beatrice (Sunna Borg).
Leikið á geysilega við-
kvæmar tilfinningar
Morgunblaðið/Guðmundur Svansson
Theodór Júliusson er leikstjóri i
sviðssetningxi Leikfélags Akur-
eyrar á Horft af brúnni. Hann
hefur um árabil verið fastráðinn
leikari hjá Leikfélagi Akureyrar
en var á siðasta ári í námsdvöl
í Lundúnum. Hann hefur stýrt
allmörgum sýningum hjá áhuga-
leikfélögum á Norðurlandi, en
hefur hann áður verið leikstjóri
hér i Samkomuhúsinu?
Jú, reyndar setti ég upp Kard-
imommubæinn héma, en þetta er
fyrsta, við skulum segja stóra sýn-
ingin sem ég set upp hjá L.A. Þetta
er ákaflega spennandi viðfangsefni
og ég hef haft allgóðan tíma til að
undirbúa verkið. Eg vissi það í júlí
á síðasta sumri að ég ætti að vinna
þetta verk. Spennandi er það vegna
þess að leikrit Arthurs Miller eru
svo stórbrotin viðfangsefni. En ég
verð að segja það hér að ég hefði
aldrei farið út í þetta ef ég hefði
ekki vitað að aðalleikarinn, Þráinn
Karlsson, treysti mér til þess. Full-
komið gagnkvæmt traust leikara
og leikstjóra er því nauðsynlegra
sem viðfangsefnin em erfíðari. En
þó að þetta sé gaman, að setja
annað slagið upp góð leikrit með
góðu fólki, þá er ég ekkert að
hlaupa burt af sviðinu. Eg er fyrst
og fremst leikari sem fæ þetta
Leikstjórinn, Theodór Júlíusson.
gullna tækifæri til að breyta til.
Eitt af því skemmtilega við þetta
ævintýri allt er að sýningin er öll
heimagerð. Leikstjóm, iýsing,
sviðsmynd og búningar, allt unnið
af heimamönnum. Það væri gaman
ef Leikfélagið hefði þá stefnu að
setja upp eina sýningu eða svo á
ári án þess að þurfa að leita suður
eða til annarra landa að lykilmönn-
um. Þá gætu líka fleiri leikarar
fengið að spreyta sig eins og ég
nuna.
Nú er þetta margslungið verk,
en á hvað Ieggur þú, leikstjórinn,
megináherslu?
Sjáðu nú til. Höfundurinn segir
sögu af fólki í Brooklyn, fólki sem
hann þekkti sjálfur. Hann dregur
upp mjmd af innflytjendum á
McCarthytímanum, átakanlega
mynd með víðtækri pólitískri
Ástir mannsins og æra
Leikfélag Akureyrar sýnir Horft af brúnni eftir Arthur Miller
Sviðið er gata í hafnahverfi New
York borgar. Við sjáum hús
hafnarvprkamanng, skyggnumst
inn í stofu hans, málaða dökkum,
drungalegum litum. Yfir húsinu
er brú. Stálgrindur og kranar
umkringja sviðið. Þetta er
margslungin sviðsmynd og með
ljósum er hún gerð enn fjölskrúð-
ugri. Þetta er í stuttu máli um-
gerðin sem búin hefur verið stór-
leiknum Horft af brúnni eftir
Arthur Miller, sem Leikfélag
Akureyrar frumsýnir föstudag-
inn 4. mars.
Það er ekki á hveiju ári sem ís-
lendingum gefst kostur á að sjá
einhvem af stórleikjum bandaríska
leikritaskáldsins Arthurs Miller.
Nokkur leikrita hans hafa verið
flutt í útvarpi en af sviðsverkum
höfundar eru hér trúlega kunnust
Allir synir mínir, Sölumaður deyr,
Eftir syndafallið og það sem Leik-
félag Akureyrar ræðst nú í að setja
á svið, Horft af brúnni.
Theodór Júlíusson er leikstjóri
en þýðing leikritsins er eftir Jakob
Benediktsson. Hið viðamikla svið
og búningar eru verk Hallmundar
Kristinssonar, sem oft hefur áður
séð um sviðsmyndir fyrir félagið.
Lýsingin er eftir Ingvar Bjömsson,
en samspil sviðs og ljósa skiptir hér
miklu máli og skapar leikverkinu
magnaða umgerð.
Allmargir leikendur koma á svið
í Horft af brúnni, en aðalhlutverk-
ið, hafnarverkamanninn Eddie Car-
bone, sem eins og nafnið gefur til
kynna er af ítölskum ættum, leikur
Þráinn Karlsson, og konu hans,
Beatrice, sömuleiðis af ítölsku bergi
brotna, leikur Sunna Borg. Katrínu,
systurdóttur Beatrice, leikur Erla
Ruth Harðardóttir. ítalana Marco
og Rodolpho, sem komnir em til
Bandaríkjanna án tilskilinna leyfa,
leika þeir Jón Benónýsson og Skúli
Gautason. Marinó Þorsteinsson
leikur lögmanninn Alfieri, sem er
eins konar tengiliður eða sögumað-
ur í verkinu. Auk þessara em átta
Ieikarar í tólf smærri hlutverkum.
Arthur Miller fæddist í Harlem
árið 1915. Foreldrar hans vora vel
stæðir Gyðingar sem flust höfðu til
Bandaríkjanna frá Austurríki, og á
unglingsámm Arthurs, um það bil
sem kreppan skall á, flutti íjölskyld-
an til Brooklyn. Fjölmörg leikrita
Millers eiga rætur sínar að rekja
til þess umhverfis og þeirra tíma.
Hann hóf ungur að fást við leikrita-
gerð, slapp við að fara í herinn
vegna gamalla fótmeiðsla, og gat
því helgað sig þessu hugarfóstri
sínu á stríðsámnum. Meðal annars
samdi hann nokkur útvarpsleikrit,
sem vom ekki nein stórvirki, en í
þeim tók hann þó að gæla við ýms-
ar hugmyndir sem hann tók síðan
fyrir og vann frekar úr í stóm sviðs-
verkunum. Meðal annarra var leik-
ritið sem hét því furðulega nafni
Kisulóran og pípulagningameistar-
inn, sem var maður. Þar segir ein
persónan eitthvað á þessa leið: „Það
einasta sem maðurinn óttast, fyrir
utan það að deyja, er að hann missi
mannorð sitt. Þá finnst honum hann
vera vondur, vinur minn, einskis
Þráinn Karlsson fer með hlut-
verk Eddie Carbone i Horft af
brúnni. Þráinn hefur iðulega far-
ið með stór hlutverk á sviði, enda
einn reyndastí leikari hjá Leik-
félagi Akureyrar. En hvernig
hefur honum gengið glíman við
italskan innflytjanda, hafnar-
verkamann í Brooklyn? Þetta
hefur verið slungið og raunar lá
ekkert ljóst fyrir í upphafi. Þó að
Miller sé hér að ijalla um ákveðna
tegund fólks þá er þetta ekkert
hvunndagsfólk, tilfinningalega séð,
og ekkert yfírstéttarfólk heldur.
Mér fínnst Eddie slungin persóna
og ég reyni að tileinka mér það,
án þess þó að vera neinn sérfræð-
ingur í því. Maður nálgast þetta
svona í gegnum textann og hann
er margbrotinn. Það em svo mikil
hvörf í hugsuninni, bæði stríð og
virði, og eina leiðin til að hann öð-
list sjálfsvirðingu á ný er að ein-
hver komi til hans og segi honum
að hann sé góður strákur."
Heiður og mannorð em lykilatriði
í Horft af brúnni. Hér er íjallað um
þetta í tengslum við innflytjenda-
vandamálið á einhveiju átakanleg-
asta skeiði í sögu Bandaríkjanna,
McCarthytímanum. Miller bjó að
því sjálfur að vera af útlendu bergi
brotinn og það fór ekkert dult að
mönnum var stórlega refsað fyrir
þann glæp að vita og gera eitthvað
sem óameríska nefndin ákvað að
ekki mætti. Eddie Carbone er inn-
flytjandi og lendir í því að velja á
milli erfiðra kosta, að leyna laumu-
gestum í húsi sínu eða segja til
þeirra. Það kostar sálarstríð. En
Horft af brúnni íjallar ekki ein-
vörðungu um þetta heldur einnig
um viðkvæm heimilis- og tilfinn-
ingamál. Þegar þau bætast ofan á
tíð. Til dæmis er sjaldgæft að Ekidie
svari beinlínis spumingu sem að
honum er beint. Það er ekki svo
einfalt. En með því að rýna í text-
ann, með góðri leikstjóm og per-
sónulegri upplifun á æfingunum
hefur þessi persóna mótast með
mér.
Ert þú þá búinn að móta per-
sónuna að einhveiju leyti áður
en æfingar hefjast?
Nei, ég rejmi að forðast að búa
persónuna til fyrirfram. Hún verður
til á löngum tíma á æfingum, mót-
ast smám saman eftir þvf andrúms-
lofti sem skapast á æfingum hveiju
sinni. Maður fer ekki svo glatt nið-
ur í skúffu eftir karakter eins og
Eddie Carbone. Hann verður að
verða til sem hluti af heildinni,
hópnum.
Það hlýtur að vera spennandi
„Maður fer ekki
niður í skúffu eftír
svona manngerð“
Erla Ruth Harðardóttir og Þrá-
inn Karlsson í hlutverkum sínum.
aðra baráttu Eddie Carbone fyrir
tilvist sinni og heiðri, hlýtur að
draga til tíðinda.
Upphaflega (1955) var Horft af
brúnni sjónleikur í einum þætti, en
þó í fullri kvöldsýningarlengd. Or-
sökina sagði höfundur einfaldlega
þá að þrátt fyrir ýtarlega leit hefði
sér ekki tekist að finna neinn þann
stað í verkinu þar sem klippa mætti
það í sundur. Þegar leikritið var
sett á svið í Lundúnum, ári síðar
eða svo, breyttist þetta og síðar
hefur það verið sett upp á þann
hátt. Af einhveijum sökum hefur
höfundurinn jafnan hrifist meira af
sýningum á Horft af brúnni utan
Bandaríkjanna, einkum Lundúna-
sýningunni, enda segir hann að
verklag og vinnubrögð hafi öll verið
þar með öðrum hætti en vestra.
Horft af brúnni er mikið átaka-
verk en þó langt frá því að vera
venjulegt vandamálaleikrit eða met-
ið til svo og svo margra vasaklúta.
Höfundur segir sjálfur á þessa leið:
„Það er engin ástæða að gráta ör-
lög Eiddys. Það er heldur ekki til-
gangur leikritsins að baða áhorf-
endur í tárum. Hins vegar er líklegt
að áhorfendur geti borið saman
gerðir Eddys og sjálfra sín. Ef við
gerum það skiljum við okkur sjálf
ef til vill ögn betur, ekki sem ein-
mana sálir heldur mannverur sem
eiga sér samfélag í fortíð og nútíð."
Nú gefst leikhúsgestum færi á
að sjá þetta stórbrotna verk á fjöl-
um Samkomuhússins á Akureyri í
meðförum Leikfélags Akureyrar.
Frumsýning verður föstudaginn 4.
mars.
Ljjósm./Páll
Þráinn Karlsson i hlutverki
Eddie Carbone.
fyrir sérhvem leikara að fá að ta-
kast á við verk á borð við að leika
Eddie Carbone. Sumir era svo láns-
amir að ná broti af því. Við verðum
að hafa í huga að Eddie er ekki
nein einföld manngerð. Þegar á
líður leikinn gengur hann til dæmis
ekki heill til skógar. Þá er svo
óskaplega margt sem hann á við
að etja í einu: Astina, samviskubit,
heiður sinn, réttlæti og ranglæti og
hann verður raunar tilfínningalega
raglaður á þessu öllu saman. Og
þetta era bara dæmi um það sem
hrærist í þessum eina manni. Það
er þvi ekki furða þó að svona per-
sóna sé að geijast í manni þó að
maður sé kominn út úr leikhúsinu.
En ef til vill er vandinn mestur að
fara ekki yfir strikið, til dæmis með
ofleik. Persónan verður að vera
þannig að áhorfandinn trúi á hana.
Ef það næst ekki er taflið tapað.
Hvemig liður leikaranum i
þessu hlutverki í samanburði við
fyrri störf, ef svo má að orði
komast?
Svona spumingu er erfitt að
svara, ekki sfst svona áður en frum-
sýningin er afstaðin. Hitt vil ég að
komi fram, að í þessu tilfelli styður
leikmyndin sýninguna stórkostlega
mikið og lýsingin vissulega líka og
þar hafa þeir Hallmundur og Ingvar
unnið mjög gott verk. Það get ég
sagt um samanburðinn. Það er
nefnilega alls ekki nóg að hafa leik-
ara, hversu góðir sem þeir annars
kunna að vera. Þetta væri allt ákaf-
lega lítils virði ef við hefðum ekki
umgerðina líka.
Viðtal: Sv.Páll