Morgunblaðið - 04.03.1988, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 4. MARZ 1988
S JÚKRASKRÁR OG
MANNRÉTTINDI
eftir Sigurð Þór
Guðjónsson
Nú stendur yfir málavafstur um
aðgang að sjúkraskrám heilsu-
gæslustöðvar. Tryggingastofnunin
í þjófaleit, krefst þess að komast í
þær til að sannreyna hvort sjúkling-
ar læknis við stöðina séu mennskir
menn eða huldufólk. Huldulækning-
ar voru reyndar mikið í tísku í
gamla daga. En aldrei skrifaði þó
Friðrik reikning svo vitað sé. En
heilsugæslubossinn segir að þessi
hnýsni komi ekki til nokkurra mála.
Ekki vegna þess að hann vilji hilma
yfir sína menn heldur af umhyggju-
semi og trúnaði við sjúklingana.
Það sé eitt heilagt prinsíppatriði,
sem einhver fomaldarspekingur
fékk vitmn um á tíð Móses eða var
það á dögum Nebúkadnesar. Hét
hann ekki Hippothalamus eða eitt-
hvað?
En fyrir utan virðuleg réttarhöld
er í gangi æsispennandi og mjög
harðnandi ritdeila milli lækna í dag-
blöðunum. í gær voru þeir byijaðir
að kalla hvem annan skúrka. Þjófa-
leitarmenn telja slíkt rifrildi milli
opinberra aðila ótilhlýðilegt og
koma álmenningi spánskt fyrir
sjónir. En þá vil ég — sem einkaað-
ili en þó brot af almenningi — upp-
lýsa að það sé öðru nær. Þetta
skítkast læknanna er einmitt mjög
kærkomið. Fólkið í landinu á heimt-
ingu á því að kynnast þeim reglum
og starfsaðferðum sem þessi leyni-
lega stétt fer eftir í störfum sínum.
Þegar allt kemur til alls er það hinn
venjulegi maður, „sjúklingurinn",
sem á mest í húfi ef læknir stelur
af honum peningum og líka ef hann
biýtur á honum trúnað. Furðar mig
á því að hinum röggsömu þjófaleit-
armönnum skuli hafa skotist yfir
þá hlið mála. Mér kemur þetta
þannig afskaplega mikið við. Og
þar sem enn er ekki búið að afnema
ritfrelsi í landinu fyrir aðra en sér-
fræðinga ætla ég heldur betur að
skipta mér af því.
Þjófaleitin réttlætanleg
Ég heyrði ekki betur í sjónvarp-
inu á dögunum, en Bjöm Ónundar-
son hamraði á því látlaust að alls
ekki stæði til að lesa sjúkraskrámar
efnislega. Aðeins að ganga úr
skugga um hvort sjúklingamir séu
til og hafi leitað til læknisins. Þessi
orð heyrðu allir sem fylgdust með
sjónvarpsþættinum. Og læknar í
opinbem starfi er varla að skrökva
að þjóðinni. Einfaldara gæti þetta
ekki verið. Og ég segi fyrir minn
hatt, sem er nú reyndar ekki neinn
pípuháttur, að ef ég væri sjúklingur
og yrði spurður hvort ég sam-
þykkti svona þjófaleit — í þessu
sérstaka tilfelli vel að merkja —
myndi ég svara: Guðvelkomið! Og
kæmi það að liði í rannsókn máls-
ins, að leggja mig inn á spítala í
skoðun, skyldi ekki á mér standa.
Og það væri ekki nema sjálfsagt
að fremja á mér líkskurð kvikum,
ef það mætti verða til þess að upp-
lýsa málið. Ég er nefnilega þeirrar
skoðunar að samfélagslegir glæpir
séu verri verk en einkaglæpir. Hér
er samfélagið að standa á rétti
sínum gegn læknasvindli. Það er
því tvímælalaust hagur „sjúkling-
anna“ að þjófaleitarmenn fái að-
gang að hinum umdeildu skrám.
Það á ekki að lesa þær. Það er
margbúið að segja það. Þetta er
mín afstaða í þessu sérstaka máli.
Og ef ég liti mjög stórt á sjálfan
mig gæti ég alveg eins talið mig
„rödd sjúklinganna". Reyndar er
það talið víst meðal almennings (og
jafnvel fjölmiðla) að í þessum
ágreiningi sé „leynd" sjúkra-
skýrslna og „trúnaðarskylda"
lækna einfaldlega hentugt skálka-
skjól til að fela eitthvað sem ekki
þolir dagsins ljós. Auðvitað tek ég
og aðrir „ábyrgir aðilar“ þó ekki
minnsta mark á illmælgi og dóm-
hörku skrílsins. En grein mín er
ekki skrifuð vegna þessarar deilu.
Hún er aðeins tilefni hennar. Það
sem fyrir mér vakir er jafnvel enn
mikilvægara og alvarlegra mál, en
meintur þjófnaður lækna af skatt-
borgurunum.
Réttur sjúklinga gegn
heilbrigðiskerfinu
Ég hef áhyggjur af rétti „sjúkl-
inga“ gagnvart heilbrigðiskerf-
inu sjálfu og starfsfólki þess.
Miklu fremur en að ég óttist að það
starfsfólk sé að kjafta í fólk utan
heilbrigðiskerfísins. Það er ekkert
vafamál, og það hefur mörgum
verið ljóst áður en þessi deila kom
upp, að sjúkraskrár liggja náast á
glámbekk fyrir hunda og manna
fótum á sjúkrahúsum og heilsu-
gæslustöðvum. Þær eru og geymd-
ar löngu eftir viðkomandi „sjúkling-
ur“ er útskrifaður og jafnvel eftir
að hann hefur safnast til feðra
sinna. Það hlýtur að valda hugs-
andi mönnum kvíða, að vita af
upplýsingum um viðkvæm einka-
mál nafngreindra manna í hönd-
um mjög voldugra aðila í þjóð-
félaginu; skýrslum sem alls kon-
ar fólk hefur aðgang að meðan
„sjúklingurinn“ er í meðferð og
árum og áratugum eftir að henni
lýkur. Skapar þetta feiknalegt ör-
yggisleysi fyrir einstaklinginn. Fá-
mennt samfélag þar sem allirþekkj-
ast bætir ekki úr skák. Og aldrei
er að vita nema þessi gögn verði
misnotuð og snúið gegn „sjúklingn-
um“ sjálfum.
Ekki síst er þetta alvarlegt mál
þegar um sjúkraskrár geðdeilda er
að ræða. Vegna þess að þar eru
hvers kyns upplýsingar sem yfír-
leitt eru ekki á skrám annarra
deilda. Þar getur verið fjölskyldu-
saga einstaklingsins og jafnvel
hræðileg fjölskylduleyndarmál, sem
gert gætu honum ólíft í samfélaginu
ef þau lækju út. Þar er félagsleg
samskiptasaga hans í stuttu máli.
I skýrslunum er viðbúið að fjallað
sé um kynlíf einstaklingsins ef ekki
trúarlíf. Þar eru kannski meira og
minna rakin viðhorf hans til lífsins.
Stjómmálaskoðanir ekki útilokaðar.
Þar er sagt frá árekstrum við lög
og rétt ef nokkrir eru. Og í skránum
er stundum að fínna niðurstöður
greindarmælinga og persónuleika-
prófa sem sum em næsta umdeild.
Það er uggvænleg tilhugsun fyrir
einstakling, sem dvalið hefur á geð-
deild, að vita af slíkum gögnum í
geymslu löngu eftir að hann sjálfur
er útskrifaður og lifír venjulegu og
virku lífí í samfélaginu. Ofan á allt
saman bætist svo sjúkdómsgreining
„sérfræðings", sem þekkir þó ein-
staklinginn lítið eða ekk'ert, en
byggir úrskurð sinn á samsafni
prófa og athugana. í flestum tilfell-
um veit einstaklingurinn ekki hver
er sjúkdómsgreiningin. Ef hann
spyr verður oft fátt um viti borin
svör. Greinarhöfundur var eitt sinn
vitni að því, er kona nokkur spurði
yfírlækni sjúkradeildar, hvað héti
nú annars sjúkdómurinn sinn. Hinn
ríki yfírlæknir, sem skrifað hefur
margar lærðar vísindaritgerðir, datt
ofan á þetta frumlega svar: „Það
þýðir ekkert að segja þér það, af
því að það er allt á latínu." En sjúk-
dómsgreining læknisins á latínu eða
volapuk stendur og á honum tekur
samfélagið mikið mark. Orð læknis
í sérgrein sinni eru nánast lög. Líka
þegar um er að tefla óræð og um-
deild fyrirbrigði eins og „gott“ og
„illt", „æskilegt" eða „óæskilegt" í
fari manna og hugsanalífi. Maður
nokkur var fáa daga á geðdeild
fyrir nokkrum árum. Sjúkdóms-
greiningin var „þunglyndi og per-
sónuleikatruflanir". En „það setja
þeir á alla sem gagnrýna stofnun-
ina“, bætti sá við er mér söguna
sagði. Og því get ég vel trúað.
Þetta eru svoddan vísindamenn.
Læknirinn sem þessa greiningu
gerði talaði við „sjúklinginn" í
hálftíma. Hitt reiknaði hann út
„samkvæmt fræðunum". Sögumað-
ur minn, sem fræddi mig um þetta
um hábjartan dag, var allsgáður
geðlæknir. Sagan er skráð í dagbók
mína daginn sem hún gerðist. Og
er öllum heimilt að lesa hana þar
án dómsúrskurðar, ókeypis.
Ekki vísindi
fyrir fimm aura
Sjúkdómsgreining eins og „per-
sónuleikatruflanir" er í rauninni
miklu harkalegri dómur en þó sjúkl-
ingurinn væri beinlínis ekki talinn
viti sínu ráðandi. Þrátt fyrir fágað
orðbragð merkir þetta tvímælalaust
þá skoðun læknisins — því skoðun
er það en ekki staðreynd — að
umræddur maður sé „skíthæll" eða
„vandræðagepill". Þetta er ekki
raunvísindalegt mat fyrir fímm
aura — jafnvel ekki vísindalegt yfír-
leitt. Umsögn af þessu tagi er
kannski gerð eftir kokkabók A, ein-
hvers skóla sem mótast hefur af
sérstöku hugsanakerfí við ákveðnar
aðstæður. En svo segir kokkabók
B, sem samin er af öðrum skóla
er spratt upp af öðru hugsanakerfi
við aðrar aðstæður, að skýrgreining
kokkabókar A sé tómt rugl. Þetta
er huglægt og siðferðislegt mat.
MÁLARAFÉLAG REYKJAVÍKUR 60 ARA
Til hamingju
málararl
í dag er afmælisdagur Málarafélags Reykjavíkur.
Félagið var stofnað viku seinna en Málarameist-
arafélag Reykjavíkur eða þann 4. mars 1928.
Við óskum málurum um allt land til hamingju
með daginn og þökkum ykkur ánægjulegt
samstarf í þróun málaraiðnar á íslandi.
Fyrir hönd starfsfólks Málningar hf.
Stefán Guðjohnsen framkvæmdastjóri.
málninghlf
LH
cr»
r—
*o
cn
o
>
ru
Q.
‘O
ru
U)
c
jz
'fU
'D
JC
Z3
*o
(V
>
cu
c
c
>»