Morgunblaðið - 29.03.1988, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. MARZ 1988
21
„Halla“rekstur
Landakotsspítala
Athugasemdir við fréttatilkynningu
Fjárlaga- og hagsýslustofnunar
eftirÓlafÖrn
Arnarson
Þann 25. mars sl. sendi Fjárlaga-
og hagsýslustofnun frá sér fréttatil-
kynningu í sambandi við umræður
um fjármál Landakotsspítala, sem
nauðsynlegt er að gera nokkrar
athugasemdir við.
í upphafi segir svo: „Það er ekki
rétt sem fram hefur komið að fjár-
veitingar til spítalans hafi verið
vanáætlaðar á undanfömum árum.
Spítalinn hefur fengið sambærilega
meðferð og önnur sjúkrahús bæði
hvað varðar áætlun um rekstrar-
gjöld og stöðuheimildir. Þegar
spítalinn var færður af daggjöldum
á föst fjárlög árið 1983 fékk hann
ekki lakari afgreiðslu en önnur
sjúkrahús sem eins var ástatt um.
Fjárlaga- og hagsýslustofnun hefur
jafnan metið og afgreitt áætlanir
spítalans á sama hátt og hjá öðr-
um.“
Fjárveitingar til allra sjúkrahúsa
í landinu hafa verið vanáætlaðar
undanfarin ár. Hvert einasta
sjúkrahús er rekið með „halla" og
hefur svo verið allt frá því dag-
gjaldakerfið var tekið í notkun fyr-
ir rúmum tuttugu árum.
Á síðasta ári var „halli" íjögurra
stærstu sjúkrahúsa landsins sem
hér segir:
Borgarspítali 90 millj. kr.
Pjórðungssj. Akureyri 37 millj. kr.
Landspítali 97 millj. kr.
Landakot 115 miilj. kr.
Af „halla" Landakots eru rúmar
27 milljónir króna dráttarvextir, en
sambærileg útgjöld em mun minni
hjá hinum sjúkrahúsunum. Áætlað-
ur „halli" ailra sjúkrahúsa í landinu
á árinu 1987 er 500—600 milljónir
króna.
Stjómendur sjúkrahúsa hafa
ítrekað kvartað undan vinnubrögð-
um við ákvarðanir um Qárveitingar
og er Landakotsspítali alls ekki
einsdæmi þar um. Þessi mál hafa
til dæmis verið rædd í Samvinnu-
nefnd sjúkrahúsa en þar sitja m.a.
fulltrúar ofangreindra fjögurra
stofnana. Þar var samþykkt að
senda heilbrigðisráðherra bréf, þar
sem segir m.a.: „ ... mikil óánægja
er með skort á upplýsingum hvað
varðar ýmsa þætti, sem tengjast
ijármálum. Einnig forsendur fyrir
útreikningum á verðbótum o.fl. svo
og forsendur fyrir dreifíngu fjár-
veitinga samkvæmt fjárlögum á
einstaka mánuði ársins. Sérstak-
lega er vakin athygli á nauðsyn
þess að við gerð fjárlaga liggi ljósar
fyrir forsendur allra útreikninga.
Ekkert liggur fyrir nú í lok árs með
hvaða hætti ætlunin er að bæta
sjúkrahúsum vöntun vegna breyt-
inga á verðlagi umfram forsendur
flárlaga 1987.“
Það er því ljóst að fleiri eru
óánægðir með störf fjárveitinga-
valdsins en Landakotsspítali og á
vanda hans og annarra spítala er
aðeins stigsmunur.
í fréttatilkynningunni segir enn-
fremur: „Skýringin á rekstrargjöld-
um spítalans umfram fjárveitingar
er að spítalinn hefur farið út í rekst-
ur og fjárfestingar án þess að hafa
tiiskyldar heimildir í fjárlögum.
þessi umffamstarfsemi hefur skert
greiðslugetu spítaians og að auki
valdið hærri fjármagnskostnaði.
Má nefna sem dæmi kaup og rekst-
ur á fasteigninni að Marargötu 2,
rekstur og kaup á tækjum og inn-
réttingum í nýtt þvottahús með
kaupleigusamningum og ýmsar
fjárfestingar styrktarsjóðs spítal-
ans. Er það álit Fjárlaga- og hag-
sýslustofnunar að stóran hluta af
vanda spítalans megi skýra með
slíkum umsvifum umfram sam-
þykkt fjárlög."
Hér kemur fram mikið þekking-
arleysi á vandamálum spítalans og
kannske skiljanlegt að illa fari, þeg-
ar þeir sem ákvarða fjárveitingar
til hans hafa svo lítinn skilning á
því, sem þar er að gerast. Nauðsyn-
legt er að líta á hvert einstakt at-
riði, sem hér er nefnt.
Marargata 2
Um langt árabil hafði spítalinn
leigt kjallara hússins Marargata 2
til geymslu röntgenmynda. Rými
fyrir geymslu innan veggja hans
var ekki lengur til og því var þessi
lausn fundin og engin athugasemd
gerð við það. Þegar Kaupmanna-
samtökin seldu húsið 1983 var
ákveðið að kaupa það m.a. til þess
að halda þessu húsnæði. Ennfremur
var ákveðið að leigja læknum spítal-
ans efri hæðimar fyrir læknastof-
ur. Allt andvirði hússins var fengið
að láni og leigugreiðslur munu
standa undir öllum kostnaði við
kaupin. Vegna þess að í fyrstu eru
afborganir hærri en þær verða síðar
eru um 1,5 milljónir króna af rekstr-
arfé spítalans bundnar í þessum
rekstri en þær munu skila sér að
fullu síðar. Þannig mun ríkið eign-
ast þetta hús fyrir nánast ekki neitt
þegar upp er staðið. Mikið hagræði
er fyrir sjúklinga lækna spítalans
að hafa þessa þjónustu svo nálægt.
Augljóst öryggi er einnig fyrir inn-
liggjandi sjúkling að þvi, að flestir
sérfræðingamir eru jafnan tiltækir
með örstuttum fyrirvara ef nærveru
þeirra er þörf. Ekki verður því ann-
að séð en allir hafí hag af þessu
fyrirkomulagi, sjúklingamir, spítal-
inn, læknamir og ekki síst ríkið
sjálft, sem eignast húsið að lokum
fyrir nánast ekki neitt.
Þvottahúsið
Það er augljóst að þvottur er
mikili á stóm heimili eins og Landa-
kotsspítali er. Stjómin hefur því oft
velt málinu fyrir sér og leitað leiða
til að fá þetta verk unnið á sem
hagkvæmastan hátt. Upphaflega
ráku St. Jósefssystur þvottahús í
spítalanum sjálfum. Vélamar
gengu úr sér og nauðsynlegt var
að fá húsnæðið til annarra nota.
Því vom keyptar vélar í þvotta-
húsi, sem þá var í rekstri í Síðu-
múla 25. Vélar þessar urðu einnig
úreltar og aðstaðan slík að Vinnu-
eftirlit ríkisins gerði miklar athuga-
semdir við reksturinn. Að undan-
genginni rækilegri athugun var nið-
urstaðan sú að með því að kaupa
nýjar og fullkomnar vélar mætti
fækka starfsfólki um helming og
með spamaði í vinnulaunum væri
fjárfesting í vélunum greidd á tæp-
um þrem ámm. Innrétting hús-
næðis og vélamar var hvort tveggja
fjármagnað á kaupleigu og þannig
er alls ekki um það að ræða að fjár-
magn hafí verið tekið úr rekstrinum
í þessu skyni. Reynsla er nú komin
á reksturinn og gengur allt sam-
kvæmt áætlun. Hér er því um afar
arðbæra framkvæmd að ræða, sem
mun skila sér sem beinn spamaður
í rekstrinum.
Styrktarsjóður Landakots-
spítala
Furðulegasta staðhæfíng í
fréttatilkynningunni er þó um
Styrktarsjóð, sem á að „skerða
greiðslugetu spítalans" og valda
„umframstarfsemi“.
Styrktarsjóðurinn var stofnaður
skömmu eftir að Sjálfseignarstofn-
un St. Jósefsspitala tók við rekstrin-
um. Tilgangur sjóðsins er einfald-
lega sá að styðja hvers konar starf-
semi á Landakoti, tækjakaup, rann-
sóknir og fleira. Tekjur sjóðsins eru
framlög lækna, sem greiða ákveð-
inn hluta launa sinna í sjóðinn og
auk þess gjafír og sala minningar-
korta. Sjóðurinn hefur keypt nokkr-
ar húseignir f nágrenni spítalans,
sem notuð hafa verið undir starf-
semina. Holtsgata 7, en þar hefur
verið rekið bamaheimili fyrir 40
böm. Öldugata 19, þar hefur verið
skrifstofuhald, sem áður var í leigu-
húsnæði í Garðastræti. Nú er ætl-
unin að nota húsið sem bamaheim-
ili fyrir 30—40 böm starfsmanna
en skristofan flytur í Ægisgötu 26.
Spítalinn borgar sjóðnum leigu en
ætti hann ekki þessi hús er ljóst
að sams konar húsnæði þyrfti að
leigja af öðrum til þessarar starf-
semi. Sjóðurinn hefur einnig gefíð
spítalanum tæki til rannsókna og
má búast við verulegri aukningu í
því efni á næstunni. Sjóðurinn hefur
ekki íþyngt rekstri spítalans á nokk-
um hátt, þvert á móti hefur hann
jafnan lagt honum til nokkurt
rekstrarfé, sem þó er alls ekki til-
gangur hans.
Það er því mikill misskilningur
að þessi þrjú atriði hafí einhver
afgerandi áhrif á rekstrarkostnað-
inn.
Orsakir „hallans“
Laun eru um 70% af kostnaði
spítalans. Ekki hefur verið ágrein-
ingur um stöðugildi og flölda starfs-
manna. Erfiðlegar hefur hinsvegar
gengið að reikna út álögur á laun
til að mæta yfirvinnu, veikinda- og
sumarfríum. Því eru laun starfs-
fólks verulega vanáætluð og
stærsta skýringin á „hallanum"
liggur þar. Önnur rekstrargjöld
(hjúkmnarvörur, lyf, matvæli,
hreinlætisvörur) eru einnig veru-
lega vanáætluð, t.d. hefur framlag
á fjárlögum til þessa liðar verið
lægra en niðurstaða rekstrarreikn-
ings árið á undan.
Laun eru greidd samkvæmt
kjarasamningum sem ríkið gerir.
Starfsfólk á Landakoti er menntað
á sama hátt og gerist á sambærileg-
um stofnunum og mönnun er á
engan hátt frábrugðin því sem þar
gerist. Fyrirkomulag læknisþjón-
ustu er með nokkuð öðrum hætti
en það hefur sýnt sig að vera
a.m.k. ekki dýrara en það sem er
annars staðar. Spítalinn hefur mjög
gott starfsfólk og fram að þessu
hefur gengið vel að ráða í flestar
stöður. Starfsandi hefur verið góður
og starfsmenn leggja sig alla fram
við vinnu sína. Við teljum að þjón-
usta spítalans við sjúklinga hans
sé fyllilega á við það sem best ger-
ist hérlendis og ekki hafa komið
fram neinar athugasemdir frá fag-
legum yfírvöldum.
Spítalinn veitir um 5.500 inn-
liggjandi sjúklingum þjónustu á
ári. Einnig fá um 25—30 þúsund
manns göngudeildarþjónustu af
ýmsu tagi svo sem blóðrannsóknir,
röntgenmyndatökur, minni skurð-
aðgerðir, speglanir, krabbameins-
lyfjameðferð o.fl. Meira en helming-
ur sjúklinganna kemur á bráðavökt-
um, sem spítalinn tekur á móti
Landspítala og Borgarspítala.
Bamadeild tekur fleiri vaktir þar
sem ekki er bamadeild á Borg-
arspítala og Augndeildin er að sjálf-
sögðu alltaf á vakt þar sem hinir
spítalamir hafa ekki slíka deild.
Mat á starfseminni
Mjög erfítt hefur reynst, ekki
aðeins hérlendis, að leggja mat á
framleiðni sjúkrahúsa. Starfsemin
er svo fjölþætt og flókin og ekki
síst oft ófýrirséð. Utanaðkomandi
Ólafur Óm Amarson
„Fjárveitingar til allra
sjúkrahúsa í landinu
hafa verið vanáætlaðar
undanfarin ár. Hvert
einasta sjúkrahús er
rekið með „halla“ og
hefur svo verið allt frá
þvi daggjaldakerfið var
tekið í notkun fyrir
rúmum tuttugu árum.“
áhrif, sem spítaii ræður ekkert við
og getur ekki séð fyrir koma oft
til, t.d. framfarir í læknisfræði, sem
oft kosta töluvert, aðgerðir stjóm-
valda i efnahagsmálum, kjarasamn-
ingar o.fl. Bandaríkjamenn hafa
tekið upp svokallað DRG-kerfí þar
sem fjárhagslegt mat er lagt á ein-
staka sjúkdóma og sjúklinga og
meðferð þeirra. Slíkt kerfí gæti
hugsanlega komið mjög til greina
hér sem matskerfí, en á talsvert í
land. Fagleg þekking á rekstri
sjúkrahúsa er mjög af skomum
skammti hérlendis og ákvarðanir
um Qármögnun á rekstri oft tilvilj-
anakenndar. Fagleg ábyrgð er hjá
heilbrigðisráðuneytinu en fjárhags-
leg hjá Qármálaráðuneytinu. Nauð-
synlegt er að sameina þetta hvort
tveggja í heilbrigðisráðuneytinu
þannig að fagleg þekking sé að
baki fjármálalegum ákvörðunum.
Hingað til hafa þessi vandkvæði
verið viðurkennd, bæði í daggjalda-
kerfi og kerfi fastra fjárlaga með
því að Qárveitingar hafa verið í
lægra lagi en „halli“ greiddur eftir
á, eftir að ársreikningar liggja fyr-
ir. Nú virðist hafa orðið stefnu-
breyting. Sjúkrahúsunum er sagt
að halda rekstrinum innan fjárlaga-
rammans. Um það er að sjálfsögðu
ekkert nema gott að segja en legg-
ur fjárveitingavaldinu jafnframt
þær skyldur á herðar að fjárveiting-
ar verði raunhæfari en verið hefur.
Verði það ekki gert er verulegur
samdráttur í sjúkrahúsarekstri í
landinu fyrirsjáanlegur. Má búast
við að öllu óbreyttu að sá samdrátt-
ur gæti orðið um 10—15% af rekstri
í viðbót við þann samdrátt sem
þegar er orðinn vegna skorts á
starfsfólki. Þeir hópar sem mestrar
þjónustu njóta eru böm og fólk sem
komið er yfir sextugt. Má búast við
að biðlistar lengist vemlega og vart
verði unnt að sinna öðmm en bráð-
veiku fólki. Er þá illa komið fyrir
þeirri kjmslóð, sem byggt hefur upp
þetta velferðarþjóðfélag, ef hún fær
ekki notið þeirrar þjónustu sem hún
þarfnast og á fyllilega skilið.
Staða Landakotsspítala
„Það er alvarlegt mál þegar ríkis-
sjóður fær bakreikninga upp á jrfir
eitt hundrað milljónir króna frá ein-
stökum stofnunum. Því verður gerð
nákvæm athugun á rekstri spítalans
árið 1987 áður en endanlegar
ákvarðanir verða teknar í máli
þessu.“ Hér er ekki um neina bak-
reikninga að ræða. Yfírvöldum hef-
ur verið gerð grein fyrir stöðu mála
jafnóðum og heilbrigðisráðherra
hefur lýst þvf yfír, að hann hafí
gert ríkisstjóminni grein fyrir stöðu
heilbrigðiskerfisins sl. haust þannig
að niðurstaða sl. árs ætti engum
sem til þekkja að koma á óvart.
Hafí einhveijir kosið að stinga höfð-
inu í sandinn og neitað að sjá vand-
ann er ekki auðvelt við því að gera.
Spítalinn fagnar því að gerð verði
„nákvæm athugun" á rekstri hans.
Ríkisendurskoðun hafði mál hans
til athugunar í 6 mánuði á sl. ári
en virðist ekki hafa fundið neitt
annað athugavert við reksturinn en
það sem fram kemur hér að ofan.
Stjóm spítalans kvíðir slíkri rann-
sókn ekki og telur að hún hafí rek-
ið spítalann vel og fyrst og fremst
með hagsmuni sjúklinga hans fyrir
augum.
Umræður í flölmiðlum um þetta
mál ættu brátt að verða nægar.
Spítalinn hóf þær ekki. Tveimur
klukkustundum eftir að bréf til ijár-
málaráðherra þar sem greint var
frá stöðu mála var sent, hringdi
blaðamaður frá Alþýðublaðinu og
aðrir íjölmiðlar fylgdu á eftir. Stjóm
spítalans hefur lýst því jrfir að hún
sé fús að ræða við yfirvöld um
rekstur og framtíð Landakotsspít-
ala og endurtekur það.
Heilbrigðisráðuneytið bað stjóm
spítalans um áætlanir um rekstur-
inn á þessu ári. Annarsvegar hver
hallinn jrrði, ef óbrejrttum rekstri
yrði haldið áfram og hinsvegar hve
mikill niðurskurður á þjónustu jrrði
ef fjárveitingar á Qárlögum fyrir
1988 stæðu óbreyttar. Við þessu
var orðið.
Fjármálaráðherra hefur' gagn-
rýnt stjómina harðlega fyrir að fara
fram úr fjárlögum. Samtímis gagn-
rýnir hann stjómina engu minna
fyrir að segja hvaða þjónusta er
möguleg fyrir þær fjárveitingar sem
nú eru á Qárlögum. Ráðherrann
verður að fara að gera það upp við
sig hvort er ámælisverðara, að veita
fulla þjónustu og fara fram úr fjár-
lögum eða draga úr þjónustunni í
samræmi við það „rekstrarumfang
sem löggjafarvaldið telur eðlilegt
að greitt sé af skattfé almennings
hveiju sinni".
Höfundur eryfirlæknir Landa-
kotsspítala.
Húsavík:
Ofaníburður spillti
Húsavíkurflugvelli
Húsavik.
Húsavíkurflugvöllur hefur
verið ófær nokkrum sinnum í vor
vegna ofaníburðar sem ekið var
í hann sl. haust.
Áður var hann aldrei ófær vegna
aurbleytu og þau rúm 30 ár sem
hann hefur verið starfræktur hefur
völlurinn þótt koma allra ómalbik-
aðra flugvalla best undan snjó.
Á fimmtudag féll flug niður til
Húsavíkur vegna brautarskilyrða
og á föstudag átti að fara tvær
ferðir til Húsavíkur. Fjrrri vélin lenti
en varð að bíða þar til frysti vegna
brautarskilyrða og þeirri síðari var
síðan snúið til Akureyrar. Hér virð-
ast hafa orðið tæknileg mistök.
Ofaníburðurinn, sem ekið var utan
af Tjömesi og átti að bæta völlinn,
hefur gert hann ófæran við viss
skilyrði svo að úr verður að bæta
því að héraðsbúar kunna þessu illa.
- Fréttaritari