Morgunblaðið - 29.03.1988, Blaðsíða 67

MORGÍJNéliÁÉlIÐ'; Þ-RIÐ3ÚDÁi6Ö!R 29.’<!tÍAíf?!2'W$Í u'
„Deyr fé
deyja frændur
deyr sjálfur ið sama
en orðstír
deyr aldregi
hveim er sér góðan getur".
(Hávamál)
Sveinn Guðmundsson, fyrrverandi
forstjóri Héðins, er látinn. Höfðingi
smiðjunnar er fallinn frá, varð okk-
ur að orði, er við heyrðum lát
Sveins.
Meðan heilsan leyfði var Sveinn
alla tíð stór í sniðum í öllum sínum
athöfnum og gerðum. Hann var
mikill drengskaparmaður, því
kynntust þeir §ölmörgu, sem hann
rétti hjálparhönd á lífsleiðinni.
Sveinn gerði ásamt starfsmönn-
um sínum Héðin að stórveldi fyrr
á árum, þær voru ekki margar sjáv-
arafurðaverksmiðjumar hér á landi
sem Héðinn hafði ekki einhver af-
skipti af, þegar uppbygging þeirra
stóð sem hæst.
Sveinn var mikill og góður tals-
maður iðnaðar á íslandi, undir
stjórn hans hafði Héðinn forystu
um tæknibyltingu í hinum ýmsu
verksmiðjum landsmanna. Hann
var ötull talsmaður góðs starfs-
mannafélags í Héðni og studdi það
vel. Hann byggði upp góðan vinnu-
stað, sem var til fyrirmyndar.
Við teljum okkur hafa verið lán-
söm að vinna undir stjórn Sveins
Guðmundssonar í fjölda ára. Fyrir
það viljum við nú að leiðarlokum
þakka.
Öllum ástvinum hans sendum við
okkar innilegustu samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning Sveins Guð-
mundssonar.
Dóra og Rafn Sigurðsson
Sveinn í Héðni, eins og hann var
oftast nefndur, lést í Landakotsspít-
ala 21. þ.m. eftir langa og stranga
sjúkrahúsvist.
Sveinn var þjóðkunnur dugnað-
arforkur. Lífshlaup hans ævintýri
líkast. Við andlát hans ætla ég að
freista þess að bregða upp nokkrum
svipmyndum úr lífi hans og störf-
um, þótt ófullkomnar verði og að-
eins tíunduð nokkur atriði af ótal
mörgum, sem til greina koma.
Bregðum okkur í huganum á
Eyrarbakka fyrir 76 árum. Þar er
þá slagæð athafna- og viðskiptalífs-
ins austan Hellisheiðar. Dönsk
kaupför liggja utanvert við brim-
garðinn og og kallamir hamast á
uppskipunarbátum milli lands og
skips. Það er 27. ágúst 1912. A
kontórnum hjá Lefoli situr grá-
hærður bókari nokkuð á sjötugs-
aldri í háum stól við púltið sitt.
Hann skrifar nótur fyrir úttekt
sveitamanna og þær em víða notað-
ar, sem forskrift við skriftarkennslu
í sveitum Ames-, Rangárvalla og
Vestur-Skaftafellssýslna. Heima í
Götuhúsum er Snjólaug Sveins-
dóttir, ljósmóðirin skagfirska, að
fæða sveinbam öðm sinni. Hún er
36 ára og aldursmunur þeirra hjóna
27 ár. Faðirinn er Guðmundur Guð-
mundsson, bóksali og bókhaldari,
sem hafði verið ekkjumaður á þriðja
tug ára, er hann kvæntist öðm sinni
og eignaðist í síðara hjónabandinu
tvo syni, Ástmund og Svein.
Sveinn fæddist í raun inn í at-
vinnu- og lifnaðarhætti síðustu ald-
ar. Hinsvegar vom ótrúlega margir
garpar, sem síðar urðu þjóðkunnir
menn, sem áttu æskuár sín á Eyrar-
bakka um þessar mundir.
Á hinum margumtöluðu kreppu-
ámm upp úr 1930 er Sveinn við
nám í rennismíði í Vélsmiðjunni
Héðni og lýkur því 1933. Hann
hafði þá unnið sé slíkt traust og
álit hjá eigendum Héðins að þeir
studdu hann til framhaldsnáms í
Svíþjóð í vélfræði og hann lýkur
prófi frá Tækniskólanum í Stokk-
hólmi 1936.
Frá prófborðinu fer hann beint
austur á Seyðisfjörð án viðkomu í
Reykjavík til að hafa umsjón með
byggingu nýrrar síldarverksmiðju
fýrir Héðin hf. og starfar síðan sem
vélfræðingur við margskonar
vandasöm verkefni til ársins 1943,
er hann tekur við forstjórastörfum.
Sveinn giftist rúmu ári eftir
heimkomuna frá Svíþjóð Helgu
Markúsdóttur ívarssonar og konu
hans Kristínar Andrésdóttur. Helga
var einstök mannkostakona og hófu
þau búskap sinn í tveim leiguher-
bergjum í rishæð í gömlu timbur-
húsi í vesturbænum. En ungu hjón-
in voru samhent og hamingjusöm.
Með frábærum dugnaði og ósér-
hlífni óx þeirra bú og blómgaðist.
Skal nú nýrri mynd brugðið á sviðið.
I Mosfellssveitinni (neðan við
Reykjalund) byggðu þau sér sumar-
hús með rúmgóðri lóð, Sveinseyri.
Þar ríkti mikil athafnagleði. Alltaf
var verið að auka trjáræktina og
fjölga tegundum í blómabeðum.
Sveinn var býsna stórtækur í skóg-
ræktinni. Þegar aðrir þóttust dug-
legir að gróðursetja 100—200 tré,
þá dugði honum ekkert minna en
þúsundir. Og við gróðursetningu
trjánna var hann alltaf sjálfur í
fremstu víglínu. Eiginkonunni lét
hann eftir blómlauka, sem hún lað-
aði til blómstrandi þroska og ilm-
andi fegurðar.
Þá var einnig hugað að því að
bjóða vinum og vandamönnum í
góðan fagnað á sveitasetrinu. Munu
öllum, sem þess nutu, ógleymanleg
fögur sumarkvöld, glæsilegur við-
urgjömingur og góð stemmning,
sem ríkti í þeirra ranni þar efra.
Sem og hjá Ástmundi bróður hans,
sem átti bústað rétt hjá og veitti
honum harða samkeppni í höfðings-
skap.
Helga var listræn eins og hún
átti kyn til. Hún var kona umburð-
arlynd og mikill mannasættir. Hún
féll frá aðeins 53 ára gömul 1971.
Böm þeirra Sveins vom 6, þrír syn-
ir, Sverrir, Markús og Guðmundur
Sveinn, og þtjár dætur, Kristín,
Snjólaug og Bima, sem lést aðeins
7 mánaða gömul.
Heimili þeirra hjóna á Hagamel
2 var bæði fagurt og listrænt og
nutu ættingjar þeirra og vinir einn-
ig heimsókna og heimboða þangað.
Enn skal skipt um svið.
Á styijaldarárunum og við lok
þeirra hófst hér geysileg uppbygg-
ing í sjávarútvegi. Síldar- og fiski-
mjölsverksmiðjur og hraðfrystihús
rísa upp hringinn í kringum landið.
Skipaviðgerðir framkvæmdar í
stórauknum mæli hér heima. Og
Héðinn hf., undir forystu Sveins,
er ótvírætt í fararbroddi.
Hann var þeim hæfileikum
gæddur að vera djarfur og stórhuga
og hikaði ekki við að taka áhættu
við kaup á fullkomnustu vélum og
tækjum til nýsmíði og viðgerða.
Þetta skapaði oft yfirburða að-
stöðu, þegar mikil og vandasöm
verkefni bar að höndum. Héðinn
var nú undir forystu Sveins kominn
úr þröngu og óhagkvæmu húsnæði
í Aðalstræti í glæsilega og rúmgóða
nýbyggingu við Seljaveg.
Mér er minnisstætt, hve ákafi
hans var oft mikill og framkvæmda-
þrekið ótakmarkað. Þegar hann
hafði séð á sýningum eða heimsókn-
um í fyrirtæki erlendis t.d. stóran
og fullkominn rennibekk eða fræsi-
vél, sem gátu annað verkefnum,
sem áður var ekki hægt að takast
á við hér heima, þá var hann and-
vaka og gat vart á heilum sér tekið
fyrr en hann hafði upphugsað ráð
til að festa kaup á þessari full-
komnu vél.
Stundum virtist mönnum Sveinn
sækja fram af meira kappi en for-
sjá. Oftast kom þó á daginn að
hann hafði tekið hárrétta ákvörðun,
sem varð fyrirtæki hans til fram-
dráttar.
í pólitíkinni einblíndi hann ekki
á ískaldar teoríur, sem margir virð-
ast hafa tekið ástfóstri við.
Lífsreynslan sjálf er ólygnust. Hann
var alltaf sannfærður um að fram-
tak einstaklingsins bæri að virða
og virkja. Höft og bönn bjóða oft-
ast spillingunni heim. Sveinn var
alþingismaður í nokkur ár og for-
maður Varðar í 3 ár.
Sveinn hafði mikinn metnað fyrir
hönd íslensks iðnaðar og þoldi illa
úrtölumenn á því sviði. Framsýni
og áræði skyldu ráða ferðinni. Hann
átti sæti í stjóm Iðnaðarmálastofn-
unar íslands og var um 10 ára skeið
formaður „Sýningarsamtaka at-
vinnuveganna". Hann var í stjóm
Félags íslenskra iðnrekenda,
bankaráði Iðnaðarbankans, enda í
fremstu víglínu við stofnun hans, í
stjómum Verslunarráðs, Vinnuveit-
endasambandsins, formaður Meist-
arafélags jámiðnaðarmanna o.fl.
Hann naut þess að hafa mörg járn
í eldinum samtímis og gjarnan rauð-
glóandi.
Það væri freistandi að rifja upp
sitt af hveiju, sem Sveinn afrekaði
og kalla mætti hliðarverkefni. Sem
dæmi kemur mér í hug t.d. Morgun-
blaðshöllin, sem svo er kölluð í dag.
Bygging þessi er að miklum hluta
á hinni gömlu lóð Héðins við Aðal-
stræti en forlóðin var í eigu Morg-
unblaðsins. Þegar ákveðið var að
hefjast handa um sameiginlegar
byggingaframkvæmdir á þessum
lóðum, þá þori ég að fullyrða að
það var fyrst og fremst ódrepandi
dugnaður Sveins, sem sameignar-
manns, sem dreif þá byggingu
áfram af krafti. Fyrir Svein var
slíkt aðeins skemmtilegt „hobby“.
Annað dæmi er t.d. áhugi hans
fyrir byggingafélagi starfsmanna
Héðins skömmu eftir stríð. Lóðir
voru fengnar í Skjólunum. Starfs-
mennirnir grófu sameiginlega
grunna og steyptu undirstöður.
Þarna var um mikið átak að ræða
sem hann átti hlutdeild að og heilLa-
spor fyrir margar fjölskyldur.
Eitt sinn var honum boðið stál-
grindahús í Garðabæ til skuldajöfn-
unar. Sveinn eygði strax möguleika
á nýju athafnasvæði fyrir Héðin og
„Garðahéðinn" hefír blómstrað eftir
þá ákvörðunartöku. .
Þannig gæti ég haldið lengi
áfram. Athafnagleði Sveins virtust
lítil takmörg sett. Hann var eld-
fljótur að átta sig á verkefnum og
málavöxtum og hikaði ekki við að
taka djarfar ákvarðanir. Sú greind
sem ekki verður numin á skólabekk
reyndist honum best: dómgreindin.
Sveinn kvæntist öðru sinni 1973
Önnu Erlendsdóttur verkamanns í
Reykjavík og konu hans Halldóru
Jónsdóttur. Sveinn hefir eins og
áður segir átt við langvarandi
heilsuleysi að stríða undanfarin ár
og hefir Anna stundað mann sinn
af miklum dugnaði í erfiðu veik-
indastríði.
Faðir Sveins var snjall hagyrð-
ingur. Sveinn gat ekki ort vísur.
Hins vegar var hann umsvifamikið
athafnaskáld og reisti sér marga
og óbrotgjarna minnisvarða í fram-
kvæmdum og atvinnurekstri.
Guðmundur Guðmundsson
í dag verður borinn til hinstu
hvflu frændi okkar, Sveinn Guð-
mundsson. Með honum er horfin
merkur samtíðamaður og um leið
maður sem lék all stórt hlutverk í
æsku okkar, ásamt sinni yndislegu
konu Helgu Markúsdóttur. Sveinn
var einn þeirra manna, sem hugs-
aði stórt og framkvæmdi í takt við
það. Hann var glöggur og áræðinn
og tala verk hans í íslensku atvinnu-
lífi skýrast þar Um.
í Mosfellssveit hafði Sveinn
byggt fjölskyldu sinni myndarlegan
sumarbústað, sem var þeim eigin-
leikum gæddur að lengjast sífellt í
allar áttir. Þar átti hann sinn griða-
stað, í nánu sambandi við uppruna
sinn, því þar bjuggu einnig ástkær
bróðir og náfrændur. Það er ein-
mitt úr þessu litla en góða sam-
félagi í sveitinni, sem okkar helg-
ustu minningar um Svein eru. Þar
ríkti óvenju mikil samstaða og ekki
síst náin samskipti frændsystkina.
Það var vinsælt hjá okkur unga
fólkinu, að fá far með Sveini á
morgnana ofan úr Mosfellssveit til
Reykjavíkur, því hann ók hratt og
á stórum bflum. Það var líka best
að vera hljóður því Sveinn var oft
djúpt hugsi í morgunkeyrslunni, en
annað slagið færðist vinalegt bros
yfir varir hans. Aldrei vissi maður
samt hvaða mál hann var að leysa
árla morguns á holóttum og krók-
óttum Mosfellsveitarveginum.
Hið myndarlega heimili þeirra
Helgu stóð okkur opið, sem okkar
eigið og nutum við þar margra
góðra stunda og mikillar elsku frá
þeim hjónum báðum. Hið traust-
velqandi viðmót hans og hin mikla
hlýja, sem bókstaflega geislaði af
Helgu ásamt glaðværum systkina-
hóp, gerði þetta heimili næsta ómót-
stæðilegt. Sagt er stundum um stór-
huga framkvæmdamenn, að þeir
hvílist ekki í kyrrstöðu, en okkur er
í fersku minni er Sveinn kom á
sumarkvöldi heim úr vinnunni í
sælureitinn sinn. Það var einmitt
þama sem tijáræktin fór fram og
í því sem öðru var Seinn enginn
meðalmaður. Hann hófst handa við
tijáræktina strax að líðnum anna-
sömum starfsdegi. Þá var eins gott
fyrir gesti sem að garði bar svo og
aðra slæpingja að banka uppá á
næstu bæjum, því Sveinn Guð-
mundsson var ekki til viðtals, með-
an hann gróðursetti tré á Sveins-
eyri. Ætla má að hann hafi hvílst
í beinu hlutfalli við fjölda tijánna,
sem hann plantaði út.
Sveinn hafði gaman af bömum
og var vinsæll meðal unga fólksins
í fjölskyldunni, sem hann ávallt gaf
sér tíma til að sinna. Um það bera
m.a. „ljósmyndaseríur" og kvik-
myndir, sem hann tók, glöggt vitni.
Þeir Sveinn og Ástmundur Guð-
mundssynir voru mjög ættræknir
menn og var ekki um neina sýndar-
mennsku að ræða, þar sem hinir
samhentu bræður vom á ferð.
Þó Sveinn virtist alltaf á fullu
að flýta sér að koma nógu miklu í
verk, þá var hann ákaflega gjöfull
persónuleiki. Allra þessara kosta
hans nutum við bræður ríkulega í
æsku okkar.
Við viljum nú, á þessari stundu,
þakka Sveini frænda okkar fyrir
allt og allt. Okkur þótti vænt um
hann og munum ávallt minnast
hans með hlýju, virðingu og sökn-
uði. Systkinunum 5 og þeirra fjöl-
skyldum svo og öðmm ástvinum
sendum við okkar innilegustu sam-
úðarkveðjur.
Guðmundur, Kjartan og Steinn
Þegar hjartansvinur kveður fyll-
ist hugurinn trega. Ótal minningar
fljúga hjá á örskotsstundu og fyrir
aílar þessar minningamyndir þakk-
ar maður af heilum hug. Síðasta
myndin af mínum góða fyrrverandi
tengdaföður, þar sem hann sjúkur
og af veikum mætti reyndi að tjá
sig, veldur því að ég segi: Ég sam-
gleðst Sveini Guðmundssyni að vera
laus úr viðjum veiks líkama og
mega nú glaður halda á fund Guðs
síns.
Þessi maður sem var svo fullur
af lífskrafti að það geislaði af hon-
um hvar sem hann fór.
Þessi maður sem ungur kom til
höfuðborgarinnar frá Eyrarbakka
með tvær hendur tómar.
Þessi maður sem með dugnaði
og áræðni varð einn af frumkvöðl-
um íslensks iðnaðar.
Þessi maður, eða afí Sveinn eins
og við kölluðum hann, átti fleiri
hliðar en þær sem út á við sneru.
Hann var dásamlegur heimilisfaðir,
hann vissi ekkert nógu gott fyrir
heimilið sitt, börnin sín og seinna
6703
bamabörn. Þrátt fyrir þann mikla
skaphita og hörku sem hann bjó
yfír, áíti hann ríkulegt magn ástúð-
ar, blíðu og natni sem ef til vill
naut sín allra best hjá blómunum
hans. Hann elskaði að afloknum
löngum og ströngum vinnudegi, þar
sem erill og ys var allsráðandi, að
henda sér í vinnugallann og róta í
moldinni, breyta sandeyri í aldin-
garð blóma og tijáa, þannig hvfldist
hann í kvöldkyrrðinni og endumýj-
aðist fyrir næsta dag.
Ég þakka fyrir að hafa fengið
að kynnast þessum manni, ég þakka
fyrir vináttu hans og ást, sem ent-
ist alla tíð þrátt fyrir breytingamar
sem áttu sér stað á leiðinni. Ég
þakka fyrir að hafa fengið að kynn-
ast honum þegar hann var í blóma
og finna hvað honum fannst dásam-
legt að vera til og vera þátttakandi
í lífinu.
I dag þegar ég sem fullorðin lít
til baka finnst mér starfsdagar afa
Sveins hafa verið eitt stórt ævin-
týri. Spámaðurinn Kahlil Gibran
sagði: „Og er ekki tíminn eins og
ástin, óskiptur og ómælanlegur?
Og láttu daginn í dag geyma
minningu hins liðna og draum hins
ókomna.“
Með þessum orðum kveð ég eld-
hugann Svein Guðmundsson með
virðingu og hjartans þökk fyrir allt
og allt.
Skrifað í Hollandi
Helga Mattína Björnsdóttir
Við andlát Sveins Guðmundsson-
ar sér Félag málmiðnaðarfyrirtækja
á bak eins af stofnendum félagsins,
sem þá hét Meistarafélag jámiðnað-
armanna. Sveinn var um árabil í
stjóm félagsins, þar af formaður í
átta ár og vann mikið og óeigin-
gjamt starf til eflingar sammtökum
máliðnaðarfyrirtækja. Hann var
sannkallaður forystumaður á þeim
vettvangi og víst er um það, að
íslenskur málmiðnaður væri ekki
það sem hann er í dag ef krafta
Sveins Guðmundssonar hefði ekki
notið við. Fór þar saman glæsilegur
árangur við rekstur vélsmiðjunnar
Heðins hf., sífelld leit að nýjum og
áhugaverðum verkefnum fyrir
greinina og ósérhlífni við fram-
kvæmd þeirrar hugsjónar, að at-
vinnugrein, sem ætlar sér stóran
hlut þarf að eiga að bakhjarli öflug
og virk hagsmunasamtök.
Félag málmiðnaðarfyrirtækja
þakkar Sveini Guðmundssyni af
heilum hug framlag hans til íslensks
málmiðnaðar og flytur vandamönn-
um hans samúðarkveðjur.
Sljórn Félags
málmiðnaðarfyrirtækj a.
Hagnaður hjá
Skipavík í fyira
Stykkishólmi.
AÐALFUNDUR skipasmíða-
stöðvarinnar Skipavíkur hf. í
Stykkishólmi var haldinn í mars.
Formaður stjórnar, Rögnvaldur
Lárusson, setti fundinn og fund-
arsljóri var kjörinn Sturla Böðv-
arsson bæjarstjóri, en ritari Árni
Helgason.
Rögnvaldur flutti skýrslu stjóm-
ar og yfírlit yfir síðasta ár. Kom
fram í skýrsu hans að árið 1987
var að mörgu leyti hagstætt fyrir
félagið. Það styrkti stöðu sína og
skilaði hagnaði. Starfsmenn voru
yfír 30 og námu launagreiðslur
meira en 30 milljónum. Hagnaður
ársins var 2.693.918 krónur og
rekstrartekjur námu 75 milljónum.
Eigið fé nemur í dag rúmum 40
milljónum og hlutafé rúmum 5 millj-
ónum. Eignir eru á efnahagsreikn-
ingi 63 milljónir og fasteignir nema
að mati 95 milljónum, en þá hafa
um árin verið afskrifaðar 67 millj-
ónir. Skuldir voru alls taldar 15
milljónir.
Þegar Ólafur Kristjánsson fram-
kvæmdastjóri hafði lesið og skýrt
reikninga félagsins hófust umræður
sem snerust mjög um framtíð fé-
lagsins, en það kom fram í upphafí
Morgunblaðið/Ámi Helgason
Skipasmiðastöðin Skipavík i
Stykkishólmi.
fundar að verkefni væru nú af
skornum skammti og jafnvel þyrfti
að fara í verkefnaleit. Uggur var í
fundarmönnum um þá þróun að
sækja svo margar byggingar og
viðgerðir út fyrir landsteina þegar
stöðvamar hér heima stæðust fylli-
lega samkeppni hvað gæði snertir.
Stjómin var endurkjörin en hana
skipa Guðmundur Kristjánsson,
Rögnvaldur Lárusson, Sigurður
Kristjánsson, Ellert Kristinsson og
Ólafur Kristjánsson.
- Árni