Morgunblaðið - 29.03.1988, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. MARZ 1988
Útvarpsvekjarar frá
SIEMENS
til fermingargjafa
RG 278: Venjuleg skifu-
klukka. Vekur með útvarps-
dagskrá eða suðhljómi.
Blundhnappur.
Verð: 2680 kr.
RG 281: Vekur með út-
varpsdagskrá eða suð-
hljómi. Blundhnappur.
Svæfir.
Verð: 2370 kr.
RG 296: Með snaelduhólfi.
Vekur með útvarpsdagskrá,
suðuhljómi eða snælduleik.
Blundhnappur. Svæfir.
Verð: 2860 kr.
RG 283: Vekur með út-
varpsdagskrá eða suð-
hljómi. Blundhnappur.
Svæfir.
Verð: 2020 kr.
SMITH& NORLAND
NÓATÚNI 4 - SlMI 28300

MICRQSO HUGBÚNAÐUR FT *
„Óson-
eftir Tryggva.
Helgason
Trúlega hafa flestir einhvem tíma
heyrt minnst á „óson-lagið“. En
hvaða lag skyldi þetta vera — ætli
þetta sé eitthvert lag í nýjustu
söngvakeppnina, eða hvað? Nei,
þetta er sagt vera þunnt lag eða
einhverskonar skán hátt í lofti, sem
umlyki jörðina og vemdi allt líf á
henni fyrir stórhættulegum útfjólu-
bláum geislum frá sólinni.
Þá fylgja gjaman ógnþmngnar
lýsingar á því, hvað myndi gerast
ef göt kæmu á þetta lag. Húð-
krabbamein myndi aukast og hætta
væri á, að líf á jörðinni myndi þurrk-
ast út. Allskyns iðnaðarkukl vorra
daga væri farið að ógna þessu óson-
lagi, svo sem freon-gas úr úðabauk-
um, sem þjóti rakleitt upp í háloftin
og hakki í sig ósonið, eins og grimm-
ir hundar.
Ósonlagið væri því óðum að þynn-
ast og jafnvel farin að detta á það
göt. Rannsóknamánar em sagðir
hafa veitt þær upplýsingar að yfir
suðurpólnum væm komin göt á lag-
ið, og jafnvel álitið að suðurpóllinn
væri eitt stórt gat.
Er þetta kannski eins og ósýnileg-
ur plastpoki eða blaðra sem umlykur
jörðina og getur spmngið hvenær
sem er, eða rifnað eins og þegar
galsi hleypur í köttinn og hann læt-
ur sig hanga á klónum í „stórisun-
um“?
En ef allt þetta er eintómt bull
og vitleysa — hvað og hvemig í
ósköpunum er það þá, þetta marg-
nefnda „óson-lag“?
Lítum nánar á það.
Andrúmsloftið er að mestu köfn-
unarefni eða 78%, og súrefni 21%.
Það sem á vantar, eða 1%, em allar
aðrar loft- og gastegundir sem
finnast í andrúmsloftinu. Ein af
þessum lofttegundum er „óson“ sem
finnst í örlitlum mæli.
Óson er alls staðar i loftinu, allt
frá yfirborði jarðar til efstu laga
lofthjúpsins, og maður andar því að
sér í hveijum andardrætti.
En það er afar mismikið. Við sjáv-
armál er þéttleikinn einungis sem
svarar 1 á móti 50 milljón hlutum
lofts.
Þetta svarar til þess að magn
ósons inni í meðalíbúð, gæti fyllt
holrúm á stærð við títupijónshaus.
Þegar ofar dregur vex ósonið og
nær hámarki, venjulega í um það'
bil 22 km hæð, þar sem magn á
rúmmetra getur orðið allt frá þrisv-
ar sinnum, og upp í 20-sinnum
meira en við jörðu.
Sem hlutfall getur munurinn þó
orðið enn meiri, vegna loftþynning-
arinnar, eða 10 hlutar ósons á móti
milljón hlutum lofts í 35 km hæð.
Sú hæð þar sem óson mælist í
hámarki er mjög breytileg og getur
verið allt frá 15 km og upp í 35
km hæð — en þama höfum við þá
loksins fundið hið eiginlega „óson-
lag“.
Það er sem sagt nokkurra kíló-
metra þykkt lag hátt yfir jörðu, þar
sem óson mælist í hámarki, en þó
mjög breytilegu, bæði hvað snertir
hæð og magn.
Óson, sem er nánast viss útgáfa
af súrefni, er stanslaust að myndast
og eyðast í efstu lögum lofthjúpsins
vegna áhrifa hinna svokölluðu út-
fjólubláu geisla sólarinnar, en
hvemig það gerist nákvæmlega, er
ekki vitað með vissu. Þó er talið að
myndunin sé í því sem kalla mætti
„sjálfrænt jafnvægi" en það er að
ávallt myndast jafnmikið og eyðist,
og aukist sólgeislunin þá eykst
myndun ósons. Þá myndast óson í
eldingum.
Lofthjúpurinn er ekki kyrrstæður
og vindamir blanda ósoninu saman
við andrúmsloftið, og flytja það al-
veg niður að yfirborði jarðarinnar.
Óson hefur þann furðulega eigin-
leika að geta dregið úr sólgeislun á
nokkrum stöðum í litrófi sólarljóss-
ins, þó mest á tíðnisviði hins út-
fjólubláa ljóss, og þótt óson sé ein-
ungis agnarlítið brot af lofthjúpnum
í heild þá hindrar það næstum al-
gjörlega útfjólublátt ljós að ná til
yfírborðs jarðar.
En við það að stöðva þessa sól-
geislun þá hitnar ósonið og veldur
því að í 50 km hæð mælist 10 til
20 stiga hiti.
Óson er hægt að framleiða með
ýmsu móti, og það er dálítið notað
í iðnaði. Þá er óson í útblæstri bif-
reiða og getur orðið hættulega mik-
ið í stórborgum, svo sem Los Ang-
eles, þar sem stöðugt er fylgst með
því með mælingum.
Hvort iðnaður framleiði meira
óson en hann eyðir, eða eyði meira
en hann framleiðir, er ekki vitað.
Tryggvi Helgason
Magnið af óson í mismunandi
hæð er mjög breytilegt frá degi til
dags, og jafnvel frá klukkustund til
klukkustundar, og það breytist eftir
árstíðum, sumar og vetur. Það er
því ákaflega erfitt að segja til um
það, hvort óson sé að minnka eða
aukast, nema með mjög nákvæmum
samanburðarmælingum í tugi ára.
Eins og gefur að skilja þá er afar
erfitt og dýrt að mæla þessa hluti
með nákvæmni, og því eru flestar
mælingar svokallaðar „óbeinar
mælingar" sem er nokkurskonar
viðmiðun eða jafnvel ágiskun.
Það sem sett hefur verið fram,
um eyðingu ósons úr lofthjúpnum,
er einungis kenning upprunnin á
tilraunastofu. Þegar óson og freon
var blandað saman í tilraunaglasi,
þá eyddi freonið ósoninu.
En hvort það gerist þannig úti í
geimnum, þar sem aðstæður eru
gjörólíkar þeim sem eru í tilrauna-
glasi, er ekki vitað, og hefur ekki
verið sannað.
Mælingar, sem bandaríski herinn
gerði fyrir mörgum árum með hálof-
taflugvélum, bentu til þess að óson
yfír Bandaríkjunum væri frekar að
aukast en minnka.
Nýlegar athuganir gerðar á loft-
myndum frá rannsóknamánum
benda til þess að óson sé þynnra
yfir pólnum, heldur en annars stað-
ar. Hvort það er eitthvað óeðlilegt
veit enginn. Ef til vill hefur þetta
verið þannig síðustu milljón árin.
Að öllu samanlögðu held ég að
menn geti sofið rólegir vegna þessa
ósonlags, og þurfi varla að hafa
áhyggjur af því, næstu 100 aldimar
í það minnsta.
Höfundur er flugmaður.
Eigendur og útgefendur
skuldabréfa
Vegna mikillar eftirspurnar óskum við eftir góðum
skuldabréfum í umboðssölu.
Helstu skuldabréf í sölu hjá
Verðbréfaviðskiptum
Samvinnubankans
Ný spariskírteini 7,2-8,5%
Eldri spariskírteini 8,5-8,8%
Veðdeild Samvirmubankans 10.0%
Samvinnusjóður íslands hf.* 10,5%
Lindhf.* 10,8%
Glimirhf. 11,1%
önnur örugg skuldabréf 9,5-12,0%
Fasteignatryggð skuldabréf
ávöxtun umfram verðbólgu
ávöxtun umfram verðbólgu
ávöxtun umfram verðbólgu
ávöxlun umfram verðbólgu
ávöxmn umfram verðbólgu
ávöxtun umfram verðbólgu
ávöxtun umfram verðbólgu
ávöxtun umfram verðbólgu
12-15,0%
* Með endursöluábyrgð Samvinnubanka íslands hf.
• Við innleysum spariskírteini ríkissjóðs fyrir viðskiptavini okkar
Nánari upplýsingar í Bankastræti 7, Reykjavík, 3. hæð,
® 91 - 20700
UERDBREFflUHJSKIPTI fjármál eru
V/ SAMVINNUBANKANS okkar fag