Morgunblaðið - 01.10.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. OKTÓBER 1991
Fiskveiðistj órnun:
Hvers vegna?
eftir Birgi Þór
Runólfsson
Eitt mesta hitamál í íslenskri
þjóðfélagsumræðu nú síðustu mán-
uði og ár hefur verið um framtíðar-
skipan fiskveiðistjórnunar á íslandi.
Margur hefur þar stungið niður
penna og viðrað sínar lausnir. I
þessari grein verður ekki dregin upp
fullmótuð mynd af framtíðarskipu-
lagi fiskveiðistjórnunar, heldur
verður leitast við að útskýra betur
það vandamál sem við er að eiga í
fiskveiðimálum og grunnur lagður
að skynsamlegri lausn á vanda í
fiskveiðum.
Vandinn, Líffræðilegur
eða hagfræðilegur?
Vandamál í fiskveiðum eru að
meginhluta tvíþætt. Annars vegar
er um líffræðilegt vandamál að
ræða, nefnilega það að fjöldi fiska
í sjónum er takmarkaður. Þessa
vegna þarf að hafa hemil á því
hversu margir, eða mikið af fiski
er dregið úr sjó yfir ákveðið tíma-
bil, t.d. á ári hveiju. Þetta er hið
iíffræðilega vandamál, það vanda-
mál sem fiskifræðingar fást við hér
á landi. Hins vegar er um hagfræði-
legt vandamál að ræða, sem einnig
markast af því að fjöldi físka í sjón-
um er af skornum skammti. Vanda-
málið hér er þó ekki það að hafa
hemil á því hversu mörg tonn í
heild eru veidd, heldur frekar að
þau tonn af físki sem dregin eru
úr sjó séu tekin á sem hagkvæmast-
an hátt.
Til lausnar á hinu líffræðilega
vandamáli hefur Hafrannsókna-
stofnun, með fiskifræðinga sína í
fararbroddi, stundað miklar rann-
sóknir árið ufn kring og út frá þeim
rannsóknum hefur stofnunin og síð-
an ráðherra lagt til ákveðna líffræð-
ilega hámarksveiði. Eflaust má um
það deila hversu til hefur tekist við
rannsóknir þessar, en um það verð-
ur þó eigi deilt að þær liggja að
baki leyfðum heildarafla.
Þjóðfélagsumræðan hér á landi
hefur þó staðið að mestu um það
hvernig skuli leysa hið hagfræði-
Heba heldur
við heilsunni
Námskeió í gangi
Eftirmiödagstím-
arnir byrja 2. október
Besta æfingablanda
meö tónlist
Þol - magi, rass,
læri
Teygjur - slökun
Nudd- og
Trimmform-
meöferö
HEILSURÆKTIN HEBA,
Auðbrekku 14, Kópavogi
sími 642209

VZterkurog
k-/ hagkvæmur
auglýsingamióill!
lega vandamál. Einhveijir virðast
reyndar ekki á því að um slíkt vand-
amál sé að ræða og hafa því lagt
til að heildarafli einn sé ákveðinn,
en síðan megi allir, er til þess hafa
tæki, stunda sjóinn innan heildar-
aflamarkanna. En þó að þessir aðil-
ar horfist ekki í augu við vandann,
þá er hann nú samt sem áður fyrir
hendi. í hnotskurn má segja að hið
hagfræðilega vandamál lýsi sér í
því, að of margir aðilar með of
mörg tæki stundi sjóinn og með því
leggi þeir ekki aðeins út í of mikinn
peningalegan kostnað heldur leggi
þeir einnig dijúgan kostnað hver á
annan. Þannig veldur þessi ótak-
markaði aðgangur að auðiindum
hafsins því að offjáfesting verður í
fiskveiðitækjum, of mörg og of dýr
skip, og tekjur manna í atvinnu-
greininni verða lægri en ella.
Þetta hagfræðilega vandamál er
þó í raun ekki einskorðað við auð-
lindir hafsins, heldur á það við um
allar auðlindir sem mannskepnan
nýtir. Munurinn er þó sá að komið
hefur verið á takmörkunum varð-
andi nýtingu flestra annarra auð-
linda. I öllum vestrænum hagkerf-
um hefur séreignaskipulagi verið
komið á varðandi nýtingu lang-
flestra auðlinda, nema hvað verðar
hafsvæðin og auðlindir í þeim.
Lausnin: Skilgreining
veiðiréttar
Aðalvandamálið hvað, varðar nýt-
ingu fiskistofnanna er því ekkert
frekar líffræðilegt heldur en hvað
varðar nýtingu annarra náttúru-
auðlinda. Það er, nýting flestra
annarra auðlinda er einnig háð ein-
hveijum líffræðilegum eða efna-
fræðilegum vandamálum, en vand-
amálin þar hafa leyst að mestu eða
öllu leyti með því að skilgreina sér-
eignarrétt eða sérafnotarétt af þeim
auðlindum. Því má segja að ástæð-
an fyrir ofnýtingu fiskistofnanna,
og reyndar fyrir ofnýtingu annarra
auðlinda, liggi í því að ríkisvaldið
hefur ekki staðið við það hlutverk
að skilgreina eignar- eða afnota-
réttinn á nægilega skýran eða hag-
kvæman hátt. Lausnin á fiskveið-
stjórnun er því, eins og reyndar
margir hafa haldið fram, að þörf
sé nánari skilgreiningu á eignar-
eða afnotarétti fiskistofnanna.
Menn greinir þó á um það hveijir
eigi að hafa þennan rétt og það
hversu ýtarlegur og varanlegur
rétturinn þarf að vera.
í>ær tvær meginhugmyndir að
varanlegri lausn á fiskveiðivandan-
um, sem nefndar hafa verið í um-
ræðunni hér á landi, eru annarsveg-
ar, varanlegt eignarhald útgerða-
raðila á veiðiheimildum og hinsveg-
ar, að ríkisvaldið, fyrir hönd þjóðar-
innar, eigi veiðiheimildirnar, en selji
síðan eða leigi afnotaréttinn af þeim
heimildum til skipaeigenda eða
hæstbjóðenda. Síðari hugmyndin
hefur fengið ríflega kynningu í fjöl-
miðlum nú undanfarin ár og hafa
þar nokkrir gerst ákafir formælend-
ur lausnar af slíku tagi. Greinar
hafa verið skrifaðar þar sem þessi
lausn er lofuð, en þó hefur iítið
komið fram um hvernig koma eigi
Birgir Þór Runólfsson
„Skynsamlegasta
lausnin er fólgin í því
að sníða agnúana af
núverandi kvótakerfi,
festa það í sessi og leyfa
fullt framsal kvóta.“
slíku skipulagi á. Hér á eftir verður
gerð lausleg úttekt á kostum og
göllum þessarar lausnar, þ.e. veiði-
leyfa/auðlindaskatts lausninni, og í
leiðinni gerður samanburður við
fyrrnefndu lausnina, eða eignarhald
útgerðaraðila á veiðiheimildunum.
Aflamarkskerfið 1991
verið sniðnir af kerfinu, annmarkar
sem menn sáu á árunum 1984 til
1990. Kostirnir, sem helst eru
nefndir, eru að heildaraflamark er
ákveðið fyrir flotann í heild, en það
sem mikilvægara er, að hveijum
báti er skammtaður hluti af því
árlega. Hvert skip fær þannig
ákveðið hlutfall af heildarafla, sem
útfærist sem ákveðinn tonnafjöldi
þegar heildaraflamark er ákveðið.
Hvert skip má þannig veiða og veit
að það má veiða ákveðið magn af
tilteknum fiskitegundum. Sóknar-
mark hefur verið afnumið og þann-
ig mun hagkvæmni aukast og auð-
velda stjórnun heildaraflamarks, þó
reyndar séu heimildir til flutnings
milli ára enn of rúmar. Veiðiheim-
ildir eru einnig orðnar framseljan-
legri og þá sérstaklega með tilliti
til varanlegs framsals, en aflaheim-
ildir eru þó enn bundnar við skip,
en því þarf að breyta. Sá g'alli er
þó á núverandi kerfi að það er
ótímabundið og veiðiheimildir eru
aðeins til eins árs, þannig að útgerð-
ir gera eflaust ekki ráðstafanir eins
og um varanlegri reglur væri að
ræða.
Ýmsir telja þó að alvarlegi-i galli
sé á núverandi kerfi og að sá galli
sé tvíþættur. Annars vegar er um
það að ræða að kvótinn, eins og
aflaheimild er nefnd í daglegu tali,
hafi verið færður í hendur útgerða-
raðila þeim að kostnaðarlausu, og,
hins vegar, að þannig sé í raun
tafið fyrir því að sem nær fullkom-
in hagkvæmni komist á sem fyrst.
Báðar eru þessar aðfinnslur þó
hæpnar og jafnvel varhugaverðar.
Afgjald: Til hvers
Núverandi fiskveiðistjórnunar-
kerfi er að mati flestra, er að um-
ræðunni hafa komið, stórt skref í
rétta átt til lausnar á vandanum.
Flestir telja að aflamarkskerfi það
er komst á um síðastliðin áramót
sé í raun grunnur að þeirri lausn
sem farsælust mun verða. I núver-
andi mynd hafa flestir annmarkar
Hvað varðar þá fyrri, að útgerðir
hafi ekki greitt fyrir aflaheimildir,
þá er bæði um misskilning að ræða
og í besta falli siðferðilega athuga-
semd. Misskilningurinn er í raun
tvíþættur, annarsvegar að útgerðir
þurfí að greiða fyrir heimildirnar
og hinsvegar að þær eigi að greiða
fyrir þær. Hvað varðar fyrri, þá er
það rétt að nauðsynlegt er að verð
Um spamað í heil-
brigðisþi ónustu
eftirDaníel
Daníelsson
Mikið hefur að undanförnu verið
rætt og ritað um sparnað í heii-
brigðisþjónustu og þá ekki síst í
starfsemi sjúkrahúsa.
Nokkuð hefur mér fundist á
skorta í þessari umræðu að þátt-
takendur hefðu nægilega heildar-
sýn yfir sjúkrahúsaþjónustuna í
landinu svo sem hún er í dag og
þær sparnaðartillögur sem heyrst
hafa því nokkuð úr lausu lofti
gripnar. Ef litið er á sjúkrahúsa-
kerfi landsins svo sem það er í
dag, kemur í ljós að annarsvegar
höfum við í Reykjavík 3 sjúkrahús
sem öll stefna að því að veita svo-
nefnda hátækniþjónustu. Á Akur-
eyri höfum við síðan allstórt
sjúkrahús sem af skiljanlegum
ástæðum hefur svipaða stefnu.
Þá höfum við 12 sjúkrahús þar
sem fram fer bæði handlæknis- og
lyflæknisstarfsemi og eru dreifð
að mestu um strandlengju lands-
ins.
Þessi síðasttöldu sjúkrahús eru
yfirleitt allvel búin af tækjum og
faglærðu starfsliði.
Augljóst er að stofnkostnaður
hinna fyrrnefndu sjúkrahúsa er
margfalt meiri en hinna síðar-
nefndu og sama gildi að sjálfsögðu
um rekstrarkostnað enda ekki
langt að minnast daggjaldakerfis-
ins þar sem daggjöld á Reykjavík-
ursjúkrahúsunum voru gjarnan
eitthvert margfeldi af daggjöldum
landsbyggðasjúkrahúsanna.
Skv. þessu virðist fyrsta svarið
við spumingunni um hvar hægt
sé að spara í sjúkrahúsþjónustunni
liggja nokkuð beint við.
Augljóst virðist að þar gildi hið
sama lögmál og um aðra starfsemi
í þjóðfélaginu að einfaldasta leiðin
til sparnaðar sé að beina verkefn-
unum til þeirra stofnana sem ódýr-
ustu þjónustuna veita, sem í þessu
tilfelli eru sá flokkur sjúkrahúsa
sem við getum kallað landsbyggð-
arsjúkrahús.
Ollum má þó ljóst vera að þessi
tegund sjúkrahúsa getur ekki leyst
allan vanda enda væri þá tilveru-
réttur hinna dýru sjúkrahúsa vafa-
samur.
Ég er hinsvegar sannfærður um
að yfirleitt eru landsbyggðar-
sjúkrahúsin fær um að glíma við
yfirgnæfandi meirihluta þeirra
heilbrigðisvandamála sem upp
koma á þeirra þjónustusvæðum.
Væri þessum sjúkrahúsum veittur
sá fjárhagsgrundvöllur sem þarf
til þess að möguleikar þeirra yrðu
fullnýttir er ég sannfærður um að
það heyrði til algerra undantekn-
inga ef senda þyrfti bráðatilfelli
þaðan til meðferðar í hinum dýrari
sjúkrahúsum.
Af því sem nú hefur verið sagt
virðist mér að sýnt hafi verið fram
á að beinasta leiðin til sparnaðar
í sjúkrahúsakerfmu sé að nýta til
fullnustu hinn ódýrasta kostinn
þ.e. landsbyggðarsjúkrahúsin.
Til þess að fá fram fullnýtingu
landsbyggðarsjúkrahúsanna tel ég
að nauðsyn beri til að marka hveiju
sjúkrahúsi þjónustusvæði og beri
læknum á því svæði að leita fyrst
til heimasjúkrahússins þegar veik-
indi ber að höndum svo fremi að
sjúklingur ekki eindregið óski ann-
ars.
Slíkt fyrirkomulag hafa grannar
okkar Svíar um áratugi notað sem
stjórntæki og hefi ég ekki orðið
annars var en að fólk þar láti sér
það vel líka. í þessu sambandi má
geta þess að borgarlæknirinn í
Reykjavík hefur nýlegá vakið at-
hygli á þeirri lítt æskilegri þróun
sem felst í stöðugt vaxandi straumi
sjúklinga til höfuðborgarinnar til
að leita sér lækninga jafnvel þótt
aðstæður til meðferðar þeirra
kvilla sem um ræðir séu jafngóðar
í heimahéraði.
Þegar rætt er um ódýrari þjón-
ustu landsbyggðarsjúkrahúsanna
má heldur ekki gleyma kostnaði
við flutning sjúklinga, oft með
fylgdarmanni sem og ferðalögum
aðstandenda og jafnvel dvöl um
lengri eða skemmri tíma með æm-
um kostnaði og vinnutapi.
Nokkuð hefi ég orðið var við
andstöðu sumra lækna gegn hug-
myndinni um að marka hveiju
landsbyggðarsjúkrahúsi þjónustu-
svæði. Mín reynsla eftir áratuga
starf á landsbyggðinni er hinsveg-
ar sú að yfirgnæfandi meirihluti
fólks kjósj fremur að fá læknis-
þjónustuna á heimaslóðum ef þess
er kostur heldur en að þurfa að
sækja hana annað.
Ég þykist nú hafa fært all gild
rök að því að vænlegasta leiðin til
sparnaðar í sjúkrahúsakerfinu sé
að leggja áherslu á fulla nýtingu
landsbyggðarsjúkrahúsanna sem
veita yfirleitt góða þjónustu á verði
Daníel Daníelsson
„Ég er hinsvegar sann-
færður um að yfirleitt
eru landsbyggðar-
sjúkrahúsin fær um að
glíma við yfirgnæfandi
meirihluta þeirra heil-
brigðisvandamála sem
upp koma á þeirra þjón-
ustusvæðum.“
sem aðeins er brot af því sem sama
þjónusta mundi kosta á hátækni-
sjúkrahúsunum.
En hveijar aðrar leiðir skyldu
þá vera færar til sparnaðar í
sjúkrahúsaþjónustu okkar Islend-
inga?
Allt frá því um 1970 hefi ég
öðru hveiju í ræðu og riti haldið
því fram að stærstu möguleikar
okkar til sparnaðar í sjúkrahúsa-
kerfinu væru fólgnir í sameiningu
hinna þriggja sjúkrahúsa Reykja-
víkur undir eina stjórn — enda
væri það einnig einasti möguleiki
okkar um fyrirsjáanlega framtíð
til þess að eignast háskólasjúkra-
hús sem risi undir nafni.
Strax kom í ljós að þessar hug-
myndir áttu formælendur fáa en