Morgunblaðið - 21.12.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1991
SÖKNUÐUR OG ÁDEILA
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Gunnar Dal: Hús Evrópu. Ljóð.
61 bls. Víkurútgáfan, 1991.
Stefan Zweig nefndi minningar
sínar Veröld sem var. Hann átti við
Evrópu fyrir fyrra stríð. En stytjöld-
in sú 'varð andlegt áfall fyrir evr-
ópskar menntir. Síðan hefur mikið
gengið á; annað stríð heitt og enn
annað kalt svo nokkuð sé nefnt.
Iíús Evrópu er ljóðaflokkur þar sem
skáldið lýsir söknuði sínum vegna
þeirrar Evrópu sem týnst hefur í
umróti þessu.
En hvað er það sem í raun og
veru hefur glatast? Andblærinn sem
hreif ungan mann og leitandi —
meðan hann var ungur og af því
að hann var ungur? Að nokkru leyti.
í þeim mæli er söknuðurinn persón-
ulegur. En fleira hefur farið for-
görðum. Á 19. öld og fram eftir
hinni 20. var Evrópa ekki aðeins
heimkynni menningar og lista, hún
var Oðru fremur heimur bjartsýni
og framfara. Menn undu hag sínum,
þeim ieið vel, þeir trúðu á framtíð-
ina vegna þess að hvaðeina stefndi
í sólarátt að þeim fannst. Þá stóð
enginn framar í heimi hér. Tónlist
18. og 19. aldar er klassísk kölluð.
Heimspekingarnir lögðu áherslu á
að mannúð yrði að fylgja mannviti.
Og skáldin ortu betur en fyrr og
síðar. En hver hefur framvindan svo
orðið?
Eru ljósin í Evrópu
að slokkna?
Þannig spyr Gunnar Dal. Og
svarið er að fínna strax í næsta
erindi:
Snjórinn fellur í myrkrinu
á nöfn skáldanna
höggvin í stein.
Bókmenntir
Eðvarð Ingólfsson
Helgi Jónsson:
Nótt í borginni.
Bókaútgáfan Tindur 1991.
Fyrir tveim árum gaf Helgi Jóns-
son út fyrstu bók sína, Skotin! Nú
hefur hann sent frá sér annað skáld-
verk fyrir unglinga, Nótt í borg.
Nýja verkið er þó allnokkuð frá-
brugðið hinu fyrra. Að mörgu leyti
minnir það á söguþráð í banda-
rískri spennumynd: Geðveikur mað-
ur leggur fallega stúlku í einelti,
rænir henni, fer með hana á af-
skekktan stað - og fljótlega rennur
upp fyrir lesandanum að hann hefur
fyrst og fremst kynferðislegan
áhuga á henni. Hér er á ferð eins
konar hiyllingur.
Vissulega flytur þessi ljóða-
flokkur bæði boðskap og ádeilu.
Skáldið horfír ekki framhjá tækn-
inni sem ber jafnhátt á líðandi stund
og skáldskapinn og heimspekina
forðum. En Gunnar Dal hafnar
tækninni einni sér sem mælikvarða
á manngildið:
Lífsgæði þín
að engu orðin.
Hámenning þín:
Eydd skothylki
og brunnið land.
Gunnar Dal hefur alltaf verið
ádeiluskáld, að minnsta kosti svona
Þessi bók hefur bæði kosti og
galla. Aðalkostur hennar er sá að
sem spennubók stendur hún fylli-
lega undir nafni. Höfundi tékst að
halda lesendum sínum föngnum frá
fyrstu síðu til hinnar síðustu. Sagan
er vel byggð og sviðssetningarnar
eru góðar. Höfundurinn fer til skipt-
is á milli kofans þar sem stúlkunni
er haldið fanginni og heimilis kæ-
rasta hennar, Vals, þar sem margir
bíða eftir að frétta um afdrif henn-
ar milli vonar og ótta.
Sá Hollywood-blær, sem er á
sögunni, er hins vegar megingalli
hennar. Unglingamir eru dregnir
einföldum dráttum og virðast vart
hugsa um annað en eigið útlit, kyn-
líf, sólbaðsstofur og áfengisneyslu.
Vera má að líf sumra í veruleikan-
um einkennist af slíkri sjálfshyggju
en mér fínnst samt að höfundurinn
hefði mátt taka hana gagnrýnistök-
Gunnar Dal
í aðra röndina. Og þar sem hann
byggir á klassískum gi-unni, fyrst
og fremst, var þess tæpast að vænta
um og víkka um leið sjóndeildar-
hring ungmennanna. Sjálfshyggja
er ekki til þess fallin að auka and-
legan þroska unglinga og er því
alltaf gagnrýnisverð.
Reyndar má á einum stað skynja
gagnrýni á Val þegar hann í angist
sinni yfir hvarfí unnustunnar „lang-
aði bara að sitja þarna og drekka
þar til hann lognaðist út af ...
drekka til að gleyma öllum þeim
heimsins hörmungum sem hijáðu
hann núna.“ (84.) Drengurinn, sem
ólst upp með gullskeið í munni,
brotnaði þarna undan andbyr en í
mikilli sjálfsvorkunnsemi. Það hefði
mátt draga upp fleiri slíkar myndir
til mótvægis við nokkrar af þeim
glansmyndum sem setja svip sinn
á söguna.
Hremmingar þær sem Rut lendir
í eru auðvitað lýsandi dæmi um það
að Iífíð er ekki alitaf dans á rósum
og margt þarf að varast. En mér
sýnist höfundur lýsa þeirri kynferð-
islegu misbeitingu sem hún verður
fyrir frá slíku sjónarhorni ástríðu
að hætt er við að stúlkan geti orðið
„fórnarlamb" sumra karllesenda
ekki síður en mannsins sem rændi
Ástir og áföll
að hann tæki því með þögninni er
lífsgildi, sem upp af þeim grunni
hafa risið, eru fótum troðin. Ádeilan
er þannig eftirsjá blandin.
En eru þetta þá svartsýnisljóð?
Að mínum dómi eru þau það ekki
eindregið. Ádeila felur jafnan í sér
vonarneista um einhvers konar úr-
bót eða endurreisn. Ella missti hún
marks.
Seinni hluti þessarar aldar hefur
í mörgum greinum verið andklass-
ískur, einkum þó síðasti aldarljórð-
ungurinn. Heimspekin hefur verið
afskræmd, oftast í þágu annarlegra
sjónarmiða. Rómantíkin, sem lyfti
menningu 19. aldar til mestrar
hæðar, er höfð að háði og spotti.
Skáld eins og Gunnar Dal hafa því
mátt þreyta göngu sína með storm-
inn í fangið. Hús Evrópu ber öll
merki þess.
Helgi Jónsson
henni. Það þarf ekki alltaf að lýsa
öllu nákvæmlega til að gera frásögn
áhrifaríka.
Auðvitað sýnist hveijum sitt um
ágæti bóka. Þó að ég hafí hér að
framan gert ýmsar athugasemdir
verður ekki fram hjá því horft að
höfundi hefur tekist að rita alllæsi-
lega afþreyingarsögu. En hún hefði
getað orðið betri og fyrir því hef
ég leitast við að færa nokkur rök.
HAGKAUP