Morgunblaðið - 25.05.1993, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. MAI 1993
Bosníu-Serbar leita skjóls
Hermenn úr liði Bosníu-Serba hlaupa í skjól skammt frá borginni Brcko í norðurhluta Bosniu, skammt frá landamærum Serbíu.
Bandaríkjamenn semja um málamiðlun við Evrópuríki um stríðið í Bosníu
Snúa baki við múslim-
um og friðaráætluninni
Lundúnum, Brussel. Reuter, The Daily Telegraph.
BANDARÍKJAMÖNNUM og bandamönnum þeirra í Evrópu tókst
um helgina að jafna ágreining sinn um hvernig bregðast skyldi
við stríðinu í Bosníu en að mati fréttaskýrenda virðast þeir um
leið hafa gert út af við friðaráætlun Sameinuðu þjóðanna sem
miðaði meðal annars að því að Serbar afsöluðu sér hluta þeirra
landsvæða sem þeir hafa náð á sitt vald. Múslimar í Bosníu urðu
fyrir miklum vonbrigðum með málamiðlunina, sem þeir telja til
marks um að Bill Clinton Bandaríkjaforseti hafi snúið við þeim
baki til að tryggja einingu innan Atlantshafsbandalagsins.
Eystrasalts-
stofnunin
var KGB-bæli
SÆNSKA ríkisútvarpið skýrði
í gær frá því að Eystrasalts-
stofnuninni í Stokkhólmi hefði
árum saman verið stjórnað af
útsendurum sovésku leyniþjón-
ustunnar KGB. Stofnunin var
sett á laggirnar árið 1970 til
að rannsaka og koma á fram-
færi tungumálum og menningu
Eystrasaltsríkjanna og greiddi
sænska ríkið hluta rekstrar-
kostnaðar. Í fréttaþættinum
Ekot var vitnað í KGB-skjöl frá
árinu 1987 þar sem fram kom
að fjölmargir njósnarar störf-
uðu við stofnunina og sendu
reglulega skýrslur til Eystra-
saltsdeildar leyniþjónustunnar.
Stofnunin var oft gagnrýnd
fyrir að vera hliðholl Kremlar-
bændum og höfðu um 20 virtir
vísindamenn sagt skilið við
hana vegna þessa, áður en Sov-
étríkin leystust upp árið 1991.
Eritrea sjálf-
stætt ríki
ERITREA, sem til þessa hefur
verið hluti Eþíópíu, varð að
sjálfstæðu ríki á miðnætti á
sunnudag. Mikil hátíðahöld
voru á götum höfuðborgarinnar
Asmara vegna þessa og komu
stjórnarerindrekar frá um
fimmtíu ríkjum til að vera við-
staddir þau. Isayas Afewerki,
leiðtogi Frelsishreyfingar Eri-
treu (EPLF) fagnaði þessum
áfanga og sagði hann marka
nýtt upphaf fyrir þjóð sem hefði
ekki kynnst öðru en borgara-
styrjöld áratugum saman. íbú-
ar Eritreu telja 3,5 milljónir
manna. Talið er að það muni
kosta um 2 milljarða Banda-
ríkjadala að endurreisa efna-
hagslíf landsins úr rústum en
til þessa hafa Eritreumenn ein-
ungis fengið loforð um 28 millj-
óna dala aðstoð.
Stephanie fær
bætur
SÆTTIR náður í gær í skaða-
bótamáli sem Stephanie Móna-
kóprinsessa hafði höfðað á
hendur breska blaðinu Daily
Mirror. Blaðið hafði haldið því
fram í mars í fyrra að prinsess-
an hefði farið fram á 100 þús-
und dala þóknun fyrir að koma
fram á góðgerðarsamkomu á
írlandi. Lögmenn hennar sögðu
að hún hefði aldrei fallist á að
koma fram á samkomunni hvað
þá farið fram á þóknun. Lög-
menn Daily Mirror hafa fallist
á þetta, lagt fram afsökunar-
beiðni og fallist á að greiða
„viðeigandi" skaðabætur, sem
hafa ekki fengist uppgefnar,
og allan málskostnað.
Danskajáið
flýtir fyrir
samningnm
SVÍAR koma til með að hagn-
ast á því að Danir skyldu sam-
þykkja Maastricht-sáttmálann
í þjóðaratkvæði fyrir
skemmstu, að sögn eins helsta
samningamanns Svía, Anders
Olanders. Hann telur að þegar
í sumar muni komast skriður á
viðræðúr um landbúnaðarmál
og ríkiseinokun á áfengissölu,
hvortveggja mál sem talin eru
geta orðið ásteytingarsteinar.
Mats Hellström, einn af leiðtog-
um stjórnarandstöðu jafnaðar-
manna, er sama sinnis en dreg-
ur þó í efa að tímaáætlun
stjórnvalda standist. Ríkis-
stjórn borgaraflokkanna
hyggst ljúka samningnum á
þessu ári.
Utanríkisráðherrar Bandaríkj-
anna, Rússlands, Bretlands, Frakk-
lands og Spánar samþykktu á fundi
sínum í Washington á laugardag
nýja stefnu í málefnum Bosníu. I
yfirlýsingu utanríkisráðherranna
kemur fram að Bandaríkjastjórn
hefur endanlega fallið frá tillögu
um loftárásir á serbnesk skotmörk
í Bosníu og afnám banns við sölu
vopnatifmúslima í Bosníu. í yfirlýs-
ingunni eru ekki boðaðar neinar
aðgerðir til að fá Bosníu-Serba til
að afsala sér landsvæðum en þess
í stað er áhersla lögð á að binda
enda á bardagana og koma í veg
fyrir að þeir breiðist út til Kosovo-
héraðs í Serbíu og Makedoníu.
Bandaríkjamenn fallast með
semingi á griðasvæði
Samkvæmt nýju stefnunni verð-
ur komið upp griðasvæðum fyrir
múslima á svæðum sem Serbar sitja
um, eftirlitsmenn verða sendir til
landamæra Bosníu að Serbíu og
hugsanlega Króatíu, stofnaður
verður dómstóll sem fjalla á um
stríðsglæpi og hermönnum fjölgað
í Kosovo og Makedoníu. Stjórn
Clintons neitar enn að senda her-
menn til fyrrverandi lýðvelda Júgó-
slavíu en býðst til þess að vemda
friðargæsluliða Sameinuðu þjóð-
anna á griðasvæðunum verði á þá
ráðist. Warren Christopher, utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna, tók
skýrt fram að Bandaríkjamenn
myndu aðeins verja friðargæslulið-
ana en ekki múslimska borgara og
aðeins ef þeir yrðu beðnir um það.
Bandaríkjamenn myndu þá aðeins
gera loftárásir og landhernaður af
þeirra hálfu kæmi ekki til greina.
Christopher hafði verið andvígur
hugmyndinni um griðasvæði af sið-
ferðilegum og hernaðarlegum
ástæðum. Bill Clinton lét einnig í
ljós efasemdir um hugmyndina á
föstudag og sagði hana enga varan-
lega lausn. Christopher sagði á
sunnudag að Bandaríkjastjórn hefði
ekki skipt um skoðun en ákveðið
að standa ekki í vegi fyrir hug-
myndinni þar sem ríkin, sem hafa
sent hermenn til Bosníu, væru
hlynnt henni.
Mesta diplómatíska stórslys
nútímasögunnar?
Mikilvægi yfírlýsingar utanríkis-
ráðherranna felst aðallega í því að
leitast ér við að bæta samskipti
Bandaríkjanna og Evrópuríkja eftir
langvarandi ágreining í Bosníumál-
inu.
Málamiðlun utanríkisráðherr-
anna er mikið áfall fyrir múslima
í Bosníu, sem höfðu bundið miklar
vonir við tillögur Clintons úm loft-
árásir og afnám vopnasölubannsins.
Múslimarnir virðast nú standa einir
og yfírgefnir því þótt þeir njóti
mikillar samúðar í ríkjum trú-
bræðra sinna hafa þau ekki gripið
til neinna aðgerða og flest þeirra
virða vopnasölubann Sameinuðu
þjóðanna. Yasser Arafat, leiðtogi
Frelsissamtaka Palestínumanna
(PLO), hafði ráðlagt múslimunum
að sætta sig við þau landsvæði sem
þeim biðust, sama hversu lítil og
dreifð þau væru, því enginn myndi
koma þeim til bjargar. Arafat
reyndist þar sannspár.
í ríkjum múslima eru margir
þeirrar skoðunar að tilraunir Chri-
stophers til að fá Evrópuríkin til
að fallast á afnám vopnasölubanns-
ins hafi misheppnast einfaldlega
vegna þess að Bandaríkjastjóm
hafi viljað að þær mistækjust svo
Clinton yrði ekki sakaður um að
hafa ekki reynt að efna kosninga-
loforð sín. Hann hafi verið að koma
sökinni yfir á Evrópuríkin.
Þessi kenning þykir þó ólíkleg á
Vesturlöndum. „Þetta var í raun
og veru mesta diplómatíska stórslys
nútímasögunnar," sagði bandarísk-
ur stjórnarerindreki. „Nýju strák-
arnir í Hvíta húsinu, og þeir eru í
raun og veru strákar, vita ekkert í
sinn haus um útlönd. Þeir halda að
ef menn bregðist strax við vandan-
um í fyrrverandi Júgóslavíu verði
allt eins og í Bandaríkjunum.“
Friðaráætlunin í raun búin að
vera
' Radovan Karadzic, leiðtogi Bosn-
íu-Serba, fagnaði yfirlýsingu utan-
ríkisráðherranna og sagði hana til
Margir voru þegar farnir í gær
þegar myndin sem ýmsir telja
áhrifamesta framlagið, safn heim-
ildarmynda þar sem lýst er skelfi-
legum örlögum óbreyttra borgara í
Bosníustríðinu, var sýnd. Ahorfend-
ur voru aðeins um 50.
Búist er við að gullni pálminn
marks um meira raunsæi. Hann
vill nú að stofnað verði sambands-
ríki í Bosníu sem verði skipt í þrjá
hluta. í friðaráætlun Cyrus Vance
og Owens lávarðar, milligöngu-
manna Sameinuðu þjóðanna og
Evrópubandalagsins, er gert ráð
fyrir mun flóknari skiptingu Bosníu
í tíu héruð og til að framfylgja
henni þyrfti að senda þangað um
70.000 hermenn. Þar sem ekki
næst samstaða um slíkt verða vest-
urveldin að leita einfaldari lausna.
Stjórnarerindrekar segja að frið-
aráætlun Sameinuðu þjóðanna sé
nú í raun búin að vera þótt utanrík-
isráðherrarnir hafi ekki sagt það
berum orðum. í yfirlýsingu þeirra
segir meðal annars að til að koma
á varanlegum friði í Bosníu mætti
„byggja á Vance-Owen ferlinu og
aukinni alþjóðlegri samvinnu".
Stjórnarerindrekar sögðu það at-
hyglisvert að friðaráætlunin virtist
nú vera orðin að „ferli“. „Notkun
orðsins er mikilvæg því í því felst
minni skuldbinding, meira svigrúm
til breytinga," sagði stjórnarerind-
reki í Brussel. „Þeir vilja ekki gefa
út formlegt dánarvottorð en þeir
forðast hér augljóslega að nefna
hlutina sína réttu nafni.“
falli að þessu sinni í skaut annað-
hvort kínversku myndinni „Kveðja
til ástmeyjar minnar“ eða myndar-
innar „Píanó“ sem gerist á Nýja-
Sjálandi á 19. öld. Þar er ástarsaga
á ferð en kínverska myndin lýsir
ferli leikara Peking-óperunnar á
þessari öld umbyltinga.
Kvartað í Caunes
Cannes. Reuter.
GESTIR á kvikmyndahátíðinni í Cannes kvarta undan því að mynd-
aúrvalið sé óvenju lélegt að þessu sinni. Tímaritið Variety segir að
framboðið á þessu ári hafi verið afspyrnu lélegt, engir „óvæntir
dýrgripir sem valda því að áhorfendum finnst að þeir hafi uppgöt-
vað nýtt, mikilvægt hæfileikafólk".