Morgunblaðið - 25.05.1993, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. MAI 1993
Séra Friðrik Friðril
1868-1993
og vígsla Friðrikskj
ftorgmfjM&Mli
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1200 kr. á mánuði ínnan-
lands. I lausasölu 110 kr. eintakið.
Togstreita um vexti
Eins og við mátti búast
hefur blossað upp mikil
deila um það, hvort búast
megi við vaxtalækkun í kjöl-
far kjarasamninganna, sem
gerðir voru fyrir helgi. Aðilar
vinnumarkaðar og talsmenn
ríkisstjórnar hafa lýst því
yfir, að þeir telji eðlilegt að
vextir lækki en talsmenn rík-
isbankanna sögðu í samtali
við Morgunblaðið í fyrradag,
að vextir mundu hækka m.a.
vegna stóraukinnar eftir-
spurnar ríkissjóðs eftir
lánsfé.
Aðilar vinnumarkaðar
telja, að stjórnvöld geti
tryggt verulega vaxtalækk-
un með því að draga úr
lánsfjáreftirspurn ríkissjóðs
með aðhaldi að lántökum
almennt og með tímabundn-
um takmörkunum á útgáfu
húsbréfa. Þeir sem halda
þessu fram hafa gert samn-
inga sín í milli, sem kosta
ríkissjóð marga milljarða
króna, sem ekki eru til og
hljóta því að kalla á auknar
lántökur en ekki minnkandi
lántökur ríkissjóðs. Ein
þeirra leiða, sem aðilar
vinnumarkaðar benda ríkis-
stjórninni á er sú, að auka
erlendar lántökur. Öðrum
landsmönnum er orðið ljóst,
að auknar erlendar lántökur
jafngilda hraðferð íslend-
inga í færeyskt ástand og
er því ekki boðleg ábending
frá heildarsamtökum laun-
þega og atvinnurekenda.
Hins vegar er full ástæða til
að taka ábendingu aðila
vinnumarkaðar um húsbréf-
aútgáfu til greina t.d. með
því að afnema ríkisábyrgð á
húsbréfum.
Samningsaðilar stjórna
jafnframt lífeyrissjóðakerfi
landsmanna, en ákvarðanir
þess vega þungt á flár-
magnsmarkaðnum. í yfirlýs-
ingu samningsaðila kemur
fram, að þeir vilja beita sér
fyrir því, að ávöxtunarkrafa
lífeyrissjóðanna lækki þann-
ig að raunvextir lækki um
a.m.k. eitt prósentustig á
næsta hálfu ári. Þetta er
raunsærri leið til vaxtalækk-
unar en flest annað, sem
samningsaðilar hafa bent á.
Hins vegar er athyglisvert,
að þeir gefa ríkisstjórninni
tækifæri í einungis sex mán-
uði. Hafi stjórnvöldum á
þeim tíma ekki tekizt að
skapa almenn skilyrði til
vaxtalækkunar er Ijóst, að
lífeyrissjóðir hækka ávöxt-
unarkröfu sína á nýjan leik.
Vegna þessarar yfirlýs-
ingar stjórnenda lífeyrissjóð-
anna má væntanlega búast
við einhverri vaxtalækkun á
næstu mánuðum en jafnljóst
er, að hún stendur ekki nema
í hálft ár ef ríkisstjórninni
tekst ekki á þeim tíma að
draga verulega úr lánsijár-
þörf hins opinbera. Það ger-
ist ekki án stórfellds niður-
skurðar á opinberum út-
gjöldum eða með mikilli
hækkun skatta.
Stjórnarflokkarnir standa
nú frammi fyrir þessu verk-
efni. Eftir gerð kjarasamn-
inganna má búast við 13
milljarða halla á ríkissjóði
að öðru óbreyttu. Sá halli
verður enn meiri á næsta
ári. Ef ríkisstjórnin ætlar að
standa undir nafni verða
ráðherrar og þingmenn
stjórnarflokkanna að taka til
hendi nú í sumar til undir-
búnings fjárlögum fyrir
næsta ár. Með aðild sinni að
gerð þessara kjarasamninga
hefur ríkisstjórnin skipað
málum á þann veg, að hún
stendur eða fellur með því,
hvernig til tekst.
Margra ára reynsla sýnir,
að það er afar erfitt að ná
samstöðu í þingflokkum um
niðurskurð að ekki sé talað
um jafn stórfelldan niður-
skurð og nú blasir við, að
ríkisstjórnin verður að ná
fram. Sjálfstæðisflokknum
hefur ekki reynzt þetta auð-
veldara verk en öðrum flokk-
um eins og sagan sýnir, svo
að vísað sé til fjármálastjórn-
ar flokksins 1983-1987, nú
síðustu tvö árin og jafnvel
fyrr. Kjarasamningarnir
verða hins vegar lítils virði,
ef þetta tekst ekki. Þess
vegna mun athyglin á næstu
mánuðum beinast mjög að
því, hvort Friðrik Sophus-
syni, íjármálaráðherra, tekst
að sannfæra meðráðherra
sína og þingmenn stjómar-
flokkanna um nauðsyn stór-
felldari niðurskurðar á út-
gjöldum ríkisins, en þjóðin
hefur orðið vitni að áratug-
um saman.
eftirÞóriKr.
Þórðarson
íþróttir og „andlega hliðin“
Þegar sótt er fram með knöttinn
í íþróttaleik gildir það að „andlega
hliðin“ sé í lagi. Þetta vita allir
íþróttaunnendur. Hið sama gildir
þegar barist er við erfiðleika í at-
vinnumálum líðandi stundar. Sam-
hugur og kapp þurfa að fara saman
og fegurð, háttprýði og drengskapur
að setja mark sitt á starf allt, einnig
á íþróttaleikinn. Nú á tímum eru
menn á einu máli um gildi leikja,
náms og félagsstarfs fyrir ungt fólk
sem er að búa sig undir átökin við
verkefni framtíðarinnar.
Félagsleg lífsgildi
Engum blandast hugur um þá
miklu þýðingu sem starf séra Frið-
riks Friðrikssonar að málefnum
æskufólks hafði fyrir félagslegan og
andlegan þroska unglinga hér í bæ
og víðar um land, allt frá upphafs-
árum þessarar aldar. Hann vildi
temja ungt fólk við hófsemi, starfs-
gleði, söng, trúfesti og góða siði, —
við mennsku og menningu í daglegu
lífi. Hann hóf merkið, og aðrir tóku
við fánanum, og fjölmörg æskulýðs-
félög og íþróttafélög bera upphafs-
starfmu fagurt vitni. Allt miðar það
starf sem nú fer fram að því að efla
siðmenningu ungu kynslóðarinnar —
eða ætti að gera það. Þar með væri
lagður grundvöllur að vinnumenn-
ingu hennar.
Hugmyndafræðin
Tvíhyggja (,,guð-djöfull“) verður
ekki sönnuð frumspekilega og er því
óvísindaleg, en ég nefni það drama-
tíska tvíhyggju þegar við lýsum
raunveruleika lífsins sem baráttu
tveggja andstæðra afla. Hana sjáum
við í náttúrunni, í lífi þjóða og í lífi
einstaklingsins. Þar keppast letin og
viljafestan um völdin, fáfræðin og
þekkingin, þursinn og vitið/trúin.
Páll Skúlason heimspekiprófessor
sagði eitt sinn við mig að höfuðmein-
semd nútímans væri sú að menn
tækju hið illa ekki alvarlega. Séra
Friðrik hvatti liðsmenn sína í barátt-
unni gegn hinu illa með orðfæri her-
mennskunnar að hætti hinna klass-
ísku höfunda sem hann heimfærði
til siðgæðisbaráttu ungmenna: „Um
eiginlegt hlutleysi getur ekki verið
að tala í þessari styrjöld. Sá sem
vill vera hlutlaus verður áreiðanlega
hertekinn af hinu vonda valdi áður
en hann grunar, já svo að segja fyrir-
hafnarlaust ... Nú kvéður herlúður
Krists við.“' — En þegar hann talaði
til stúlkna í KFUK á fundi 1913
notaði hann allt aðra líkingu: Heimil-
ið í Betaníu og mynd Mörtu og
Maríu. Þar hrósar hann Maríu. Hún
á ekki aðeins að vinna heimilisstörf-
in eins og Marta heldur einnig að
gæta að sínu andlega lífi: „Hið fyrsta
og æðsta hlutverk er það að fá ung-
ar stúlkur til þess að setjast að fótum
Jesú og hjálpa þeim til að heyra
hans raust.“ Þetta á vel við um
menntunarkröfu kvenna á vorum
dögum. Áherslan á trúarlíf einstakl-
ingsins fremur en vald stofnunarinn-
ar hófst í siðbótinni á meginlandinu
á 16. öld og varð undirstaða mennt-
unarstefnu siðbótarmanna og bylti
Evrópu. Hér nær hún einnig til
kvenna. — „Kvöldskóli KFUM“ er
ekki stór kapítuli í skólasögu ís-
lands. En hann vitnar um stefnuna:
Áherslan er á hagnýtri þekkingu.
Æviferill
í litlum torfbæ í Svarfaðardal
fæddist drengur 25. maí 1868. Fað-
ir hans var i útróðrum og var talinn
af. Drengnum var því gefíð nafn
föðurins í heilagri skírn og nefndur
Friðrik. En faðirinn komst af í það
sinn, þótt ekki yrði hann eldri en
38 ára. Drengurinn var búinn
óvenjulegum gáfum og frændur hans
styrktu hann til náms við Latínuskól-
ann, sem nú heitir Menntaskólinn í
Reykjavík. Það er sérstæð og
skemmtileg aldarfarslýsing á skóla-
lífinu og Reykjavíkurlífínu fýrir alda-
mót og úr sveitalífinu sem dregin
er upp í æviminningunum, fyrra
bindi (Undirbúningsárin). Þar segir
frá ævintýralegri för skólapilta að
norðan sem lentu í miklum hrakning-
um og villum í aftakaveðrum á leið
suður og voru næstum taldir af er
þeir komu ekki fram, en allt fór
vel. Þar er getið hvers gils og skorn-
ings sem þeir fóru um, hvers bæjar
þar sem þeir beiddust gistingar á
hrakningum sínum, og húsráðenda
getið með fullu nafni. Allt eftir minni
tveimur áratugum síðar! Minni séra
Friðriks var með þeim ólíkindum að
-orð var á haft. Hann skrifaði þessa
þætti upphaflega sem framhalds-
sögu í Oðni, tímariti vinar síns Þor-
steins Gíslasonar.
Frá æskudögum var drengurinn
gagntekinn af klassíkinni, sem hann
kynntist fyrst í hjásetunni yfir ánum.
Hugmyndaflug hans fékk vængi
þegar hann las í æsku um hetjur
fornaldar í íslendingasögum, Hóm-
erskviðum og Gamla testamentinu.
Ungi smalinn byggði sér altari í ein-
verunni á heiðum uppi og fórnaði
þar besta kjötbitanum úr skrínunni
sinni í eldfórn. Æ síðan skildi hann
að það er undirstaða lífshamingjunn-
ar að færa fórn æðra markmiði öðr-
um til heilla.
Stúdentinn ungi sigldi eftir stúd-
entsprófið 1893, og þá öðlaðist hann
sína stóru stund trúarreynslunnar
sem kveikti í öllum þeim eldiviði trú-
ar og æðri menntunar sem hlaðist
hafði í köst í hugskoti hans í ís-
lénskri sveit og í náminu og bók-
menntaumræðum skólapilta í Lat-
ínuskólanum, svo að úr varð bál
andans sem hann kynti alla ævi.
í Kaupmannahöfn varð hann heill-
aður af kristilegu drengjastarfi og
hóf að starfa í KFUM. A þeim árum
var gerður aðskilnaður kynjanna í
öllu æskulýðsstarfi og staða konunn-
ar önnur en nú er. En þannig var
öldin. Karlmennska og hermennska
voru hugsjónir til jafns við menntun
og andlegar íþróttir. Ungi stúdentinn
kom heim til Reykjavíkur og hóf
æskulýðsstarf samkvæmt guðlegri
köllun, en neisti hennar var bréf
Þórhalls Bjarnarsonar, síðar biskups,
er bað hann að koma heim og stofna
kristilegt félag fyrir æskulýðinn.
KFUM og KFUK voru stofnuð 1899,
Valur og Hvatur (er síðan saemein-
uðust) 1911, Væringjar 1916 og
söngfélag (nú Fóstbræður) 1916. Þá
hóf hann einnig kristilegt starf í
Hafnarfirði og stofnaði Hauka. Sum-
arstarfið í Vatnaskógi og Kaldárseli
hófst og varð einn öflugasti starfs-
þátturinn.
Þegar hið rúmgóða KFUM-hús
var byggt við Amtmannsstíg tók
séra Friðrik til sín móður sína, Guð-
rúnu Pálsdóttur, sem dvaldi hjá hon-
um til æviloka 1927. Var hún að
sögn kunnugra einkar hjálpfús og
kærleiksrík kona. Til hennar kom
frænka hennar, einstæð móðir í at-
vinnuleit, austan af Seyðisfirði, með
son sinn 6 ára (f. 1917) og tók sr.
Friðrik frænda sinn að sér sem sinn
fósturson. Voru með þeim miklir
kærleikar, og í æviminningum sínum
kallar sr. Friðrik drenginn „framtíð-
arguðsgjöf mér til handa.“ Adolf
Guðmundsson lést árið 1965, merkur
kennari og menningarmaður. Annan
Séra Friðrik Friðriksson.
fósturson átti séra Friðrik, danskan
dreng, Hans að nafni, sem fór til
Ameríku ungur að árum 1913,
kvæntist þar íslenskri konu og átti
einn dreng sem hann skírði Friðrik.
Hér verða 92 ára ævi ekki gerð
nein skil, en ég minnist þess er ég
sá tileinkunina sem Jón Helgason
biskup ritaði framan á kirkjusögu
sína til vinar síns á sextugsafmæli
hans. Hún er dagsett 25. maí 1928.
Þá uppgötvaði ég hve þeir lifa mörg
æviskeið sem ná 92 ára aldri. Sr.
Friðrik varð sextugur 1928! Upp úr
því hefur margur fullnað skeið sitt.
Sextugur átti hann eftir að lifa
kreppuárin, þá stríðið, þá atómöld-
ina, og síðan viðreisnarár íslensks
þjóðfélags. (Var hann heppinn að
lifa ekki andlegu uppdráttarárin sem
nú ganga yfir?)
Eins konar bóhem
í raun og veru var séra Friðrik
andlegur bóhem. Hann var alltaf að
skemmta sér. Iljónskviða, þegar guð-
irnir berjast af grimmd, var honum
hið mesta skemmtiefni, og hann hló
ofan í skeggið þegar ég las þetta
fyrir hann blindan í þýðingu Svein-
bjarnar Egilssonar. Efnið hafði hann
pantað sjálfur: „I kvöld skulum við
skemmta okkur,“ sagði hann, „lestu
úr Iljónskviðu." 1913 langaði hann
að lyfta sér upp, fór til Ameríku og
dvaldi þar í þijú ár. Lét hann félagið
í hendur ungs pilts sem hét Bjami
Jónsson, síðar vígslubiskup, dr. the-
ol. og þjóðsagnapersóna. Árin vestra
starfaði hann meðal íslensku safnað-
anna. Þar kynntist hann japönskum
drengjum og dáðist að háttprýði
þeirra. Eftir það langaði hann alla
ævi til Japans.
, Það var fastur liður hjá séra Frið-
rik að fara í partí á þriðjudagskvöld-
um. Það voru bókmenntakvöld heima
hjá Þorsteini Gíslasyni skáldi og rit-
stjóra í Þingholtsstræti (föður Gylfa
Þ. og Vilhjálms Þ.) og lásu menn
þar upp skáldverk og ljóð eftir sjálfa
sig og aðra.