Morgunblaðið - 29.03.1994, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. MARZ 1994
Vinnsla mjólkur er nauð-
synleg og ekki hættuleg
eftir Ingu Þórsdóttur
og Hildi Atladóttur
Undanfarið hefur töluvert borið
á þeim misskilningi að gerilsneyðing
og fitusprenging kúamjólkur hafi
slæm áhrif á næringar- og hollustu-
gildi hennar og að hér séu jafnvel
á ferðinni vinnsluferli sem beinlínis
geri mjólkina hættulega. Þessi mis-
skilningur hefur öðru hveiju komið
fram í blaðagreinum en það er erf-
itt að meta hversu alvarleg áhrif
skrifín hafa á hinn almenna neyt-
anda. Ef til vill eru áhrifin lítil þar
sem flestir íslendingar hafa ungir
lært töluvert um hollustugildi mjólk-
urvara, til dæmis sem kalk- og B-
vítamíngjafa, og um tilgang vinnsl-
unnar, til dæmis gerilsneyðingar-
innar. Það verður hins vegar tví-
mælalaust að teljast alvarlegt ef
misskilningur á borð við þennan
veldur því að sjúkdómar fái_ ekki
rétta greiningu og meðferð. Ýmsir
utan venjulega heilbrigðiskerfisins
sem fólk leitar lækninga hjá hafa
ráðlagt foreldrum að hætta að gefa
börnum gerilsneydda og fitu-
sprengda mjóik þar sem hún valdi
margvíslegum kvillum eins og of-
næmi, óþoli eða jafnvel eyrnabólgu.
Þetta er ekki á rökum reist og veld-
ur því einu að mataræði barnsins
verður fábreytilegra og snauðara af
næringarefnum.
Hvers vegna er mjólk
gerilsneydd og fitusprengd?
í heilbrigðum kúm er mjólk gerla-
snauð. Mjólkin mengast. við mjaltir
hversu hreinlega sem unnið er, af
umhverfinu, af kúnni, með ryki,
lofti, geymsluílátum og í flutning-
um. Tala má um tvenns konar örver-
ur eða gerla í mjólkinni, rotnunar-
gerla og sjúkdómsvaldandi gerla eða
sýkla. Rotnunargerlamir geta
skemmt nýja ógerilsneyddda mjólk
mjög hratt, en dæmi um slíkar
skemmdir eru súrnun, þránun og
útfelling próteina. Dæmi um sjúk-
dóma sem sýklar í ógerilsneyddri
mjólk geta valdið em heiftarlegir
magaverkir, niðurgangur og upp-
köst.
Við gerilsneyðingu er mjólkin
meðhöndluð með háum hita í stuttan
tíma. Þetta er gert þar sem örver-
umar sem við viljum losna við þola
ekki háan hita og drepast þar af
leiðandi og næringarefnin sem við
viljum halda í þola illa hitun í lang-
an tíma. Gerilsneyðing eyðir því
sýklum og rotnunargerlum eins og
reyndar felst í orðinu sjálfu á meðan
næringarefnin haldast óskert.
Mjólkin er viðkvæm vara og ekki
verður séð fyrir endann á öllum
þeim vandamálum sem upp kæmu
við geymslu og flutning á ógeril-
sneyddri mjólk til neytenda. Einu
tilvikin þar sem hægt er að neyta
ómeðhöndlaðrar mjólkur er þegar
hún kemur beint úr kúnni á borðið
eins og tíðkast til sveita. Þá eru lík-
ur á örveruvexti ekki miklar þar sem
flutningar og geymsla er í lágmarki.
Fitusprenging er í raun fítujöfnun
og hefur ekki áhrif á fitumagn eða
samsetningu fitunnar eins og magn
mettaðrar og ómettaðrar fítu. Mjólk
sem ekki hefur verið fítusprengd
skilst sem þýðir að fítan safnast
efst og myndar rjómalag eða eins
konar tappa en undir er hálfgerð
undanrenna. Fitusprenging minnk-
ar fitukúlur og er fýrst og fremst
áferðar- og útlitsatriði sem kemur
í veg fyrir að mismunandi lög mynd-
ist í pakkningunni.
Gerilsneyðing minnkar ekki
næringar- og hollustugildi
mjólkur
Gerilsneyðing fer fram í stuttan
tíma í þeim tilgangi að halda nær-
ingarefnum óskertum. Næringar-
efni eru þau því sömu og í sama
magni í gerilsneyddri mjólk og í
nýrri ógerilsneyddri mjólk.
Því hefur verið haldið fram að
gerilsneyðing drepi mjólk en hún sé
að öðrum kosti lifandi. Það virðist
svolítið mismunandi hvað átt er við
með hugtökunum lifandi og dauð
mjólk. En eitt af því sem nefnt hef-
ur verið í þessu sambandi og talið
ókostur við gerilsneyðingu er eyði-
legging eða óvirkni ensíms sem
hjálpar til við meltingu eða niður-
brot mjólkurinnar. En þegar við
Inga Þórsdóttir
Hildur Atladóttir
„Gerilsneyðing og fitusprenging mjólkur rýrir
ekki hollustugildi hennar nema síður sé.“
mannfólkið neytum kúamjólkur,
gerilsneyddrar eða ógerilsneyddrar,
brjótum við þetta ensím niður sem
hvert annað prótein og þá skiptir
engu máli hvort það er virkt eða
óvirkt. Ensímið er kálfum nauðsyn-
legt til þess að þeir geti brotið niður
mjólkina en fyrir okkur mannfólkið
hefur þetta nákvæmlega enga þýð-
ingu. Við getum melt mjólkina bæði
með og án umrædds ensíms.
í stuttu máli má segja að geril-
sneyðingin hafi eingöngu jákvæð
áhrif á næringar- og hollustugildi
mjólkur fyrir okkur mannfólkið þar
sem hún kemur í veg fyrir að óSeski-
legar örverur nái sér á strik.
En fitusprenging?
Kenning sem sett var fram á
sjötta áratugnum fjallaði um það
að styrkur ákveðins efnis (xanthine
oxidasi), sem hækkar í mjólk við
fitusprengingu, tengdist skemmd-
um á æðum og hjarta- og æðasjúk-
dómum. í kringum 1970 var litið
svo á að þessi kenning væri afsönn-
uð, meðal annars af upphafsmann-
inum. Mannslíkaminn framleiðir
sjálfur margfalt meira af umræddu
efni en fyrirfinnst í fítusprengdri
mjólk og það ruglaði fyrstu mæling-
arnar sem gerðar voru til að athuga
sannleiksgildi kenningarinnar. Þrátt
fyrir að hún teljist nú löngu afsönn-
uð skýtur hún öðru hvoru upp kollin-
um í umræðunni um mjólk og holl-
ustu.
í feitum mjólkurvörum er hins
vegar mettuð fita en mikil neysla
hennar getur stuðlað að of háu kó-
lesteróli í blóði sem er einn helsti
áhættuþáttur æðakölkunar eða
hjarta- og æðasjúkdóma. Það er
fyrst og fremst þess vegna sem
fullorðnum er ráðlagt að nota fitu-
skertar mjólkurvörur. En fitu-
sprenging mjólkurinnar hefur ekk-
ert að segja varðandi magn mettuðu
fítunnar.
Ofnæmi, óþol eða eyrnabólga
tengjist ekki vinnslu mjólkur
Mjólkurofnæmi er ofnæmi fyrir
Húsnæðismál láglaunafólks
eftir Sigurð T.
Sigurðsson
Mikill húsnæðisskortur hefur ver-
ið áratugum saman hér á höfuðborg-
arsvæðinu og þrátt fyrir margítrek-
uð loforð stjórnvalda um úrbætur
hafa efndirnar einungis orðið þær
að húsnæðisvandræði tekjulægstu
þjóðfélagshópanna aukast ár frá ári.
Öll loforð um úrbætur hafa stjórn-
völd svikið og allar fullyrðingar
þeirra um að þeim hafí tekist að
bægja þessum vágesti frá dyrum
láglaunafólks eru rakalaus ósann-
indi.
Ófagleg vinnubrögð
Það er heldur ekki til að bæta
ástandið að mikið þekkingarleysi
ríkir hjá yfírmönnum Húsnæðis-
stofnunar ríkisins á húsnæðismálum
lágtekjufólks. Þeir virðast alls ekki
hafa kynnt sér hvar húsnæðisþörfin
er mest. Sú ákvörðun stofnunarinnar
t.d. að úthluta Hafnfirðingum ein-
ungis 25 félagslegum íbúðum á árinu
1993 segir meira en margt annað
um ófagleg vinnubrögð í fjárveiting-
um til félagslegra ibúða. Þetta er
gert þrátt fyrir að yfír 300 fjölskyld-
ur og einstaklingar í Hafnarfírði séu
á hrakhólum með húsnæði.
Réttindalaust láglaunafólk
Þegar rætt er um úrbætur í hús-
næðismálum lágtekjufólks, skulum
við ekki gleyma þeim sem vinna á
svo lágum kauptöxtum að þeir eiga
hvorki rétt í almenna húsnæðislána-
kerfinu né því félagslega. Það er
kallað á stofnanamáli að hafa ekki
nógu gott greiðslumat, en í atvinnu-
leysinu undanfarna mánuði og ár
hefur því fólki sem þannig er ástatt
hjá fjölgað um þúsundir.
Þetta fólk neyðist til að vera á
hinum svokallaða ftjálsa leigumark-
aði og greiða þar leigu sem er langt
fyrir ofan fjárhagslega getu þess.
Leiti það til yfírvalda húsnæðismála
er því oftast vísað til félagsmála-
stofnana sveitarfélaga, sem í alltof
mörgum tilfellum hafa engin önnur
úrræði en að setja fólk á langa bið-
lista eftir húsnæði. Það er ekkert
gæfulegt að lenda í þannig aðstöðu
því þar ræður stofnunin öllu og lengd
biðtíma eftir íbúð ræðst þá oft eftir
persónulegum kunningsskap og póli-
tískum skoðunum umsækjanda.
Niðurgreitt húsnæði
Það er löngu kominn tími til að
stjórnvöld taki raunhæft á öllum
þáttum húsnæðismálanna og hætti
skömmtunarstefnu sinni á húsnæði
til lágtekjufólks og komi til móts við
eðlilegar kröfur um félagslegar íbúð-
ir á kjörum sem það ræður við. Það
er í hæsta máta óeðlilegt að ætla
fólki, sem er með 40-50 þúsund
krónur í mánaðarlaun að greiða
húsaleigu fyrir sömu upphæð, eins
og algengt er í dag.
„Annaðhvort að hækka
lægstu laun um a.m.k.
50% án allra annarra
verðhækkana eða gefa
láglaunafólki kost á
niðurgreiddu húsnæði,
sem það getur verið
öruggt með að vera
ekki hrakið úr.“
Þennan vanda verða yfirvöld og
aðilar vinnumarkaðarins að leysa og
til þess eru tvær leiðir. Annaðhvort
að hækka lægstu laun um a.m.k.
50% án allra annarra verðhækkana
eða gefa láglaunafólki kost á niður-
greiddu húsnæði, sem það getur
verið öruggt með að vera ekki hrak-
ið úr.
Hengingarfrestur
Þeir sem nú búa við atvinnuleysi
og minnkandi heimilistekjur sjá fram
á að geta hvorki staðið í skilum með
afborganir af húsnæðislánum né
öðrum skuldbindingum. Frestun
gjalddaga eða nýjar lántökur við
slíkar aðstæður eru í flestum tilfell-
um éngin lausn heldur hengingar-
frestur.
Okurvextir og sjálfvirkar hækk-
anir á húsnæðisskuldum kalla nú
daglega gjaldþrot yfir alþýðuheimil-
in í landinu. Hækkun vaxta um 140%
Sigurður T. Sigurðsson
í félagslega húsnæðiskerfinu var
ekki til að auðvelda fátæku fólki
róðurinn.
Niðurfelling skulda
Fólk sem áður gat með löngum
vinnutíma haft tekjur til að standa
skil á afborgunum af íbúð á nú ekki
lengur fyrir brýnustu nauðsynjum.
Það dregur nú margt hvert fram líf-
ið á skertum atvinnuleysisbótum og
safnar skuldum.
próteinum í kúamjólk. Það er helst
meðal barna og vex sem betur fer
oftast af þeim. Norrænar tíðnitölur
segja að kúamjólkurofnæmi fyrir-
fínnist hjá 2-3 prósentum nýfæddra
bama. Við þriggja ára atdur hafa
flest böm með kúamjólkurofnæmi
læknast, 9 af hveijum 10. Samsvar-
andi norrænar tölur fyrir fullorðna
benda til þess að tíðni kúamjólkur-
ofnæmis sé innan við 0,1 prósent.
Þar sem gerilsneyðing og fitu-
sprenging hafa ekki áhrif á næring-
arefni mjólkur, þar með talin pró-
teinin í mjólkinni, hefur vinnsla
mjólkurinnar ekkert að segja hvað
varðar mjólkurofnæmi. Próteinin í
unninni og óunninni mjólk eru hin
sömu.
Mjólkuróþol er óþol fyrir mjólkur-
sykri og stafar af skorti á ensíminu
laktasa í smáþörmunum. Laktasi er
ekki í mjólkinni sjálfri, hvorki unn-
inni né óunninni, heldur í heilbrigð-
um smáþörmum mannsins. Skoitur
á laktasa er yfirleitt tímabundinn
og óþolið þá svokallað annars stigs
óþol með niðurgangi. Ástæða er til
að neyta ekki mjólkur svolítinn tíma
eftir niðurgangspest sem ekki lækn-
ast fljótlega, meðan virkni laktasa
í smáþörmunum er að byggjast upp.
Fyrsta stigs mjólkursykuróþols staf-
ar hins vegar af erfðafræðilegum
skorti á laktasa á fullorðinsárum
og er vel þekkt meðal sumra kyn-
stofna Asíu og Afríku. Eins og fyrr
segir hefur gerilsneyðing og fitu-
sprenging engin áhrif á næringar-
innihald mjólkur og því verður eng-
in breyting á mjólkursykri við
vinnsluna. Einstaklingur með mjólk-
uróþol þolir því hvorki óunna né
unna mjólk.
Eyrnabólga er sýking, ekki óþol
eða ofnæmi, hvorki fyrir mjólk né
öðrum matvælum. Þess vegna er
ekkert samband milli tíðni eyrna-
bólgu og vinnslu mjólkur. Það má
þó nefna að liggi ungbarn og drekki
úr pela er ákveðin hætta á að mjólk
geti lekið í hlustina og á þann hátt
átt þátt í að valda eyrnabólgu.
Vinnsla mjólkur hefur vitanlega
engin áhrif á þetta.
Af ofangreindu má vera ljóst að
gerilsneyðing og fitusprenging
mjólkur rýrir ekki hollustugildi
hennar nema síður sé og ástæða er
til þess að vara við staðhæfingum
um að ýmsir kvillar og þá sérstak-
lega meðal barna stafí af þessari
vinnslu á mjólkinni.
Inga er dósent í næringarfræði og
forstöðumaður Næringarstofu
Landspítala. Hildur ernemi í
matvælafræði og
matartæknifræðingur.
Til að koma heimilum út úr þess-
um vítahring þarf meira en frestun
afborgana af húsnæðislánum, eins
og félagsmálaráðherra er að tala um,
það verður að ganga lengra og fella
þær niður ásamt vöxtum þann tíma
sem tekjuskerðingin varir.
Verði það ekki gert munu skuldir
og gjaldþrot setja svip sinn á fram-
tíð flestra þeirra sem nú eru atvinnu-
lausir og hafa fyrir heimili að sjá.
Allar tekjurnar í liúsaleigu
Það gildir einu hvort um félags-
lega húsnæðiskerfíð er að ræða eða
hinn svokallaða frjálsa fasteigna-
markað, almennt launafólk ræður
ekki við þá miskunnarlausu greiðslu-
pólitík sem þar ríkir.
Alþingi íslendinga gerir ekki ráð
fyrir að þeir sem vinna á lægstu
kauptöxtunum geti búið í mannsæm-
andi húsnæði og greiði fyrir það
eðlilegan hluta tekna sinna. Því mið-
ur virðist löggjafinn ætlast til að
verkafólk búi í misjafnlega heppileg-
um leiguíbúðum og greiði fyrir það
stærstan hluta tekna sinna.
Alþingismenn! Þið hafið eytt dýr-
mætum tíma þingsins í ræðuhöld
um bágborin laun ykkar sjálfra. Þið
viljið hækka þau, þó svo að þingfar-
arkaup sé fjórfalt hærra en venjuleg-
ir kauptaxtar verkafólks. Nær væri
ykkur að eyða tímanum í að sam-
þykkja tillögur um lífskjarajöfnun
og hvernig minnka skuli launamun-
inn í landinu. Með því mynduð þið
stuðla að bættum hag þeirra sem
lægstu launin hafa og um leið efna
ykkar eigin kosningaloforð.
Höfundur er formaður Vcrka-
mannafélagsins Hlífar.