Morgunblaðið - 12.11.1994, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 12. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Prófkj örsdraugurinn
afturgenginn
ENN VEÐUR þorri
þeirra, sem telja sig
hafa stjórnmálavit, í
þeirri villu, að bezta
leiðin til tryggja lýð-
ræði og fá hæft fólk
til forustu í stjórnmál-
um sé að gefa frama-
girninni byr undir
vængi og blása til próf-
kjörs.
Eg hef lengi reynt
að opna augu fólks fyr-
ir blekkingunni sem
liggur að baki. En það
er eins og að tala inn
í tóma tunnu. Fólk virð-
ist algjörlega blint,
glámskyggnin ræður ríkjum og allir
„vitringamir“ sjá stjörnur þegar
þetta töfrakerfi er nefnt á nafn.
Allir fulltrúar í öllum flokkum rétta
upp hendur til að greiða atkvæði
með þessari töfralausn framboð-
anna, sem ber meinsemd sjálfseyð-
ingarinnar og þar með dauðann í
sér. — Og nú höfðu menn sums stað-
ar áhyggjur af að ekki fengjust nógu
margir í prófkjör t.d. hjá Sjálfstæðis-
flokknum í Reykjáneskjödæmi. — Á
Vestfjörðum lýstu bara 2 sig reiðu-
búna til að taka þátt í prófkjörinu
hjá Alþýðuflokknum og kjömefnd
má ekki koma með uppástungur!! —
Bágborið það!
Samt er fólk svo æðislega „frjáls-
lynt“ að alls staðar verður að vera
„lýðræði", eða það, sem það ímyndar
sé að sé lýðræði. Enginn má hafa
vald og engan aga má hafa í nokkru
efni, allt verður að vera opið og all-
ir að fá að ráða. — Prófkjör merkir
það í hugum hinna „fijálslyndu".
Og svo má enginn ráðíeggja um
það, sem gæti verið bezt
fyrir málstaðinn, slíkt
er argasta þröngsýni —
gamaldags rugl. — Vit
má ekki komast neins
staðar að.
Og einhver kjör- eða
uppstillingarnefnd með
eitthvert vald, sem get-
ur sagt að þessi en ekki
hinn eigi að vera með,
ér bara „einræði" og
„klíka", sem „potar"
sínum gæðingu fram.
Svoleiðis fólki er ekki
treystandi að dómi
„vitringanna". Þó þarf
að hafa stjórn í öllum
flokkum, til að reka stefnu flokksins
með réttum hætti. En ef sú stjórn
vill fá einhveija, sem hún telur að
flokkurinn geti treyst, til að velja
einhveija til að stilla upp, sem vissa
getur verið fyrir að geti valdið starf-
inu, þá er það bláber „klíkuskapur"
og ekkert „lýðræði", bara „valda-
brölt“ og „sérhagsmunapot" flokks-
eigenda.
Mönnum dettur ekki í huga að
það sama gildi í stjórnmálum eins
og t.d. í íþróttum, fót- og handbolta
og í skólum, að það þurfi dómara,
eða „frammistöðumat" eins og það
heitir nú á menntamannamáli. — í
þrófkjörunum er dómurunum bara
„hent útaf“.
í knattspyrnu eru menn valdir
eftir því hvernig þeir hafa spilað,
þ.e. kunnáttu og hæfni. Svo dæmir
dómarinn leikinn og þar verða menn
að haga sér rétt og kunna á hlut-
ina. Þar geta menn líka fengið gula
eða rauða spjaldið. — Ef kjör- eða
uppstillinganefnd væri virk með rétt-
Nú eru margir, segir
Sveinn Olafsson, farnir
að gefast upp á próf-
kjöranum.
um hætti, þá dæmir hún líka, — en
ekki á meðan leikurinn stendur,
heldur verður hún að dæma bæði á
undan og á eftir. Þá kæmi líka fram
að ekki er hægt að nota alla. Þeir
sem teldust enga hæfileika hafa til
að spila væru þá bara ekki með. Og
þar fengju svo sumir gula spjaldið
og aðrir það rauða, sem t.d. annað-
hvort brytu af sér, væru slappir eða
ónothæfír og óhollir málstaðnum eða
bara væru í slagnum á einhvern
óframbærilegan hátt fyrir sjálfa sig
og í eignhagsmunaskyni. í prófkjör-
um ræður hinsvegar kylfa kasti og
þó það geti slampast af fyrir flokk-
inn stundúm, er slíkt samt undir
hælinn lagt.
Prófkjör eru því ágætis aðferð til
að ganga alveg á snið við dómar-
ann, sem er kjörnefndin. — Bara fá
nógu marga „vini“ til að hringja í
nógu marga kunningja til að kjósa
þá í prófkjöri því þeir séu „svo góð-
ir menn“ — en þar eru margir sem
enginn þekkir, en kjósendur kjósa
svo út á kunningjann, — finnst gott
að afgreiða málið og þeir ekkert
þurfa meira að vita um þá sem á
að kjósa, — hvort þeir séu nothæfir
í slaginn við mótheijana.
Svona aðferð er nefnilega bráð-
sniðug til að hægt sé að „blása á
kerfið“ og ryðja öðrum „bjánum“
með vitleysu, eins og reynslu og
hugsjónir fyrir flokkinn, til hliðar. —
Sveinn Ólafsson
En „nota bene“ — svoleiðis höfum
við séð marga beztu og hæfustu
stjórnmálamenn seinni tíma hverfa
út í buskann síðan prófkjörin „voru
fundin upp“.
Svo halda menn að við fáum bezta
fólkið til að stjórna landinu með
svona háttalagi. — Og svo koma
góðir menn fram í blaðagreinum og
benda réttilega á að það þurfí að
styrkja stjórnmálakerfið. — En fátt
er um ábendingar um hvernig eigi
að gera það.
En þegar hæfnisstigið hjá mörg-
um þeim, sem prófkjörin færa þjóð-
inni til að standa fyrir rekstri þjóð-
arbúsins, er ekki af hærri gráðu en
við höfum fengið að sjá undanfarið,
þá er ekki margra góðra kosta völ,
enda eins og það standi algjörlega
í mönnum að koma með eitthvað sem
styrkti kerfíð eða bæti ástandið.
Svo virðist líka ákveðið vantraust
eða tortrygni meðal alls fólksins
gagnvart öllum sem eiga að ráða
og stjórna. — Máski af því hvað
mikii vitleysa hefir gengið yfír lands-
fólkið af því hvað allt kerfið er vit-
laust. — Grundvöllurinn með próf-
kjörunum sem allsheijar undirstöðu
sem sé vitlaus, og framhaldið eðli-
lega meira og minna vitlaust Iíka.
Ef menn hefðu vit á að nota traust-
ar aðferðir (kjörnefndir með vald)
til að velja, finna, og sjá út hæft
fólk til forustu, — því ekki þá að
hafa t.d. kjörtímabilið lengra?
Frakklandsforseti er kjörinn til 7
ára, og hann skipar ríkisstjórnina.
Hér eru menn kjörnir til 4 ára. Svo
fer 1-1 ár í undirbúning og að koma
hlutunum í gang, og þar sem nýliðar
eru að læra á hlutina (sem er mjög
oft). Svo eru 1 til 2 ár til að gera
eitthvað. Á kosningaári þorir svo
enginn að gera neitt, og orka og
hugsun stjórnmálamanna fer í að
tryggja endurkjör og undirbúa fram-
haldið með brambolti „prófkjör-
anna“. En í þeim umbyltingum
hverfa margir með reynslu út í bu-
skann og/eða er hent fyrir róða. —
Og svo koma nýliðar aftur og aftur
sem þurfa að fara í gegnum sama
ferilinn. — Sem sé, nánast 2-2 ár af
4 fara í hvert sinn í vafstur og meira
og minna af framkvæmdatíma fer í
súginn, sem annars gæti notast bet-
ur með lengri kjörtíma. Það, bara
að lengja tímann, sem stjórnir sætu,
gæti stórlega bætt ástandið og skap-
að stöðugleika og festu, sem erfítt
er að ná með öðrum hætti. — Og
ekki veitir af — eða hvað?
Það ætti þannig að vera farið að
renna upp fyrir mönnum, að þessari
vitleysu verður að slota í öllum
stjórnmálaflokkum með hliðsjón af
fenginni reynslu, því nú eru margir
farnir að gefast upp á prófkjörunum.
Margt almennilegt og hæft fólk
nennir ekki að leggja á sig erfíðið
og kostnaðinn og oft þann mann-
skemmandi slag sem þeim fylgir.
Það merkir að fara verður hentugri
og öruggari leiðir til að byggja á
val á því forustuliði, sem sér um
siglingu þjóðarskútunnar og al-
mennt öryggi landsins barna í víð-
ustu merkingu.
Þar er meira í veði en svo, að
skeika megi að sköpuðu um, hvort
„fjöreggið" brotnar eða iendir í
tröllahöndum. Slíkt getur, eins og
einn ágætur og vitur maður benti á
fyrir skömmu í sjónvarpi, leitt til
ánauðar með sömu örlögum, upp-
lausn og vandræðum eins og ná-
grannaþjóð vor og frændur hafa
ratað í, fyrir álíka los eins og hér
er að skapast í stjórnun og rekstri
þjóðarbús íslendinga, þar sem
stjórnkerfíð er í mörgu svo veikt,
að ekki er auðið að reisa rönd við
kröfuhópunum, sem eru tilbúnir að
afhausa þjóðfélagið til að ná fram
hverskonar sérréttindum, sem setja
allt úr skorðum og raska öllu jafn-
vægi.
Burt með blekkingu prófkjöranna!
Notum kjörnefndirnar eins og
reynslan sannar að þær gagnast
bezt — til að tryggja stjórnmálalega
velferð þjóðarinnar!
Höfundur erfv. fulltrúi.
Endurhögun í leikskólarekstri
í HARÐNANDI samkeppni og á
krepputímum grípa fyrirtæki til
ýmiskonar aðhaldsaðgerða. Forystu-
menn fyrirtækja grípa þá til ýmissa
stjórnunarkenninga til að ná meiru
út úr rekstrinum. í leikskólum hefur
töluvert verið gert að því að koma
með ýmis stjómunarmynstur í innra
starf leikskólanna. Það nýjasta er
gæðastjórnun í leikskólastarfí. En til
eru þeir þættir í leikskólarekstri þar
sem lítið hefur verið gert til að koma
á ákveðnu stjórnunarmynstri. Þessir
þættir líta að rekstrarþáttum leik-
skóla, s.s. tekju- og kostnaðarþátt-
um.
Eins og snjóbolti
Það kerfí sem er við lýði í flestum
sveitarfélögum í dag er byggt á
helmingaskiptareglu, þ.e.a.s. sveit-
arfélög greiða helming rekstrar-
kostnaðar á móti foreldrum. Eftir
því sem umfang sveitarfélaga í leik-
skólarekstri eykst verða ýmsar boð-
leiðir stjórnenda eins og snjóbolti sem
sífellt vefur utan um sig. Kerfíð verð-
ur fióknara og flóknara. Þegar sveit-
arfélögum finnst svo
þetta kerfí verða orðið
allt of dýrt þá er gripið
til aðhaldsaðgerða sem
felast einkum í því að
skera niður kostnað
sem leiðir til skertrar
þjónustu. Ef það dugir
ekki til þá eru leikskóla-
gjöldin hækkuð til for-
eldra.
Nýjar hugmyndir
Tvær kenningar í
stjómun eru einkum
ríkjandi í dag. Önnur
felst í því að ná meiri
gæðum út úr ákveðnu
vinnuferli eða meiri arðsemi. Hin
aðferðin felst í því að endurhaga
ákveðið ferli, þ.e.a.s. að hugsa feril-
inn upp á nýtt. Það þarf ekki að
vera að sú aðferð sem upphaflega
var þróuð og hefur síðan gengið með
mismunandi miklum breytingum sé
sú eina rétta. Aðstæður geta hafa
þróast þannig að hugsa verður ferlið
upp á nýtt. Sá ferill í leikskóla-
rekstri sem ég ætla að ræða um í
þessari grein er tekjumyndun (tekju-
ferli).
Réttlæti eða ranglæti
Eins og ég hef áður getið þá er
tekum leikskóla skipt til helminga.
Foreldrar greiða oftast nær helming
kostnaðar við rekstur og sveitarfé-
lagið hinn helminginn. Erlendis er
víða þekkt að leikskólagjöld séu
tengd tekjum foreldra þannig að all-
ir greiði sömu prósentu. Þeir sem
lægri hafa launin greiða því minna
en þeir sem hafa hærri laun. Misjafn-
ar skoðanir eru meðal fólks um þessa
aðferð. Þeir sem eru hlynntir núver-
andi kerfí hafa þá skoðun að allir
eigi að greiða sama gjald. En ef þær
tekjur sem sveitarfélögin hafa af
rekstri leikskóla duga ekki til að all-
ir fái aðgang að leikskólum? Er það
réttlæti að þeir sem eru ekki í for-
gangshóp og hafa því ekki aðgang
að leikskólum fái ekki
inni með sín börn, þó
svo að þeir vilji borga
meira fyrir það? Þessir
hópar þurfa hvort sem
er að greiða hærra gjald
fyrir dagvistun hjá dag-
mömmum. Er það
meira réttlæti að láta
ákveðna forgangshópa
borga sama gjald fyrir
dagvistun á meðan aðr-
ir fá ekki einu sinni
aðgang, þó þeir glaðir
vildu borga meira fyrir
það?
Nýtt tekjuferli
Sú hugmynd sem ég ætla að ræða
hér er hvað það myndi hafa í för
með sér ef leikskólagjöld yrðu tengd
við tekjur foreldra bama á aldrinum
6 mánaða til 6 ára. Grundvallaratriði
til að þessi aðferð gangi upp er sú
að það séu til leikskólapláss fyrir öll
börn sem þess þurfa. Rannsóknir
mínar byggi ég á skoðanakönnun
Erlendis er víða þekkt,
segir Sigurjón Har-
aldsson, að tekjutengja
leikskólagjöld þannig að
allir foreldrar greiði
sömu prósentu.
som rekstrarfræðinemar við Sam-
vinnuháskólann' á Bifröst gerðu sl.
vor fyrir Dagvist barna hjá Reykja-
víkúrborg.
Hugmyndin er sú að tekið sé
ákveðið hlutfall af tekjum foreldra
sem myndi vera 17,8% það hlutfall
er notað sem viðmiðunarhlutfall til
að greiða allan rekstrarkostnað leik-
skólanna. Ef sveitarfélagið greiðir
síðan sem nemur 6.000 krónum með
hveiju plássi (eins og Reykjavíkur-
Atlanta og
sjálfsmorðssveitin
Verkfallsboðun FÍA
gegn Atlanta er villi-
mennska, segir Magn-
— —
ús Oskarsson, sem
flæmt getur fyrirtækið
úr landi.
í HEIMSSTYRJÖLDINNI síðari
þjálfuðu Japanir flugmenn til að
fljuga með sprengjur á óvinina og
granda í leiðini flugvél sinni og
tífinu sjálfu. Aðferðin vakti óhug
og var áhrifarík en ekki dugði hún
til að vinna stríðið. Þetta rifjast
upp þegar íslenzkir flugmenn gera
árás á flugfélagið Atlanta sem
gæti sem bezt, ef árás tekst vel,
leitt til þess að flugmenn misstu
vinnu sína.
í miðri kreppunni fluttu fjölmiðl-
ar allt í einu þá gleðifrétt að Arn-
grímur Jóhannsson flugstjóri væri
kominn á fleygiferð með blómlegan
flugrekstur sem veitti fjölda flugl-
iða atvinnu og skilaði þjóðarbúinu,
og vonandi Arngrími sjálfum, góð-
um hagnaði. En ekki höfðu menn
glaðzt lengi þegar sjálfsmorðssveit
Félags íslenzkra atvinnuflug-
manna birtist við sjóndeildarhring
og hnitaði hringi yfir óvininum
Atlanta, reiðubúin að granda hon-
um og sjálfri sér í leiðinni. Og nú
á að fara að steypa sér niður.
Verkfallsboðun Félags íslenzkra
atvinnuflugmanna gegn Atlanta
er villimennska í japönskum sjálfs-
morðsstíl. Vera má að þessir flug-
menn hafi fengið „góðar undirtekt-
ir“ í Grikklandi eins og þeir stæra
sig af. En hinu verður ekki trúað
að láglaunafólk á Suðurnesjum
láti hafa sig í það að ieggja niður
vinnu til að hjálpa flugmönnum
með hálfa milljón í máðnaðarlaun
til að drepa eða flæma úr landi
fyrirtæki, sem er ánægjulegasta
dæmið um dugnað og einstaklings-
framtak er við höfum lengi séð.
Höfundur er
hæstaréttarlögmaður.
Sigurjón Haraldsson
borg gerir með einkareknum leik-
skólum) og heildar framlag sveitarfé-
lagsins síðan dregið frá heildar viðm-
iðunartekjum þá kemur það út sem
30% mótframlag af 17,8% viðmið-
unarhlutfallinu. Raunverulegt
greiðsluframlag foreldra verður því
12,46% af tekjum.
Dæmi um kostnað vegna leik-
skólapláss:
Laun foreldra Kostnaður foreldra
á mánuði á mán. v. leikskóla
25.000 3.115
75.000 9.345
125.000 15.575
175.000 21.805
225.000 28.035
275.000 34.265
325.000 40.495
Hér er verið að tala um heildar-
kostnað foreldra og er óháð því hvort
foreldrið er með eitt eða fleiri börn
á leikskóla. Einnig er þetta óháð því
hvort barnið/börnin eru fjóra eða
átta tíma í vistun.
Kostirnir við kerfið
Kostirnir við þetta kerfí eru þeir
að það mismunar ekki fólki eftir þjóð-
félagsstöðu. Þeir sem breiðari hafa
bökin bera meiri byrðar krónulega
séð en hlutfallslega greiða þeir jafnt
og aðrir. Þetta kerfí er óháð barna-
fjölda, því greiðsla miðast alltaf við
tekjur en ekki fjölda barna eða lengd
dvalartíma. í þessari rannsókn er
tekið mið af þeirri tekjudreifíngu sem
er á hveijum þarfaflokki (tekjudreif-
ing eftir dvalartíma). Of langt mál
væri að útskýra alla útreikninga í
þessari grein en ég tel þessa leið
vera þess virði að hana megi skoða
þar sem rúm 48% þeirra sem tóku
þátt í könnuninni mæltu með því að
leikskólagjöld yrðu tekjutengd.
Ef sveitarfélög væru síðan tilbúin
að greiða helming rekstrarkostnaðar
myndi framlag foreldra lækka niður
í 8,9% af tekjum. Það er álit mitt
að leikskólagjöld þeirra sem nota
kerfið í dag muni ekki hækka, frekar
lækka ef eitthvað er. Aðalbreytingin
er sú að tekjuhærri hópar koma inn
í þetta kerfí og öll börn fá leikskóla-
pláss.
Höfundur cr rekstrarfræðinemi
við Samvinnuháskólann á Bifröst.