Morgunblaðið - 12.11.1994, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
DANÍEL
BRANDSSON
+ Daníel Brands-
son fæddist á
Fróðastöðum í Hvít-
ársíðu 10. desember
1910. Hann lést á
Sjúkrahúsinu á
Akranesi 5. nóvem-
ber síðastliðinn.
Foreldrar hans
voru Brandur Daní-
elsson, bóndi á
Fróðastöðum
(1855-1936), og
kona hans Þuríður
Sveinbjarnardóttir
(1868-1948). For-
eldrar Brands voru
hjónin Daníel Jónsson, bóndi á
Fróðastöðum (1802-1890), og
Sigriður Halldórsdóttir (1818-
1912), ættuð frá Ásbjarnarstöð-
um í Stafholtstungum. Foreldr-
ar Þuríðar voru hjónin Svein-
björn Þorbjarnarson, bóndi á
Giljum í Hálsasveit og Sigmund-
arstöðum (1835-1898), og Guð-
rún Árnadóttir, ættuð frá Kal-
manstungu (1836-1873). Daniel
var yngstur niu systkina. Tvær
systur lifa bróður sinn: Svein-
björg, húsfreyja á Runnum í
Reykholtsdal, f. 1906, og Guð-
veig, kennari, búsett í Reykja-
vík, f. 1908. Látin eru: Daníel
(eldri) (1897-1905), Soffía,
verkstjóri á saumastofu
Kleppsspítala (1899-1969), Sig-
ríður, kennari og húsfreyja á
Sámsstöðum (1900-1942), Guð-
rún, hjúkrunarkona (1902-
1994), Salvör, húsfreyja í Graf-
ardal (1905-1951) og Árni, f.
1908, dó fjögurra daga gamall.
Einnig ólst upp á Fróðastöðum
Magnús Sörensen, lögreglu-
þjónn í Reykjavík, sem er lát-
inn. Árið 1938 kvæntist Daníel
Unni Pálsdóttur, kennara frá
Tungu í Fáskrúðsfirði. Þau
bjuggu í Fróðhúsum í Borgar-
hreppi 1938-1943, en siðan á
Fróðastöðum í Hvítársíðu. Börn
þeirra eru: 1) Elín Birna, hjúkr-
unarfræðingur og stúdent, f.
1939, gift Óttari
Yngvasyni, j hrl.
Börn þeirra eru: I.
Unnur Guðrún,
f.1962, kennari og
MA í listþjálfun (art
therapy). Sonur
hennar og Sigurðar
H. Jónssonar er Jón
Karl, f. 1983. II.
Helga Melkorka, f.
1966, lögfræðingur
og MA í Evrópu-
rétti. Maður hennar
er Karl Þráinsson,
byggingaverkfræð-
ingur. Dóttir þeirra
er María, f. 1991. III. Yngvi
Daníel, f. 1968, vélaverkfræð-
ingur. IV. Rakel, f. 1973, há-
skólanemi. 2) Sigríður, f. 1944,
húsfreyja í Hausthúsum, gift
Sigurgeiri Gíslasyni, húsasmið.
Börn þeirra eru: I. Sigrún, f.
1967, laganemi. II. Gísli, f. 1970,
rafeindavirki. III. Daníel
Brandur, f, 1973, viðskipta-
fræðinemi. IV. Kristín, f. 1975,
menntaskólanemi. V. Davíð, f.
1979, nemi. 3) Gerður, f. 1946,
bankagjaldkeri í Reykjavík, gift
Guðmundi Bergssyni eftirlits-
manni hjá Brunamálastofnun.
Börn þeirra eru: Björn, f. 1970,
vélstjóri, og GuðbjÖrg, f. 1976,
nemi. 4) Ingibjörg, f. 1954,
kennari og bóndi á Fróðastöð-
um. Sambýlismaður hennar er
Þorsteinn Guðmundsson, vinnu-
vélastjóri. Börn þeirra eru:
Ásta, f. 1990, og Unnur, f. 1992.
f æsku naut Daníel far-
kennslu auk kennslu Sigríðar
systur sinnar. Þá stundaði hann
nám í Héraðsskólanum á Laug-
arvatni 1931-1933. Daníel var
formaður Sjúkrasamlags Hvít-
ársíðuhrepps 1946-1973 og sat
í hreppsnefnd 1958-1978. Hann
var formaður Sögufélags Borg-
arfjarðar um langt árabil allt
frá stofnun 1963. Utför Daníels
fer fram frá Reykholtskirkju í
dag.
MEÐ ÖRFÁUM og fátæklegum
orðum vil ég minnast tengdaföður
míns Daníels Brandssonar. Með
Daníel er geúginn einn heilsteypt-
asti maður sem ég hef hitt á lífsleið-
inni. Hann var eins og bjargið sem
að vísu veðrast en stendur óhaggan-
legt um aldir. Daníel var að sjálf-
sögðu af þeirri kynslóð, sem lifað
hefur hvað hraðastar breytingar á
lífsháttum og venjum allra kynslóða
sem við þekkjum til en þó hann
hefði nánast ótrúlegt minni á verk-
lag og aðferðir við búskap, þá er
hann var að alast upp, ríkti aldrei
stöðnun í hans huga. Hann virtist
sjá flesta framþróun fyrir og var
ávallt reiðubúinn að tileinka sér
hana eftir megni og var þá tilbúinn
að skilja kjarnann frá hisminu.
Þau Unnur giftust og hófu bú-
skap sinn I Fróðhúsum í Borgar-
hreppi árið 1938 en Unnur hafði
verið farkennari í Borgarfirði um
skeið. Efnin voru ekki mikil og í
fáa sjóði að sækja. Afkoman byggð-
ist því fyrst og fremst á þrotlausri
vinnu, samheldni og nýtni, sem í
raun einkenndi þau hjónin alla tíð.
í Fróðhúsum fæddist þeim fyrsta
dóttirin.
Árið 1943 fluttu þau síðan bú
sitt á föðurleifð Daníels að Fróða-
stöðum í Hvítársíðu þar sem þau
hafa búið síðan. Á Fróðastöðum
beið þeirra hin dæmigerða saga ís-
lenska bóndans, allt þurfti að
byggja upp og rækta samhliða
stækkun búsins og ekkert að stóla
á nema eigið þrek og hagsýni.
Nokkrum sinnum minntist Daníel
þeirra erfiðleika, sem hann átti við
að stríða við útvegun efnis til bygg-
inganna, allt var háð ströngum inn-
flutningshöftum og hlutir illfáan-
legir þannig að oft hefði verið freist-
andi að gera hlutina til bráðabirgða
en slíkar lausnir þáði Daníel ekki,
að kasta höndunum til verka lagði
liann aldrei í vana sinn.
Á Fróðastöðum eignuðust þau
þrjár dætur í viðbót og hefur hin
yngsta þeirra, Ingibjörg, nú tekið
við búi á Fróðastöðum. Daníel sat
í hreppsnefnd Hvítársíðu um árabil
og var fyrsti formaður í stjórn sögu-
félags Borgarfjarðar, sem nú hefur
gefið út níu bækur með æviskrám
Borgfirðinga. Hann sýndi þessu
málefni sérstakan áhuga, sem og
öðru er hann tók sér fyrir hendur
og nýttist þar óbrigðult minni hans
sérlega vel.
Þegar líða fór á efri ár og um
hægðist, fór Daníel að geta sinnt
meira einu af áhugamálum sínum,
smíði. Hann þjálfaði sig að mestu
sjálfur í rafsuðu og smíðaði marga
nytjahluti úr járni og tré. Járnið tók
hann að mestu úr gömlum úreltum
heyvinnuvélum, hönnunargáfa hans
og sköpunargleði lýsir sér í hverjum
hlut. Eg minnist bliksins í augum
hans þegar hann var að lýsa hlutn-
um sem hann ætlaði að smíða úr
hinu og þessu þegar við sátum sam-
an sinn á hvorri olíutunnunni í
skemmunni. Fijór hugur hans unni
sér engrar hvíldar. Þekking hans
og áhugi á hvers kyns málefnum
var með ólíkindum. Hann lagði
aldrei illt til nokkurs manns. Hann
kunni vel að meta góða nágranna
og gagnkvæma hjálpsemi. Æðru-
leysi og yfirvegun var hans lífsstíll
og mættu margir af læra.
Hvítársíða verður aldrei söm án
hans.
Guð blessi Daníel Brandsson og
minningu hans.
Guðmundur P. Bergsson.
Þegar ég hitti Daníel Brandsson
í fyrsta sinn fyrir nær 35 árum,
var hann úti á túni í vinnufötunum.
Ég hálfhrökk við að líta svipmikið
LAUGARDAGUR 12. NÓVEMBER 1994 37
MINNINGAR
andlit hans og þykkar augabrýr,
sem báru með sér sterkan stofn.
Fljótt kom þó í ljós að Daníel var
ljúfur maður og hafði skopskyn í
besta lagi.
Það lýsir yfirbragði hans nokk-
uð, að þegar Páll Guðmundsson
listmálari og myndhöggvari á
Húsafelli málaði mynd sem hann
setti á sýningu og kallaði „Bónd-
ann“, þá var þar kominn Daníel
Brandsson. Hann var hinn dæmi-
gerði þjónn moldarinnar.
Daníel fæddist á Fróðastöðum í
Hvítársíðu. Þar bjuggu bæði faðir
hans Brandur og afi hans Daníel
Jónsson og á þeirri jörð hafa
ættfeður Daníels búið samfleytt frá
a.m.k. 1670.
Eftir lýsingu Kristleifs Þor-
steinssonar á Daníel Jónssyni að
dæma, hefur Daníel Brandssyni
svipað að ýmsu til afa síns og
nafna, báðir voru meðalmenn á
hæð, stórleitir og loðbrýnir. Hægir
í fasi og seinmæltir. Hver hreyfing
og hvert orð fyrirfram yfirvegað.
Augun nokkuð hvöss, skýrleg og
rannsakandi og hvorugur þoldi að
menn eða málleysingjar væru órétti
beittir. Þá er sagt, að bæði Daníel
Jónsson og Brandur sonur hans
hafí verið menn fastheldnir á forn-
ar venjur og ýmsir hafi tekið sér
þá til fyrirmyndar. Ég hygg að
ýmsir hafi einnig tekið sér Daníel
Brandsson til fyrirmyndar og eng-
inn verið svikinn af.
í æsku og á unglingsárum naut
Daníel farkennslu eins og títt var
auk kennslu Sigríðar systur sinnar.
Síðar stundaði hann nám í Héraðs-
skólanum á Laugarvatni 1931-
1933. Eftir það vann hann við bú-
störf í föðurhúsum og járnsmíðar
og við farkennslu í Haukadal. Á
þessum tíma stóð hugur Daníels
ekki svo mjög til bústarfa, enda
þótt hann réði sig á atvinnuleysis-
tímum í tvo vetur sem vetrarmann
í Síðumúla. Þar urðu hins vegar
tímamót í lífi Daníels. Þar hitti
hann konuefni sitt, Unni Pálsdótt-
ur, kennara frá Tungu í Fáskrúðs-
firði, sem lifir mann sinn. Þau eign-
uðust fjórar dætur og lifðu í far-
sælu hjónabandi í rúmlega 56 ár.
Árið 1938 giftu þau sig og stofn-
uðu heimili í Fróðhúsum í landi
Svignaskarðs í Borgarhreppi. Þar
hófu þau búskap á erfiðum tímum
upp úr kreppunni og_ þar fæddist
þeim fyrsta barnið. í Fróðhúsum
byrjaði Daníel ýmsa nýlundu í bú-
rekstri svo sem svína- og aligæsa-
rækt, en hann var síðasti bóndinn
á þeirri jörð. Eftir að heimsstyijöld-
in skall á 1939 flýttu margir sér
burtu úr sveitum landsins í stríðs-
gróða og Bretavinnu. En Daníel
og Unnur færðu sig aðeins um
set. Árið 1943 fluttu þau í torfbæ-
inn á ættaróðalinu Fróðastöðum í
Hvítársíðu. Þar byggði Daníel nýtt
íbúðarhús og síðan á örfáum árum
öll útihús. Jafnframt sléttaði hann
tún og ræktaði mikið land. Allur
búreksturinn bar vott um fram-
sækni, dugnað og snyrtimennsku
auk samhentrar þátttöku húsfreyj-
unnar. Slíkur búskapur getur varla
farið öðru vísi en vel. Um áratuga
skeið sóttust vinir og ættingjar eft-
ir að koma börnum sínum í sveit
til þeirra hjóna og dvaldi hver ungl-
ingur yfirleitt í mörg sumur.
Daníel gegndi margvíslegum
trúnaðarstörfum fyrir sveitunga
sína, svo sem formennsku í sjúkra-
samlagi Hvítársíðuhrepps 1946-
1973 og sat í hreppsnefnd 1958-
1978. Hann var alla tíð áhugasam-
ur um þjóðlegan fróðleik og var
aðalhvatamaður að stofnun
Sögufélags Borgaríjarðar 1963.
Formaður félagsins var hann um
langt árabil allt frá stofnun. Félag-
ið gaf út íbúatal Borgarfjarðar-
og Mýrasýslna 1967 og er nú langt
komið með að gefa út stórverkið
Borgfirzkar æ'viskrár. Fyrsta bind-
ið kom út 1969 og á þessu ári er
nýkomið út IX. bindið.
Daníel lifði byltinguna frá torf-
bæjum og heyvinnu með handverk-
færum til nútímamannabústaða og
vélvæðingar á öllum sviðum. Hann
lifði uppgang kaupfélagatímans og
hrun Sambandsins. Ég hygg þó að
lengst af hafi hann verið einlægur
stuðningsmaður bændasamvinnu.
Vitur maður hefur sagt, að far-
sældin sé ekki fólgin í því að ná
fullkomnun, heldur að vera á réttri
leið. Daníel Brandsson var allt lífs-
hlaup sitt á þeirri leið.
Ég votta .Unni, dætrunum, af-
komendum og eftirlifandi systrum
samúð. Guð blessi minningu hans.
Óttar Yngvason.
Okkur langar að minnast afa
okkar, Daníels Brandssonar frá
Fróðastöðum, í fáum orðum.
Afi var mikili verkmaður. Hann
tók sér margt fyrir hendur og það
sem hann gerði það gerði hann
vel. Við getum nefnt pijónana sem
hann tálgaði, hliðgrindumar sem
hann sauð saman, motturnar sem
hann fléttaði úr baggaböndum og
svo mætti lengi telja.
Þrátt fyrir að vera frekar máttlít-
ill á sínum efri árum hélt hann
áfram að vinna sín verk og fara
sínar leiðir vitandi það að kæmist
þótt hægt færi og það gerði hann
með útsjónarsemi, þrautseigju og
þolinmæði.
Hann leit ætíð björtum augum á
tilveruna, sérstaklega á atvik sem
ekki gáfu tilefni til bjartsýni, ekki
fyrr en skoðun hans kom í ljós.
Afi lifði miklar breytingar. Hann
fylgdist vel með þeim og tók þeim
með opnu hugarfari. Til dæmis
hafði afi orð á því í haust að hann
hefði áhuga á að fara í dagsferð
til Grænlands. Því miður entist hon-
um ekki aldur til þess.
Við hefðum viljað eiga fleiri
stundir með afa en við þökkum
fyrir þær sem við áttum með hon-
um, sérstaklega áramótaheimsókn-
irnar undanfarin ár.
Guð geymi afa og veiti ömmu
styrk.
Sigrún, Gísli, Daníel
Brandur, Kristín og Davíð
Sigurgeirsbörn.
Þegar síminn hringdi hér hjá mér
í morgun og pabbi flutti mér frétt-
irnar að hann elsku afi væri dáinn
þá helltist yfir sorg og drungi um
stund. Mér varð hugsað til baka til
þess tíma sem ég fékk að vera hjá
afa og ömmu á Fróðastöðum, tíma
sem var mér svo dýrmætur og ég
met sífellt meir eftir því sem árin
líða.
Hjá þeim fékk ég tækifæri til að
vera yfir sumarið og kynnast því
hvernig lífíð gengur fyrir sig í sveit-
inni. Afa féll aldrei verk úr hendi.
Ef ná þurfti tali af honum var fyrsti
staðurinn til að leita geymslan þar
sem hann undi sér við smíðar og
viðgerðir öllum stundum. Eitt sum-
arið hjálpaði ég til þegar geymsl-
unni var breytt í hálfgerða verk-
smiðju. Afi smíðaði járnhlið í gríð
og erg og ég klippti niður teina og
beygði þannig að úr urðu hringir
sem notaðir voru í hliðin. Ég, lítill
pollinn, undi mér vel hvort sem ég
var að hjálpa til í geymslunni,
byggja stíflu í læknum eða sinna
öðrum viðvikum sem til féllu. Það
átti vel við mig, eins og afa, að
velta fyrir mér hvemig hægt væri
að smíða eða gera við þau tæki og
tól sem tilheyrðu búrekstrinum. Af
þessum rótum spratt síðar sú
ákvörðun hjá mér að leggja stund
á verkfræðinám við Háskólann. Ég
vissi að það átti vel við mig að leysa
tæknileg vandamál og helst, ef
hægt var, að vera sjálfur með putt-
ana í smíðinni.
Eftir nokkra dvöl í sveitasælunni
var aukin ábyrgð lögð á herðar mér
þegar mér var falið að slóðadraga
í fyrsta sinn túnið austan við bæ-
inn. Ég tók þessa auknu ábyrgð
alvarlega og barðist hetjulega við
kúplinguna sem var svo erfitt að
ná niður á. Með aukinni æfingu og
heldur lengri leggjum fékk ég önn-
ur og öllu vandasamari verkefni að
leysa á traktornum. Mestu leiknina
þurfti að hafa með baggatínuna,
sveigja til hægri eða vinstri þannig
að baggarnir festust ekki í tínunni
og kæmust heilu og höldnu í hlöðu
áður en færi að rigna. Það var
sæll og þreyttur snáði sem sofnaði
eftir langa heyskapardaga þar sem
allir hjálpuðust að við að undirbúa
komandi vetur.
Ýmsar aðrar svipmyndir koma
upp í hugann þegar ég hugsa til
baka til þessa góða tíma sem ég
dvaldi hjá afa og ömmu. Ævintýra-
ljómi er í minningunni yfir því þeg-
ar líða fór að mjöltum og sækja
þurfti kýrnar sem var eitt af mínum
embættisverkum. Ef ég var svo
heppinn að einhver hestur var ná-
lægur var ekkert annað að gera en
ná sér í beisli og skutlast berbakt
niður í mýri og lulla með kýrnar
heim.
Elsku afi, þú sem alltaf varst svo
rólegur og yfirvegaður, ég veit að
þú ert í góðum höndum, höndum
Guðs sem ræður örlögum okkar
allra. Þetta er víst gangur lífsins
og þó að það sé þungbært þá er
dauðinn það eins sem víst er í líf-
inu. Hjá þér hefst nú nýtt líf þar
sem þú munt kanna nýjar víddir
þessa heims. Og elsku amma, megi
Guð styðja þig og styrkja í þessari
erfiðu þraut. Ég sendi þér mínar
dýpstu og innilegustu samúðar-
kveðjur yfir hafið frá Ameríku.
Yngvi Daníel Ottarsson.
Héla
á lyngi og mosa
horfinn er klettur
úr gamalkunnu landslagi
sögur herma
að þangað komi fólk
til að gleðjast
hryggjast, æja
og eiga sér þar skjól
áður en lengra yrði haldið
héla
á lyngi og mosa
horfínn er klettur
en lágvær kliður
berst frá orkulindinni
sem átti sér upptök
við rætur hans
Þuríður Guðmundsdóttir.
Birting afmælis- og
minningargreina
MORGUNBLAÐIÐ tekur afmælis- og minningargreinar til birtingar
endurgjaldslaust. Greinunum er veitt viðtaka á ritstjórn blaðsins í
Kringlunni 1, Reykjavík, og á skrifstofu blaðsins í Hafnarstræti 85,
Akureyri. Þá er enn fremur unnt að senda greinamar í símbréfi í
númer 691181. Það eru vinsamleg tilmæli blaðsins að lengd grein-
anna fari ekki yfír eina og hálfa örk A-4 miðað við meðallínubil og
hæfilega línulengd — eða 3600-4000 slög. Greinarhöfundar eru beðn-
ir að hafa skírnarnöfn sín en ekki stuttnefni undir greinunum.
Við birtingu afmælisgreina gildir sú regla, að aðeins eru birtar
greinar um fólk sem er 70 ára og eldra. Hins vegar eru birtar afmæl-
isfréttir ásamt mynd í Dagbók um fólk sem er 50 ára eða eldra.
Mikil áhersla er lögð á, að.handrit séu vel frá gengin, vélrituð eða
tölvusett. Sé handrit tölvusett er æskilegt, að disklingur fylgi útprent-
uninni. Það eykur öryggi í textameðferð og kemur í veg fyrir tví-
verknað.
Auðveldust er móttaka svokallaðra ASCII-skráa sem í daglegu
tali eru nefndar DOS-textaskrár. Þá eru ritvinnslukerfin Word og
Wordperfect einnig auðveld í úivmnslu.