Morgunblaðið - 14.03.1995, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 14. MARZ 1995 11
FRETTIR
Yfirskattanefnd hefur úrskurðað um verðmæti aflaheimildar annars vegar og fiskiskips hins vegar
Markaðsverð kvóta
traustari við-
miðun en skipsverð
Nytjastofnar á íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar samkvæmt
____löfflim um stjórn fiskveiða frá 1990. Hæstiréttur hefur hins vegar_
úrskurðað að keypt aflahlutdeild skuli telja til skattskyldra eignarrétt-
inda. Það er í samræmi við álit Lagastofnunar sem kom fram þegar fisk-
veiðilöggjöfín var samþykkt. Helstu atriði dóms Hæstaréttar og álits
Lagastofnunar eru rifjuð upp hér á eftir, auk þess sem fjallað er um úr-
skurð yfírskattanefndar í máli þar sem greina þurfti á milli verðmætis afla-
heimildar annars vegar og skips hins vegar.
SAMKVÆMT dómi Hæsta-
réttar íslands frá árinu
1993 telst aflahlutdeild
skips til fémætra réttinda
og fellur undir 73. grein laga um
tekju- og eignaskatt frá 1981 en
þar segir að til skattskyldra eigna
skuli telja allar fasteignir, lausafé
og hvers konar önnur verðmæt
eignarréttindi. Meirihluti dómsins
kemst auk þess að þeirri niðurstöðu
að um fyrnanleg réttindi sé að
ræða samkvæmt 32. grein laganna,
en þar segir: „Fymanlegar eignir
eru varanlegir rekstrarfjármunir
sem notaðir eru til öflunar tekna í
atvinnurekstri eða í sjálfstæðri
starfsemi og rýrna að verðmæti við
eðlilega notkun eða aldur.“
I dómi meirihluta Hæstaréttar
segir að umrædd réttindi séu eðlis-
lík þeim réttindum sem talin séu
upp í 4. og 5. tölulið 32. gr. en
þar er gefið yfirlit yfir helstu
flokka þeirra eigna sem heimilt er
að fyrna. í 4. tl. er tiltekinn keypt-
ur eignarréttur að verðmætum
hugverkum og auðkennum, svo
sem höfundarréttur, útgáfuréttur,
réttur til hagnýtingar upplýsinga
og réttur til einkaleyfis og vöru-
merkis. í 5. tölulið er talinn upp
stofnkostnaður, svo sem kostnaður
vegna skráningar fyrirtækis, öfl-
unar atvinnurekstrarleyfa, kostn-
aður við tilraunavinnslu, markaðs-
leit, rannsóknir, öflun einkaleyfis
og vörumerkja.
„Aflahlutdeildin verður að sönnu
ekki eftir strangri orðskýringu tal-
in „rýrna að verðmæti við eðlilega
notkun eða aldur“. Svo er ekki
heldur um þau verðmæti, sem talin
voru í 4. tl. og 5. tl. greinarinn-
ar,“ segir í dómi Hæstaréttar.
Kemst meirihluti réttarins að þeirri
niðurstöðu að heimilt sé að fyrna
keypta aflahlutdeild um 20% á
ári, eins og þau réttindi sem nefnd
eru í framangreindum töluliðum.
Garðar Gíslason hæstaréttar-
dómari skilaði sératkvæði í málinu.
Segist hann sammála meirihluta
dómsins um að keypt aflahlutdeild
skuli teljasttil skattskyldra eignar-
réttinda. Hins vegar verði „ekki á
það fallist, að eignarréttindi þessi
teljist fyrnanleg samkvæmt
skattalögum.“ Er vísað til þess að
fyrnanlegar eignir séu skilgreindar
samkvæmt 32. grein þannig að
þær rýrni að verðmæti við eðlilega
notkun eða aldur. „Aflahlutdeild í
nytjastofnum á íslandsmiðum fell-
ur engan veginn undir neinn þeirra
töluliða sem nefndir eru í 32. gr.
laganna, enda er þar um gjörólík
verðmæti að ræða. Aflahlutdeild í
nytjastofnum á íslandsmiðum
verður ekki talin eign, sem rýrnar
að verðmæti við eðlilega notkun
eða aldur, vegna þess að hér er
um að ræða veiðiheimild á tegund-
um sjávardýra, sem eiga tilveru
sína að öllu leyti undir náttúrunni
sjálfri. Enginn getur haft raun-
veruleg umráð þeirra, en einkenni
þeirra eigna, sem nefndar eru í
upptalningu 32. gr. laganna, eru
einmitt, að unnt er að hafa slík
umráð. Enginn veit því, hvort þessi
verðmæti rýrna við eðlilega notkun
eða aldur. Mætti telja öllu líklegra,
að þau geri það ekki. Öðru máli
gegnir um óhóflega eða óeðlilega
notkun, en gegn henni er lögum
um stjórn fiskveiða ætlað að
sporna," segir í sératkvæðinu.
Mál þetta reis vegna ágreinings
um fyrningu á varanlegum afla-
heimildum sem útgerðarfélagið
Hrönn hf. á ísafirði keypti á árinu
1989 að upphæð tæpar 60 milljón-
ir króna og færði til gjalda á
rekstrarreikningi á kaupári. Skatt-
stjóri Vestfjarðaumdæmis féllst
ekki á það og úrskurðaði að færa
skyldi keypta aflahlutdeild til eign-
ar og afskrifa um 8% á ári, en það
eru sambærilegar reglur og gilda
um afskriftir fastafjármuna eins
og skipa. Málið fór fyrir Ríkis-
skattanefnd sem úrskurðaði út-
gerðarfélaginu í vil, þaðan fyrir
héraðsdóm og loks fyrir Hæsta-
rétt, sem úrskurðaði í málinu eins
og að framan greinir. Mörg önnur
samkynja mál biðu úrskurðar fyrir
Ríkisskattanefnd, nú Yfirskatta-
nefnd, og var úrskurðað um þau
í samræmi við niðurstöðu dóms
Hæstaréttar.
Greint á milli verðmætis skips
og aflaheimildar
Yfirskattanefnd úrskurðaði í
apríl í fyrra um tengt mál en þar
þurfti að greina á milli verðmætis
skips annars vegar og aflaheimild-
ar hins vegar. Með vísan til
framangreinds hæstaréttardóms
úrskurðar nefndin að eignfæra
beri keypta veiðiheimild sérstak-
lega og fyrna um 20%. Hvað skipt-
inguna milli verðmætis skips og
aflaheimildar varðar féllst nefndin
á sjónarmið kærenda að miða við
áætlað markaðsverð þeirra afla-
heimilda sem fylgdu skipinu sem
keypt var og miða verðmæti skips-
ins við mismun kaupverðs skipsins
með. aflaheimildum og verðmæti
aflaheimildanna þannig reiknaða.
Ríkisskattstjóri vildi hins vegar
miða við vátryggingarverð um-
rædds skips og meta verðmæti
aflaheimildanna sem mismun á
kaupverði skipsins og vátrygging-
arverðmætinu.
Skipið var keypt á árinu 1987
og var kaupverðið 155 milljónir
króna. Ekki var í kaupsamningi
eða skattaframtölum gerður
greinarmunur á kaupverði skips
annars vegar og aflaheimilda hins
vegar. í greinargerð með kærunni
til ríkisskattanefndar er því haldið
fram að gangverð veiðiheimilda á
árinu 1987 hafi verið 35 krónur
fyrir þorskígildiskílóið. Verðmæti
veiðiheimildanna sem fylgdu skip-
inu við kaup hafi því numið 59
milljónum króna og kaupverð
skipsins því verið 96 milljónir. Rík-
isskattstjóri áætlar hins vegar út
frá vátryggingarverðmæti skipsins
á þessum tíma að kaupverð þess
hafi verið 81,8 milljónir og verð-
mæti aflaheimildanna sé það sem
á vantar. Síðan segir í úrskurði
Yfirskattanefndar: „Almennt verð-
ur talið að traustari viðmiðun felist
að þessu leyti í markaðsverði afla-
heimilda en skipsverði í einstökum
tilvikum. Ekki er ástæða til að
vefengja upplýsingar kærenda um
verðmæti veiðiheimilda, er fylgdu
skipinu við kaupin, og ekki verður
talið að sá hluti verðs, sem kær-
andi telur vera vegna skipsins
sjálfs, sé í bersýnilégu ósamræmi
við það sem ætla má um það efni
þegar litið er til vátryggingaverðs
skipsins og þeirrar staðreyndar að
kærandi hugðist halda skipinu til
veiða á árinu 1988 eftir þeim regl-
um sem þá giltu um sóknarmark."
Yfirskattanefnd telur sam-
kvæmt þessu að traustari viðmiðun
um verðmæti felist í markaðsverði
á fiskveiðikvóta heldur en í skips-
verði í einstökum tilvikum, eins og
segir í úrskurðinum, en báðir máls-
aðilar sættu sig við hann og var
honum ekki áfrýjað til dómstóla.
Atvinnuréttindi sem eru
eignarréttindi
Að beiðni Alþingis ijallaði Laga-
stofnun Háskóla Islands um nokk-
ur álitaefni í frumvarpi til laga um
stjórn fiskveiða vorið 1990, en
frumvarpið varð síðan að lögum
nr. 38/1990. Einn liður sem óskað
er eftir að Lagastofnun gefi álit
sitt á varðar 1. grein laganna „um
sameign íslensku þjóðarinnar á
nytjastofnun á Islandsmiðum,
hvort tímabundinn og takmarkað-
ur afnotaréttur fiskistofna myndi
aldrei einstaklingsbundna og
stjórnarskrárvarða eign og hvort
það að væntanleg lög verða ótíma-
bundin myndi ekki frekar neinn
framtíðar eignarrétt,“ eins og seg-
ir í fyrirspurninni.
Niðurstaða Lagastofnunar er sú
að atvinnuréttindi þau sem menn
hafi helgað sér á sviði fiskveiða
séu eignarréttindi í merkingu 67.
greinar stjórnarskrárinnar, en í
henni segir: „Eignarrétturinn er
friðhelgur. Engan má skylda til
að láta af hendi eign sína nema
almenningsþörf krefji, þarf til þess
lagafyrirmæli og komi fullt verð
fyrir.“ Atvinnuréttindi njóti þó tak-
markaðri verndar en hefðbundin
eignarréttindi og styðja megi það
rökum að það eigi sérstaklega við
um atvinnuréttindi til fiskveiða á
miðum við ísland. Þótt ekki sé
verið að stofna til eignarréttar með
frumvarpinu, sem síðar varð að
lögum, þá verði ekki betur séð en
verið sé að afmarka og skilgreina
eignarréttindi sem séu þegar fyrir
hendi.
í lögum nr. 38/1990 segir í 1.
grein: „Nytjastofnar í íslandsmið-
um eru sameign íslensku þjóðar-
innar. Markmið laganna er að
stuðla að verndun og hagkvæmri
nýtingu þeirra og tryggja með því
trausta atvinnu og byggð í land-
inu. Uthlutun veiðiheimilda sam-
kvæmt lögum þessum myndar ekki
eignarrétt eða óafturkallanlegt
forræði einstakra aðila yfir veiði-
heimildunum."
Undir lokin segir í álitsgerð
LagastQfnunar: „Eins og áður er
lýst er viðurkennt að atvinnurétt-
indi almennt njóti verndar 67. gr.
stjórnarskrárinnar og geti menn
sýnt fram á að slík réttindi séu
þegar fyrir hendi til fiskveiða
hagga fyrirvarar í 1. gr. frum-
varpsins ekki 'öð þeim rétti. Niður-
staðan verður því sú að með sam-
þykkt frumvarpsins eins og það
liggur fyrir og með þeim viðbótum
sem nefndar eru hér að framam
sé að vísu ekki verið að mynda ein-
staklingsbundna og stjómarskrár-
varða eign á veiðiheimildum, en á
hinn bóginn verið að afmarka og
skilgreina nánar eignarréttindi í
formi atvinnuréttinda sem hugsan-
lega eru fyrir hendi og leggja jafn-
framt grundvöll að slíkum réttind-
um um ókomna tíð ... Hitt er svo
annað mál að mörg álitaefni rísa
um það hvernig á vernd þessara
atvinnuréttinda kann að reyna.
Ljóst er að einstakir menn verða
ekki teknir út úr og sviptir þessum
réttindum nema með því að taka
þau eignarnámi og greiða bætur
fyrir. Hins vegar leikur ekki vafi á
því að löggjafanum er heimilt að
setja þessum eignarréttindum al-
menn takmörk eftir þeim reglum
sem dómstólar hafa mótað undan-
gengna áratugi án þess að eign-
arnám teljist og hafa þannig stjóm
á meðferð og nýtingu fískimiða inn-
an íslenskrar efnahagslögsögu."
Erfðafjárskattur greiddur af
fiskveiðikvóta
Að lokum er rétt að minna á tvö
mál sem komið hafa upp á síðustu
mánuðum og tengjast afstöðunni
til úthlutunar aflaheimilda og
hvaða réttindi hún felur í sér.
Annað atriðið varðar greiðslu erfð-
afjárskatts af veiðiheimildum. í
nýlegu áliti Ríkisendurskoðunar,
sem gefið er að beiðni sýslumanns-
ins í Reykjavík, kemur fram að
fiskveiðikvóti myndi eftir atvikum
stofn til álagningar erfðafjárskatts
og er meðal annars vísað til niður-
stöðu framangreinds dóms Hæsta-
réttar að aflahlutdeild skips skuli
talin til skattskyldra eignarrétt-
inda. I álitinu segir að „þrátt fyrir
þá óvissu sem ríkir um eignarrétt-
arlega stöðu og vernd fiskveiðirétt-
inda þegar til langs tíma er litið,
verður ekki um það deilt að fisk-
veiðikvóti hefur umtalsvert fjár-
hagslegt gildi fyrir rétthafa hans.“
Hitt atriðið snýr að heimild til
að veðsetja aflahlutdeild, en
ákvæði þar að lútandi er að finna
í frumvarpi um samningsveð, sem
ekki fékkst afgreitt á Alþingi í
vetur vegna ágreinings um þetta
atriði. í frumvarpinu er grein sem
hljóðar svo: „Þegar skip er sett að
veði-er heimilt að semja í veðbréfi
að veðrétturinn nái einnig til veiði-
heimilda skips.“ Til þessa hafa þær
reglur gilt þegar bankarnir hafa
veitt lán gegn veði í fiskiskipum
að þeir hafa gert það gegn því að
eigendur skipanna hafi um leið
gefið út skriflega yfirlýsingu um
að þeir muni ekki framselja kvót-
ann á meðan veðsamningur sé í
gildi. Samkomulaginu hefur verið
þinglýst á skip, og það síðan til-
kynnt sjávarútvegsráðuneytinu.'