Morgunblaðið - 14.03.1995, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 14. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
+

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÞRÍLEIKUR UM
ÞÚSUND ÁR
MERKASTI og mikilvægasti löggjörningur hins forna
þjóðþings okkar og raunar í þjóðarsögu íslendinga
er kristnitakan á Þingvöllum árið eitt þúsund. Það er
því af ríku tilefni að Alþingi og þjóðkirkja undirbúa
vegleg hátíðahöld árið tvö þúsund.
Erlendur Sveinsson, kvikmyndagerðarmaður, hefur
sett fram athyglisverða hugmynd um þríleik úr sögu
kristni og kirkju á íslandi: um hinn kaþólska tíma í
þjóðarsögunni, um tímann frá siðaskiptum og loks nú-
tímann, það er lífið í sjávarplássi á líðandi stundu i
tengslum við trúarviðhorf þjóðarinnar.
Hugmynd kvikmyndagerðarmannsins felur í sér viða-
mikið og dýrt verk. „En höfum við sem þjóð ekki efni
á því,“ spyr hann réttilega, „að bregða upp 13 stuttum
lifandi svipmyndum úr þúsund ára lífssögu þjóðar, sem
á kristninni svo margt að þakka, raunar ekkert minna
en sjálfan grundvöll menningar okkar, og hvernig verð-
leggjum við 2000 ára fæðingarafmæli Frelsarans, þegar
kemur að minningargjöfinni?“
Verk af þessu tagi hefur margþætt gildi. Forvinnan
felur í sér verðmætan gagnabanka, sem nýtast mun
komandi kynslóðum. Þríleikur af þessu tagi á fyrst og
fremst erindi við íslendinga, sem sagnfræðilegt, menn-
ingarlegt og trúarlegt verk. En hann yrði einnig dýr-
mæt kynning í umheiminum á menningar- og trúar-
legri sögu okkar — í formi kvikmyndar, sjónvarpsefnis
.. og heimildabanka á vettvangi margmiðlunar.
Jónas Gíslason, þá vígslubiskup í Skálholti, setti fram
hér í blaðinu fyrir nokkrum misserum hugmynd um
sjónvarpsþáttaröð um sögu Skálholts. Sú hugmynd, sem
og áramótaávarp Heimis Steinssonar útvarpsstjóra, sem
fjallaði að hluta til um samspil kirkju og þjóðar í þús-
und ár, voru kveikjan að tillögum kvikmyndagerðar-
mannsins. Þessar tillögur eru meira en íhugunarverðar.
KAUPMANNAHAFNAR-
FUNDUR SÞ
FUNDI Sameinuðu þjóðanna um félagslega þróun;
sem haldinn var í Kaupmannahöfn, lauk á sunnu-
dag. Á fundinum, sem er einhver sá umfangsmesti er
SÞ hafa haldið, ræddu fulltrúar 122 ríkja félagslega
þróun í heiminum.
Risavaxnir fundir og ráðstefnur af þessu tagi eru
eðli málsins samkvæmt að miklu leyti skrautsýningar
og tækifæri fyrir þjóðarleiðtoga til að láta Ijós sitt skína
og halda ræður fyrir sjónvarpsmyndavélarnar. Árangur
vill oft verða minni en umgjörðin gefur til kynna.
Kaupmannahafnarfundur SÞ um félagslega þróun er
þar engin undantekning frekar en Ríó-ráðstefnan um
umhverfismál fyrir nokkrum árum.
Vissulega skorti ekki fjálglegar ræður og viljayfirlýs-
ingar en minna fór fyrir skuldbindandi ákvörðunúm.
Davíð Oddsson, forsætisráðherra, segir einmitt í sam-
tali við Morgunblaðið í dag að gagnslitlar yfirlýsingar
hafi einkennt fundinn. Hins vegar sé ekki hægt að segja
að fundurinn hafi verið misheppnaður, þar sem raun-
sæið í ræðum margra þjóðarleiðtoga hafi verið uppörv-
andi.
Fundir af þessu tagi munu aldrei breyta heiminum.
Þeir gegna þó eftir sem áður ákveðnu hlutverki og þá
ekki síst því að auka umræðu og gera almenning með-
vitaðri um tiltekin vandamál. Þannig má fullyrða að
athyglin sem Ríó-fundurinn vakti og umræðan í kringum
hann hafi skilað meiri árangri á sviði umhverfismála
heldur en þær ákvarðanir sem teknar voru á sjálfum
fundinum.
Vissulega geta svo fundir sem þessir orðið til að
skila raunverulegum árangri, með því að setja í gang
ferli er skilar árangri jafnvel nokkrum árum síðar. Þann-
ig var í síðustu viku haldinn fundur á vegum Umhverfis-
stofnunar Sameinuðu þjóðanna í Reykjavík þar sem
samkomulag náðist um að draga úr notkun þrávirkra,
lífrænna efna og hætta alfarið notkun efnisins PCB.
Fleiri búa á stofnunum aldraðra hér en annars staðar á Norðurlöndum
Vistrými fyrir aldraða 1. febrúar 1995
Fjöldi DVALARRÝMI HJÚKRUNARRÝMI SAMTALS
aldraðra á hverja 100 á hverja 100 á hverja 100
1. des. 1994 Fjöldi aldraðra Fjöldi aldraðra Fjöldi aldraðra
Reykjavík 12.034 368 3,1 709 5,9 1.077 8.9
Reykjanes 4.763 127 2,7 382 8,0 509 10.7
Vesturland 1.333 118 8,9 122 9,2 240 18,0
Vestfirðir 799 13 1,6 94 11,8 107 13,4
Norðurland vestra 1.164 47 4,0 152 13,1 199 17,1
Norðurland eystra 2.651 220 8,3 243 9,2 463 17,5
Austurland 1.216 54 4,4 116 9,5 170 14,0
Suðurland 1.959 266 13,6 232 11,8 498 25,4
Samtals/meðaltal 25.919 1.213 4,9 2.050 7,9 3.263 12,6
Rekstrarkostnaður
vegna öldrunarþjón-
ustu 6,3 milljarðar
í athugun sem Hagsýsla ríkisins hefur gert á
stjómsýslu og rekstrarþáttum á stofnunum
aldraðra em borin saman 21 hjúkmnar- og
dvalarheimili, sem fá rekstrarstyrki í formi
daggjalda, og 8 hjúkmnarheimili, sem fá fjár-
veitingu af sérstökum fjárlagalið.
MUN HÆRRA hlutfall
aldraðra býr í stofnana-
húsnæði hér á landi en
annars staðar á Norður-
löndunum þrátt fyrir að lögum sam-
kvæmt sé stefnan sú að aldrað fólk
geti sem lengst búið við eðlilegar
heimilisaðstæður. Rekstrarkostn-
aður vegna öldrunarþjónustu. á ár-
unum 1992-1994 var um 6;3 millj-
arðar á ári eða um 240 þús. á hvern
íbúa 67 ára og eldri. I Reykjavík
eru 33% af heimiluðum vistrýmum
á öldrunarstofnunum en 46% íbúa
eru 70 ára og eldri. Hjúkrunarrými
eru fæst í Reykjavík eða 5,9 á
hverja 100 íbúa 67 ára og eldri en
flest á Norðurlandi vestra eða 13,1.
Skortur á hjúkrunarrúmum í
Reykjavík virðist hækka meðalald-
ur sjúklinga á hjúkrunarstofnunum
aldraða miðað við dreifbýli.
Hærri aldur - aukin aðstoð
Fram kemur í skýrslunni, að með
hækkandi aldri aukist hlutfall
þeirra, sem þurfí á aðstoð að halda.
Hefur verið sýnt fram á að um 7%
af 66-74 ára, 16% af 75-84
ára og 44% af 85 ára og
eldri lifa við skerta fæmi.
Borið saman við aldurs-
hópinn 65-74 ára hafa 85
ára og eldri liðlega þrefalt
meiri líkur á að tapa sjálfs-
bjargargetu og sjöfalt meiri líkur á
að vistast á hjúkrunarheimili.
Fjöldi aldraðra íbúa 67 ára og
eldn var 25.919 1. desember síðast-
liðinn eða 9,7% af mannfjölda á
íslandi. Hlutfall aldraðra hér á landi
er því lægra miðað við Norðurlönd,
en árið 1990 var hlutfall 67 ára
og eldri á öðmm Norðurlöndum
13,7-18,2%.
Rekstrarkostnaður
6,3 milljarðar
Rekstrarkostnaður vegna
öldrunarþjónustu á árunum 1992-
1994 var um 6,3 milljarðar á ári
eða um 240 þús. á hvern íbúa 67
ára og eldri. Framlag aldraðra, sem
er fyrst og fremst í formi lífeyris,
er um 1,4 milljarðar og hlutur ríkis-
ins um 4,9 milljarðar. Áætlaður
rekstrarkostnaður vegna dvalar-
heimila á síðasta ári er um 1.262
milljónir króna, þar af er framlag
vistmanna 549 milljónir króna en
hlutur ríkisins 713 milljónir króna.
Útgjöld vegna 903 hjúkrunar-
rýma á daggjaldastofnun eru 1.732
milljónir króna miðað við 98% nýt-
ingu. Meðalkostnaður hjúkrunar-
heimila á föstum fjárlögum er nokk-
uð hærri en þeirra sem eru á dag-
gjöldum eða 7.376 krónur á legu-
dag. Rúm á þessum heimilum voru
þegar samanburður var gerður 332
og hjúkrunarrými aldraða á sjúkra-
húsum voru 724. Fram kemur að
ekki er vitað um nýtingu 287 rýma
í dagvist aldraða en miðað við 90%
nýtingu allt árið er kostnaður ríkis-
ins 206 milljónir króna og er fram-
lag hins aldraða þá undanskilið.
Samkvæmt skýrslum um heilsu-
gæslustöðvar nam kostnaður við
heimahjúkrun 157 millj-
ónum króna eða 38% af
kostnaði læknis- og
hjúkrunarverka á síðasta
ári. í ársskýrslum
stærstu heilsugæslu-
stöðvanna má sjá að hlut-
fall aldraðra er 85-86% af þeim sem
njóta heimahjúkrunar. Að öllu
meðtöldu er áætlaður kostnaður við
heimahjúkrun 235 milljónir króna.
Auk rekstrarkostnaðar er á fjár-
lögum fyrir árið 1995 gert ráð fyr-
ir 480 milljónum króna til Fram-
kvæmdasjóðs aldraðra, þar af 229
milljónum vegna stofnkostnaðar og
endurbóta. Er það fyrst og fremst
vegna hjúkrunarheimila og öldr-
unardeilda sjúkrahúsa.
Vistrými fyrir aldraða
í byijun árs 1995 var heildar-
fjöldi vistrýma 3.263 á 66 stofnun-
Meðalaldur í
vistun lækkar
með auknu
framboAi
um á landinu, þar af 1.213 dvalar-
rými og 2.050 hjúkrunarrými. Flest
eru rýmin í Reykjavík eða 1.077
en fæst 94 á Vestfjörðum. Þann
1. febrúar sl. voru á landinu öllu
12,6 vistrými á hveija 100 íbúa 67
ára og eldri og má gera ráð fyrir
að á sama tíma hafi 5,8% aldurs-
hóps frá 67-79 ára dvalið á stofn-
unum aldraðra en 30,8% íbúa 80
ára og eldri.
í skýrslunni kemur einnig fram
að hlutfall aldraðra íbúa sem dvelja
á stofnunum er áberandi hærra hér
á landi miðað við önnur Norður-
lönd. Samkvæmt athugun bjuggu
árið 1982 samtals 65% Reykvíkinga
80 ára og eldri á eigin heimili eða
aðstandenda. Ekki eru fyrirliggj-
andi upplýsingar um fjölda aldraðra
í sjálfseignaríbúðum eða þjónustu-
íbúðum en árið 1994 voru slíkar
íbúðir samtals 885 í Reykjavík.
hjúkrunarrýmum. Þar af séu 705
taldir í brýnni þörf eða mjög brýnni
þörf. í þessum hópi eru 596 eða
rúm 60% Reykvíkingar, um það bil
100 eru af Reykjanesi og svipaður
fjöldi af Norðurlandi eystra. Hafa
ber í huga að tölumar sýna ekki
þörf á nýjum vistrýmum, þar sem
talsverður hópur þeirra einstakl-
inga sem eru á skrá komst í þau
rými sem fyrir eru vegna andláts
eða breytinga á vistun viðkomandi.
Árið 1994 vistuðust samtals 555
einstaklingar á öldrunarstofnunum,
220 í dvalarrými og 335 í hjúkrun-
arrými. Tæplega 70% þeirra vom í
mjög brýnni þörf.
Fjöldi dagvistarrýma aldraðra
var 346 árið 1993. Flest eru þau í
Reykjavík eða 192 sem er um 2%
af heildarfjölda aldraðra 70 ára og
eldri í Reykjavík. Flest em þau á
Norðurlandi eystra eða 2,6%.
Mismikið framboð eftir
landshlutum
Bent er á að hlutfall aldraðra sem
dvelja á öldrunarstofnunum sé
breytilegt eftir landshlutum. Vist-
rými í Reykjavík em 8,9 á hveija
100 íbúa 67 ára og eldri en 25,4 á
Suðurlandi. Hjúkmnarrými era
fæst í Reykjavík eða 5,9 á hveija
100 íbúa 67 ára og eldri en flest á
Norðurlandi vestra eða 13,1. Dval-
arrými era fæst á Reykjanesi eða
2,7 á hveija 100 aldraða íbúa en
flest á Suðurlandi, tæplega 13,6.
Reykjavík er með 33% af heimiluð-
um vistrýmum en 46% af íbúum
70 ára og eldri búa á svæðinu.
Þegar þörf á vistrými ________
er metin hefur verið miðað
við að 10 hjúkrunarrúm
þurfí að jafnaði fyrir
hveija 100 íbúa 70 ára
og eldri. Önnur viðmiðun
er aukið vægi 80 ára og
eldri og hefur verið miðað við 4 rúm
á hveija 100 íbúa á aldrinum 70
til 79 ára og 21,5 rúm fyrir hveija
100 íbúa 80 ára og eldri. Ef full-
nægja á þörf fyrir allt landið vant-
ar því 136 rými. Þá kemur fram
að framboð er umfram ofangreint
hlutfall á landinu öllu nemp, í
Reykjavík, þar sem vantar 512 rými
og á Reykjanesi, þar sem vantar 78
rými.
Þörf fyrir vistun
í skýrslunni segir, að samkvæmt
vistunarskrá bíði 975 einstaklingar
eftir 630 dvalarrýmum og 345
705 þeirra
sem bíAa vist-
unartaldir í
brýnni þörf
Aldur vistmanna
Meðalaldur vistmanna í dvalar-
rými er 81 ár og er hæstur meðal-
aldur í Seljahlíð í Reykjavík, 85 ár,
en lægstur á Dvalarheimili Stykkis-
hólms 77 ár. í 70% dvalarrýma era
vistmenn 80 ára og eldri en um 2%
era innan við 67 ára. Meðalaldur
sjúklinga á hjúkranardeild er 83
ár og var hæstur meðalaldur í Fella-
skjóli í Grandarfirði eða 87 ár en
lægstur í Barmahlíð á Reykhólum
78 ár. Samtals 75% hjúkranarsjúk-
linga eru 80 ára og eldri og 3% era
innan við 67 ára.
Athygli vekur að meðalaldur er
hærri á dvalar- og hjúkranarheimil-
um á stærstu þéttbýlis-
svæðunum. Þar er meðal-
aldur hjúkrunarsjúklinga
84 ár en annars staðar
81 ár. Fram kemur að
________ samband er milli meðal-
aldurs á stofnunum og
framboðs hjúkrunarrýma á viðkom-
andi svæði og lækkar meðalaldur
eftir því sem framboð er meira.
Bent er á að meðalaldur hjúkrunar-
sjúklinga á Vestfjörðum er rúm 81
ár en þar eru 12 hjúkranarrými á
hveija 100 aldraða en í Reykjavík
er meðalaldur tæplega 85 ár og þar
era 6 hjúkranarrými á hverja 100
aldraða. Skortur á hjúkranarrúm-
um í Reykjavík virðist því koma
fram í hærri meðalaldri sjúklinga.
Á Reykjanesi og Vesturlandi eru
8-9 hjúkrunarrými á hverja 100
aldraða og þar er meðalaldur rúm
84 ár.
érjf
ÞRIÐJUDAGUR 14. MARZ 1995 3í
FISKVEIÐIDEILAN VIÐ KANADA
TAKA TOGARANS
HÆPIN AÐ ÞJÓÐARÉTTI
liklegt er að hafrétturínn eigi eftir að
þróast á næstu árum, segir í umfjöllun Páls
Þórhallssonar, en samt ganga Kanada-
menn lengra en þær reglur sem hugsanlega
verða samþykktar á úthafsveiðiráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna
JÓÐARÉTTURINN, eða sú
grein hans sem nefnd hefur
verið hafréttur, er takmark-
aður að því leyti að hver
sem er má almennt talað veiða á al-
þjóðlegu hafsvæði utan 200 mílna lög-
sagna ríkja, hvort sem það heitir
Flæmski hatturinn austur af Ný-
fundnalandi, Smugan eða Reykjanes-
hryggur. Þau ríki sem mestra hags-
muna eiga að gæta á Norður-Atlants-
hafi hafa þó með ýmsum hætti reynt
að semja um nýtingu fiskistofna sem
veiðast á úthafinu og komið á fót
tveimur alþjóðlegum stofnunum,
NAFO (Northwest Atlantic Fisheries
Organization) fyrir norðvestursvæðið,
og NEAFC (Northeastern Atlantic
Fisheries Commission) fyrir norðaust-
ursvæðið.
Deilan að þessu sinni milli Evrópu-
sambandsins og Kanada snýst um
veiðar á grálúðu. Grálúðustofninn hef-
ur færst til og það er ekki nema tiltölu-
lega stutt síðan grálúða byijaði að
veiðast að ráði utan kanadisku lögsög-
unnar, aðallega hafa Spánveijar veitt
hana. Kanadamenn hafa lagt gríðar-
lega áherslu á að fá sitt fram innan
NAFO og sendu til dæmis fimmtíu
manna sendinefnd á síðasta aðalfund.
En vegna þess hve kvótarnir eru orðn-
ir litlir á þessu svæði er mannfjöldinn
sem tekst á um úthlutun þeirra í engu
samræmi við magnið sem til skipta
er. Kanadamönnum tókst síðastliðið
haust að fá því framgengt innan
NAFO að kvótinn á grálúðu yrði ekki
nema 27.000 lestir, sem er nokkru
minna en veitt hefur verið. Haldinn
var aukafundur um mánaðamót jan-
úar og febrúar síðastliðins í Brussel
þar sem kvótanum var skipt. Ágrein-
ingur var milli Kanada og Evrópusam-
bandsins og kom til atkvæðagreiðslu
þar sem Evrópusambandið varð undir,
6-5. Kanada fékk þá obbann af kvót-
anum, en einnig fengu Rússar, Japan-
ar og Evrópusambandið kvóta. Þess
má geta að íslendingar greiddu at-
kvæði með Kanadamönnum um útdeil-
ingu kvótans. Evrópusambandið mót-
mælti harðlega og taldi Kanadamenn
hafa þvingað fram atkvæðagreiðslu
sem byggði á tilbúinni grundvallar-
reglu um að strandríkið fengi sjálf-
krafa 50% kvótans. ESB neytti þvi
heimildar sinnar, skv. reglum NAFO,
til að gera fyrirvara við ákvörðun
þessa. Jók Evrópusambandið einhliða
kvóta sinn úr 3.400 lestum i 18.630
lestir. Kvaðst ESB byggja þar á veiði-
reynslu undanfarinna ára auk þess
sem fiskifræðingar hefðu sett markið
við 40.000 lestir.
Byggja á innlendum lögum
Kanadamenn byggja töku spænska
togarans á innlendum lögum sem sett
voru á síðasta ári og heimila kanadísk-
um stjórnvöldum að setja reglugerð
til verndar fiskstofnum sem fyrirfmn-
ast utan og innan lögsögu Kanada
(deilistofnum). í reglugerðinni er listi
yfir þau ríki sem talið er að fylgi
hentistefnu í þessum málum og grípa
má til aðgerða gegn. Spánveijum og
Portúgölum var nýverið bætt á list-
ann. Evrópusambandið andmælti
þessari lagasetningu harðlega.
Þjóðarétturinn
Það er ekkert nýtt að strandríki
reyni að veija hagsmuni sína á úthaf-
inu. Fyrir um hundrað árum komu
upp hliðstæð mál á alþjóðavettvangi,
er snerust um veiðar á svokölluðum
Beringshafsloðsel. Nokkur ríki gripu
til aðgerða á úthafínu, sem þá var,
til verndar loðsel sem kæpti á eyjum
í Beringshafi. Ekki var talið að að-
gerðir þessar væru heimilar. Síðan
hefur þjóðarétturinn reyndar þróast
ekki síst í kjölfar þorskastríða Islend-
inga og hafréttarsamnings Samein-
uðu þjóðanna sem nú hefur gengið í
gildi. Útfærsla lögsögu íslands er ein-
mitt dæmi um að aðgerðir sem í fyrstu
eru í andstöðu við þjóðarétt reynast
upphafið að þróun á því sviði.
Þijár meginskyldur hvíla á ríkjum
heims skv. 116.-119. gr. hafréttar-
samningsins: 1. Tillitsskylda, þ.e.
skylda til að taka tillit til hagsmuna
og réttinda annarra ríkja sem veiða
á úthafínu og nálægra strandríkja.
2. Samráðsskylda, einkum vegna dei-
listofna. 3. Skylda til að vernda fiski-
stofna.
Það mælir gegn aðgerðum Kanada-
manna nú að svæðið utan 200 milna
er alþjóðlegt hafsvæði þar sem enginn
má almennt taka sér fullveldisrétt.
Þótt ESB hafi orðið undir í atkvæða-
greiðslunni innan NAFO þá hafði það
heimild til að setja fyrirvara skv. regl-
um stofnunarinnar. Þrátt fyrir allt
virðist því ESB hafa virt samráðs-
skylduna.
Erfitt er að marka innihald tillits-
skyldunnar eins og t.d. hvort taka
eigi mismikið tillit til ríkja. Það er
spurning hvort ESB hafí brotið gegn
verndarskyldunni. Það er mikið álita-
mál hvenær sú skylda vaknar og
hversu rík hún sé. Ekki var heldur
um það að ræða að búið væri að veiða
allan þann heildarkvóta sem sam-
þykktur var, en þá væri aðstaða
Kanadamanna að líkindum sterkari.
Kanadamenn hafa það sér til máls-
bóta að fyrir liggur löglega tekin
stjórnunarákvörðun af hálfu vald-
bærrar stofnunar, þó svo að ESB
hafi gert fyrirvarann. Einnig styður
það málstað Kanadamanna að stór
hluti grálúðustofnsins gengur út úr
lögsögu Kanadamanna og hagsmunir
þeirra af því að geta hlutast til um
veiðar utan lögsögunnar því miklir.
Á heildina litið verður þó að telja
aðgerðir Kanadamanna óheimilar skv.
gildandi þjóðarétti.
Samt má ekki horfa framhjá því
að þróunin í þjóðaréttinum getur ver-
ið ör og það kann vel að vera að
þessi deila Kanadamanna og Evrópu-
sambandsins eigi eftir að setja mark
sitt á þjóðaréttinn.
Ekki er víst að teknar verði neinar
ákvarðanir á úthafsveiðiráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna sem ólokið er
sem eigi eftir að varða beinlínis deilu
af því tagi sem risin er milli Kanada
og ESB. Þar er reyndar miðað við
að menn reyni að koma ákvarðana-
töku um stjórnun úthafsveiða í ákveð-
ið form og hefur meðal annars verið
horft til NAFO sem fyrirmyndar í því
sambandi. Ekki er á þessari stundu
ljóst hvort úthafsveiðiráðstefnan komi
til með að fara nákvæmlega út í það
hvernig ákvörðunum verði haldið
uppi. Niðurstöður úthafsveiðiráð-
stefnunnar munu fyrirsjáanlega helst
hafa gildi fyrir þau svæði þar sem
engin svæðisbundin stjórnun er en
minni þar sem slík samvinna ef fyrir
hendi, eins og við Kanada. Einnig er
í uppkasti formanns ráðstefnunnar
gert ráð fyrir að aðildarríki skuli finna
samvinnu sinni farveg innan „vald-
bærra stofnana". Þar er einnig að
mestu byggt á þeirri meginreglu
þjóðaréttarins að einungis fánaríki
skips megi grípa til aðgerða gegn því
á úthafinu.
Smugan og Svalbarðasvæðið
Spurningar vakna um það að hvaða
leyti deila Kanada og ESB sé sam-
bærileg við deilu íslendinga og Norð-
manna um veiðar í Smugunni. Fyrst
er rétt að geta þess að þegar Norð-
menn fóru með íslenska togara til
hafnar þá var það vegna veiða á Sval-
barðasvæðinu sem hefur nokkra sér-
stöðu að því leyti að Norðmenn telja
sig hafa fullveldisrétt og er hann við-
urkenndur áf mörgum ríkjum. Dóm-
arnir yfir íslensku sjómönnunun
byggðu á norskum lögum og hafa þv;
ekki þýðingu fyrir þjóðarétt. Frá sjón-
arhóli þjóðaréttarins höfðu Norðmenr
nokkuð til síns máls er þeir færðu
togarana til hafnar vegna þess at
ella væri þýðingarlaust að tala un
fullveldisrétt þeirra á svæðinu. íslensk
stjórnvöld halda því aftur á móti fram
að Norðmenn hafi ekki gætt jafnræð-
isreglu Svalbarðasamningsins vifi
stjórnun sína á svæðinu.
Smugan er ólík svæðinu fyrir utan
lögsögu Kanada að því leyti að svæð-
isbundin stjórnun er ekki komin jafn-
langt. Svæðið fellur undir lögsögu
NEAFC en aðilar að henni era íslend-
ingar, Norðmenn, Rússar, Evrópu-
sambandið, Pólverjar, Danir o.fl. NE-
AFC hefur að mjög litlu leyti látið
þorskveiðar i Smugunni til sín taka
en Rússar og Norðmenn hafa verið
með tilburði í þá átt að stjórna þeim
sín á milli. Ef á reyndi fyrir alþjóðleg-
um dómstóli væri spurning hvort þessi
stjórn Rússa og Norðmanna teldist
hafa þýðingu yfírhöfuð. Eins þyrfti
að hafa í huga hvort sýna yrði þeim
sérstakt tillit vegna langvarandi nýt-
ingar á svæðinu.
Að auki kann að vera sá munur
að grálúðustofninn við Kanada sé í
meiri hættu en þorskstofninn í Bar-
entshafi sem þýði að meira sé í húfi
fyrir Kanadamenn heldur en Norð-
menn og Rússa og ríkari verndar-
skylda hvíli á ESB heldur en íslend-
ingum. I sömu átt hníga röksemdir
um að það sé ekki jafnstór hluti
stofnsins sem gangi út úr lögsögu
strandríkjanna, þ.e. Noregs og Rúss-
lands, eins og á við um grálúðuna við
Kanada.
Hætta á ofveiði á
Reykjaneshrygg
Reykjaneshryggurinn er einnig á
svæði NEAFC þótt samstarfið sé ekki
mjög virkt. Margir hafa miklar áhyggj-
ur af því að veiðamar á karfastofninum
keyri úr hófi á þessu ári, en enginn
heildarkvóti hefur verið settur. Um er
að ræða deilistofn alveg eins og grálúð-
una við Kanada og þorskinn í Smug-
unni. Það verður því spennandi fyrir
íslendinga sem strandþjóð og aðal-
hagsmunaaðila varðandi karfann á
Reykjaneshrygg að fylgjast með
hvemig Kanadamönnum reiðir af í við-
leitni sinni til að vemda grálúðuna.
Það verður þó ekki horft fram hjá því
að íslendingar hafa engan veginn
markað sér jafneindregna stefnu og
Kanadamenn og að nokkra leyti Norð-
menn varðandi rétt strandríkis til að
hlutast til um veiðar úr deilistofnum.
Kanada
Langhali j
' LABRADORHAF
- Revkfanes-
hryggur
(Jthafskarfi,
blálanga,
búrfiskur,
stinglax, háfar
NORÐUR
ATLANTSHAF
Miö-
Hatton-
fíOCkall Rockall
Stinglax,
búríiskur,
blálanga
Spp\....
IRLAN
.+
Flæmski
hatturinn
Rælga ;
40'■
Atlantshafs-
hryggur
Glymlr,
fagurserkur
A/.oreyjar PORTÚGAL
30' 20' 101
0'V 0' tl/A 20'A 3Ó'A\A0'A
^vV
A 40‘k JCfJj, ,■ 60 A
\ L xJPráns josefs
...a- \ land
U \ V\
% \ Á
Svalbarðasvæðíð
V SmV<t
1. ...' Þorskur
Bjarnareyo -----
Síldar-
smugan
7°Á/. Sild,
kolmunnl

...Þ-i

NOREGS-o'p’ NOREGUR
HAF /
-es'N
„ruw