Morgunblaðið - 09.05.1995, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 9. MAÍ 1995 17
SIGUR CHIRACS í FRAKKLAIMDI
14,15% árið 1981,12,67% árið 1974
og 15,68% árið 1965. Nokkuð fleiri
greiddu þó atkvæði í síðari umferð
kosninganna en í þeirri fyrri en þá
sátu rúmlega 21% kjósenda heima.
Af þeim sem greiddu atkvæði skil-
uðu um 6% auðu, sem er töluvert
hærri tala en í fyrri forsetakosning-
um. Vekur athygli að algengast var
að kjósendur skiluðu auðu eða kusu
ekki í þeim kjördæmum þar sem
þjóðernissinninn Le Pen eða Edou-
ard Balladur forsætisráðherra náðu
bestum árangri í fyrri umferðinni.
Svo virðist sem kjósendur Le
Pens hafi skipst á milli þeirra
Chiracs og Balladurs og í mörgum
kjördæmum, þar sem Le Pen vann
sigur í fyrri umferðinni, jók Jospin
fylgi sitt mjög.
Otfóst hvenær Chirac tekur við
Þó að Chirac hafí ekki unnið yfír-
burðasigur í kosningunum voru úr-
slitin ótvíræð. Að auki er það nokk-
ur styrkur fyrir Chirac að hafa náð
kjöri án þess að það hafi verið kjós-
endum Le Pens að þakka. Tvennt
kemur þar aðallega til. Annars veg-
ar sækir Le Pen fylgi sitt í ríkum
vel de Gaulle hafði nokkum tím-
ann. Auk forsetaembættisins hafa
þeir um 80% meirihluta þingsæta á
þingi, öll ríkisstjórn landsins er
skipuð hægrimönnum, þeir ráða
yfír öldungadeildinni, hægrimenn
eru borgarstjórar stærstu borga
Frakklands, þar á meðal í höfuð-
borginni París og þeir ráða ríkjum
í 21 héraði Frakklands af 22. Chirac
boðaði nýja tíma og breytingar í
kosningabaráttunni og hann ætti
að hafa völd til að knýja þær í gegn.
Erfíðasta verkefnið verður að
bæta hlut þeirra milljóna Frakka,
sem eru atvinnulausir og jafnvel
heimilislausir. Hinn mikli félagslegi
vandi Frakklands blasir við íbúum
stórborga landsins á hveijum degi
og er hvað mest áberandi í höfuð-
borginni París. Heimilislausa má sjá
á nær hveiju götuhorni, betlandi
eða rótandi í mslafötum. Er svo
komið að margir íbúar höfuðborgar-
innar veigra sér við að ferðast með
neðanjarðarlestunum vegna þeirra
fjölmörgu útigangsmanna sem þar
hafast við.
Frakkar krefjast skjótra lausna
við atvinnuleysisvandanum, jafnvel
LIONEL Jospin, sem laut í lægra haldi fyrir Chirac í forseta-
kosningum, hittir stuðningsmenn sína á sunnudagskvöld.
mæli til óánægðra og atvinnulausra
verkamanna, löngum eins dyggasta
stuðningshóps franskra kommún-
ista, og hins vegar hafa franskir
gaullistar (síðar nýgaullistar með
stofnun flokksins RPR árið 1976)
verið helstu andstæðingar hægri
öfgaafla í Frakklandi. Má rekja það
aftur til baráttunnar gegn Vichy-
stjóminni í síðari heimsstyijöldinni
og stríðsins í Alsír.
Ekki er enn fyllilega ljóst hvenær
Chirac tekur formlega við völdum.
Samkvæmt frönskum lögum er ekki
hægt að skipa nýjan forseta í emb-'
ætti fyrr en Stjómlagaráðið, Con-
seil constitutionnel, hefur lagt form-
lega blessun sína yfir úrslit kosning-
anna. Hefur ráðið allt að tíu daga
til að fara yfir úrslitin. Kjörtímabili
Mitterrands lýkur á miðnætti þann
20. maí, en hann hefur gefíð í skyn
að hann hafí hug á að láta af emb-
ætti fyrr. Það er því ekki óhugs-
andi að umskiptin eigi sér stað fyrr
og jafnvel ekki víst að Stjómlaga-
ráðið taki sér tíu daga frest til að
fara yfír úrslitin. Árið 1981 liðu
fímm dagar og 1988 einungis þrír
frá kosningum, þar til að hægt var
að skipa nýjan forseta.
Það gæti því gerst að Chirac
verði skipaður í embætti í byijun
næstu viku, en fyrr getur hann
ekki skipað nýjan forsætisráðherra
og ríkisstjóm.
Yfirburðastaða hægrimanna
Með sigri Chiracs hafa hægri-
menn náð yfirburðastöðu í frönsk-
um stjórnmálum og hafa nú fastari
tök á franska stjórnkerfínu en jafn-
þó að hann kunni að reynast óleys-
anlegur á einungis nokkmm ámm.
Leiðarahöfundar helstu dagblaða
Frakklands gerðu þetta að umtals-
efni í gær. „Ef maðurinn sem seg-
ist vilja vera „forseti allra Frakka“
viðheldur óbreyttu ástandi verður
honum ekki þakkað fyrir.
Engin biðlund
Eftir að skýrt var frá kosninga-
sigri hans reið gleðibylgja yfír Par-
ís og aðrar helstu borgir landsins.
Frakkland lýtur hins vegar sömu
lögmálum og önnur ríki. Eftir því
sem væntingarnar em meiri verða
vonbrigðin þungbærari,“ sagði rit-
stjóri Le Figaro í forystugrein.
Sérge July, aðalritstjóri Libérati-
on, segir að ef Jospin hefði náð
kjöri hefðu verkalýðsfélög og önnur
samtök líklega sýnt honum nokkra
biðlund. Sú sé hins vegar ekki raun-
in með Chirac. Hann verði strax
að grípa til aðgerða. „Fyrstu hundr-
að dagar hins nýja forseta verða
ekki bara erfíðir, þeir munu einnig
ráða úrslitum," segir July.
Chirac verður að eyða mikilli
orku í innri málefni Frakklands en
hans bíða einnig stór verkefni á
alþjóðavettvangi. Ríkjaráðstefna
ESB hefst á næsta ári og þar verða
Frakkar sem forystuþjóð að marka
skýra stefnu.
Erfið verkefni framundan
Verkefnin framundan em vissu-
lega erfið en Chirac er jafnframt
með reyndustu stjórnmálamönnum
Frakklands. Hann hefur tvívegis
gegnt embætti forsætisráðherra (í
fyrsta skipti í forsetatíð Giscards
árið 1974) og rétt eins og Mitterr-
and náði hann ekki kjöri sem for-
seti fyrr en í þriðja skiptið, sem
hann bauð sig fram. Ásamt Mitterr-
and er hann einn þeirra manna, sem
mestan svip hefur sett á stjórnmála-
baráttu í Frakklandi undanfarinn
tvo og hálfan áratug. Rétt eins og
Mitterrand hafði hann þrek til að
gefast ekki upp heldur þrauka þar
til að allir helstu andstæðingar hans
voru horfnir af sjónarsviðinu.
Það má þó búast við að hann
muni setja annan svip á forsetaemb-
ættið en Mitterrand. Chirac hefur
lýst því yfír að hann vilji draga úr
áhrifum forsetans þannig að hann
líkist minna konungi en meira for-
seta í þingræðisríki. Er það mat
margra að hann muni vel sætta sig
við að sinna í auknum mæli hinum
formlegu skyldum forseta en eftir-
láta væntanlegum forsætisráðherra
sínum (sem nær allir ganga út frá
að verði Alain Juppé utanríkisráð-
herra) verulegt svigrúm og völd.
Gegn þessu mælir þó saga og hefð-
ir RPR, en andstæðingar flokksins
hafa stundum kennt hann við
„bonapartisma", tilhneigingu til að
leggja allt sitt traust á einn mann.
Mitterrand hefur haft á sér þá
ímynd að vera hinn yfírvegaði
bragðarefur, sem tókst að sundra
andstæðingum sínum, fyrst komm-
únistum og síðan hægrimönnum,
en á sama tíma var hann í augum
margra hafínn yfir dægurþras
stjórnmálanna. Hann var og er virt-
ur og dáður af þjóð sinni og hefur
skipað sér sess í sögunni, sem for-
setinn er stýrði Frakklandi í gegn-
um lok kalda stríðsins og mótaði
ásamt Helmut Kohl Þýskalands-
kanslara þróun ESB.
Chirac þykir aftur á móti ólíkt
hinum rólega Mitterrand vera
óþreyjufullur og yfirfullur af krafti
og orku. Hans verkefni verður að
móta stöðu Frakklands í þeirri nýju
heimsmynd, sem nú er að mótast,
og sætta þær andstæður, sem tak-
ast á í landinu sjálfu.
Jospin sameinar vinstrimenn
Margir velta því fyrir sér hvað
verði um hreyfingu vinstrimanna
eftir að Mitterrand hverfur af svið-
inu. Þrátt fyrir að hann hafi sögu-
lega séð sameinað sósíalista í einn
flokk árið 1971 ríkir nú sundrung -
í röðum þeirra. Flokkurinn var nið-
urlægður í þingkosningum fyrir
tveimur árum og ræður nú ekki
lengur yfir neinu valdaembætti.
Margt bendir þó til að Jospin
hafi öllum á óvart tekist að gera
sósíalista (eða vinstrimenn eins og
hann nefnir þá ávallt) að afli í
frönskum stjórnmálum á ný. Þó að
hann hafí tapað kosningunum stend-
ur hann uppi sem sigurvegari í átök-
unum á vinstrivængnum. Upphaf-
lega var litið á framboð hans sem
neyðarúrræði og blóðfórn (eftir að
Jacques Belors hætti við framboð)
en svo virðist sem honum hafí tekist
að blása nýju lífi, jafnt hugmynda-
fræðilega sem atkvæðalega, í hreyf-
ingu franskra vinstrimanna.
Flestir líta á hann sem sjálfkjörinn
leiðtoga stjórnarandstöðunnar og
boðbera nýrra tíma. í stuðningsliði
hans í kosningabaráttunni voru ný
andlit áberandi og með fólki á borð
við Martine Aubry og Dominique
Strauss-Kahn, mun hann væntan-
lega halda áfram að færa flokkinn
inn á miðjuna, frá sósíalisma yfir
til hógværrar jafnaðarstefnu. Jafn-
vel Juppé lýsti því yfír kosninganótt-
ina að þó að hann hefði ekki verið
fyllilega sammála öllu í stefnu Josp-
ins væri þar samt margt að finna,
sem bæri að íhuga alvarlega.
Á heildina litið marka kosning-
arnar einnig vatnaskil í frönskum
stjórnmálum. Áherslur jafnt
Chiracs sem Jospins í kosningabar-
áttunni mörkuðu afturhvarf frá
hinu hefðbundna og að sama skapi
má búast við að ný andlit eigi eftir
að verða ríkjandi í jafnt stjórn sem
stjórnarandstöðu á næstu árum. I
stað þeirra hverfa hægt og sígandi
af stjórnmálasviðinu menn á borð
við Giscard, Michel Rocard, Ray-
mond Barre, Fran?ois Mitterrand
og Jacques Delors.
„Jarðýtan“
kemst loks í
forsetahöllina
París. Reuter, The Daily Telegraph.
JACQUES Chirac hefur orðið fyrir mörgum pólitískum áföllum á
þriggja áratuga stjórnmálaferli sínum en hann missti aldrei sjónar
á helsta takmarki sínu: forsetaembættinu. Þessi draumur hefur nú
loksins ræst en áður hafði hann tapað í tveimur forsetakosningum,
gegnt embætti forsætisráðherra tvisvar og borgarstjóra Parísar í
tæp 20 ár.
Reuter
JACQUES Chirac fagnar sigrinum
í forsetakosningunum á sunnudag.
Chirac hóf kosn-
ingabaráttuna að
þessu sinni fyrir hálfu
ári og stóð þá svo höll-
um fæti samkvæmt
skoðanakönnunum að
vinir hans hvöttu hann
til að draga sig í hlé.
Margir þeirra sneru
baki við honum og
studdu Edouard
Balladur forsætisráð-
herra, sem naut mikilla
vinsælda um hríð og
þótti líklegastur til að
bera sigurorð af fram-
bjóðanda sósíalista.
Chirac gafst þó ekki
upp og hélt ótrauður
áfram baráttunni með
stuðningi manna eins
og Alains Juppe utan-
ríkisráðherra og
Philippe Seguin, for-
seta þingsins.
Chirac varð fyrst-
ur helstu frambjóð-
endanna þriggja til
að gefa kost á sér í
forsetaembættið,
enda er honum lýst sem manni
sem sé alltaf að flýta sér og njóti
þess að beijast. Vegna þessara
eiginleika hefur hann verið kall-
aður „Jarðýtan" og höfundur
uppnefnisins var lærifaðir hans,
Georges Pompidou, fyrrverandi
forseti.
Hentistefnumaður?
Chirac var í fyrstu talinn til
vinstriarms gauliistaflokksins og
aðhylltist síðan róttæka fijálslynd-
isstefnu en hefur fært sig yfir á
miðjuna. Hann kveðst sjálfur stolt-
ur af því að vera raunsæismaður
í stjórnmálum en andstæðingar
hans lýsa honum sem hentistefnu-
manni. Tónninn í sigurræðu hans
á sunnudagskvöld þótti minna á
Charles de Gaulle hershöfðingja.
Hann hét því að verða forseti „allr-
ar frönsku þjóðarinnar" og beijast
gegn atvinnuleysinu.
Andstæðingar Chiracs hafa sagt
hann hneigjast til þess að taka
vanhugsaðar ákvarðanir. Hvatvísi
hans hefur stundum komiö honum
í vandræði þegar hann hefur þurft
að draga ákvarðanir eða yfirlýsing-
ar til baka.
Studdi d’Estaing
Chirac varð þingmaður 35 ára
og forsætisráðherra 41 árs eftir
að hafa valdið klofningi meðal
gaullista í forsetakosningunum
árið 1974 með því að styðja miðju-
manninn Valery Giscard d’Estaing
en ekki frambjóðanda flokksins,
Jacques Chaban-Delmas.
Úfar risu með Chirac og Giscard
d’Estaing árið 1976 og Chirac
sagði af sér sem forsætisráðherra.
Hann bar síðan sigurorð af fram-
bjóðanda forsetans í borgarstjóra-
kosningum í París ári síðar. Chirac
bauð sig fram gegn Giscard
d’Estaing í forsetakosningunum
árið 1981 sem olli klofningi meðal
hægrimanna og stuðlaði að sigri
sósíalistans Francois Mitterrands.
Hann varð forsætisráðherra aftur
árið 1986.
Chirac mildaði einangrunar-
stefnuna í utanríkismálum sem olli
óánægju meðal bandamanna
Frakka á sjöunda áratugnum.
Hann er nú hlynntur aukinni sam-
vinnu við Atlantshafsbandalagið.
Chirac lýsti yfir stuðningi við
Maastricht-samkomulagið í þjóð-
aratkvæðinu árið 1992 í andstöðu
við meirihluta flokksbræðra sinna.
Sú afstaða þótti styrkja stöðu hans
sem stjórnmálamanns.
Tók þátt í andspyrnunni
Chirac fæddist 29. nóvember
árið 1932 og er afkomandi múrara,
smiða og bænda í Correze-héraði
í suðvesturhluta landsins. Hann
hefur ávallt lagt mikla áherslu á
þessi tengsl sín við' landsbyggðina.
Foreldrar Chiracs bjuggu þó í
París og faðir hans var vel stæður
kaupsýslumaður.
Fjölskylda Chiracs flúði frá Par-
ís til Rívíerunnar eftir að þýskir
nasistar réðust inn í Frakkland.
Undir lok stríðsins tók hann þátt
í andspyrnunni gegn nasistum og
klippti í sundur símalínur Þjóð-
veija.
Vildi ekki ganga
menntaveginn
Chirac þótti óstýrilátur ungling-
ur og neitaði í fyrstu að stunda
langskólanám eins og foreldramir
vildu. Á þessum tíma orti hann ljóð
og lá yfír bókum. Þegar hann var
15 ára byijaði hann að læra sansk-
rít en hætti því og lærði rúss-
nesku, sem hann talar reiprenn-
andi. 17 ára flúði hann París og
réð sig á flutningaskip til að sýna
að hann vildi ekki ganga mennta-
veginn.
Þegar hann kom aftur til París-
ar hóf hann þó nám í stjórnmála-
fræði og aðhylltist vinstristefnu.
Hann gegndi herþjónustu í Alsír
og stundaði síðan nám í stjórn-
sýsluskólanum Ecole Nationale
d’Administration.
Chirac kvæntist Bemardette
Chodron de Courcel, sem er af
frönskum aðalsættum, árið 1956.
Þau eiga tvær uppkomnar dætur
og önnur þeirra er helsti fjölmiðla-
ráðgjafi Chiracs.