Morgunblaðið - 09.05.1995, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 9. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 9. MAÍ 1995 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SIGUR CHIRACS
MEÐ SIGRI Jacques Chiracs í frönsku forsetakosningunum
á sunnudag lýkur fjórtán ára valdatíma Francois Mitterr-
ands og þar með sósíalista. Þegar Mitterrand, sem á sínum tíma
sameinaði franska sósíalista, lætur af völdum verða hægrimenn
allsráðandi í franska stjórnkerfinu.
Þótt Chirac sé enginn nýgræðingur í frönskum stjórnmálum
boðar kjör hans nýja tíma og breyttar áherslur í Frakklandi.
Niðurstöður fyrri umferðar forsetakosninganna sýna greinilega
að þess er þörf. Stór hluti Frakka sniðgekk hin hefðbundnu
stjórnmálaöfl til að lýsa örvæntingu sinni og reiði.
Fimm milljónir Frakka eru án atvinnu og hundruð þúsunda
búa við ótrúlega bág kjör. Það er því kannski ekki undarlegt,
að frambjóðendurnir tveir hafi í kosningabaráttunni öðru frem-
ur beint sjónum sínum og áherslum að þessum innri vanda.
Þótt ofsagt væri, að Frakkland sé á suðupunkti er ljóst, að
óánægjan er mikil undir niðri. Frönskum stjórnmálamönnum
er enn í fersku minni þegar síðast sauð upp úr, fyrir 27 árum.
Margt hefur breyst frá árinu 1968 og slíkir atburðir munu varla
endurtaka sig. Eitt mikilvægasta verkefni Chiracs verður þó
eftir sem áður að lægja öldurnar og bæta hlutskipti hins al-
menna Frakka.
Það gæti þó reynst erfitt í ljósi þess hve risavaxinn vandinn
er. Jafnvel þó að Chirae og væntanlegri stjórn hans tækist að
skapa hundruð þúsunda nýrra starfa á ári, sem er bjartsýn
spá, yrðu milljónir Frakka eftir sem áður án atvinnu langt fram
á næstu öld.
Franskt samfélag á í ákveðinni kreppu og breytinga er þörf.
Öðru fremur er nauðsynlegt að auka frelsi i efnahagsmálum,
losa tak ríkisins á atvinnulífinu og láta vinda frelsis leika um
vinnumarkaðinn. Einungis þannig eru líkur til að fyrir alvöru
taki að birta í frönsku samfélagi. Þrátt fyrir að franskir nýgaull-
istar hafi ekki alltaf fylgt ftjálslyndri stefnu í áranna rás í efna-
hagsmálum vekja áherslur og yfirlýsingar Chiracs á undanförn-
um vikum von um að breytingar séu í vændum.
Innri vandi Frakklands má þó ekki verða til þess að Frakkar
dragi sig inn í skel. Á alþjóðavettvangi bíða Chiracs flóknari
verkefni en nokkur annar forseti hefur orðið að horfast í augu
við í upphafi kjörtímabils síns. Á næstu árum mun framtíð
Evrópusambandsins ráðast og taka verður ákvarðanir um stofn-
anir sambandsins, fjölgun aðildarríkja og sameiginlegan gjald-
miðil.
í Norður-Afríku, fyrst og fremst í Alsír, er á næstu árum
veruleg hætta á að íslamskir heittrúarmenn taki völdin. Slíkt
hefði mikil áhrif á Evrópu og því brýnt að stefnan sé skýr. Af
sögulegum ástæðum munu Frakkar þurfa að gegna forystu í
þeirri stefnumótun.
Þá eru erfiðir tímar framundan i alþjóðlegum viðskiptamál-
um, þrátt fyrir að nýtt GATT-samkomulag sé í höfn. Deila
Bandaríkjanna og Japans undanfarnar vikur sýnir glögglega
að allra veðra er von.
Frakkland hefur ávallt verið eitt helsta forysturíki Evrópu
og því skiptir afstaða Frakklandsforseta miklu máli. Chiracs
bíður það flókna verkefni að móta nýtt hlutverk Frakklands í
heiminum; gagnvart Þýskalandi, gagnvart Evrópusambandinu
og veröldinni í heild.
STRÍÐ OG FRIÐUR
IGÆR VAR þess minnst að hálf öld er liðin frá uppgjöf Þjóð-
veija í heimsstyrjöldinni síðari. Lýðræðisþjóðir V-Evrópu og
N-Ameríku snéru bökum saman um varnir lýðræðis og þingræð-
is. Þær og Sovétríkin, sem börðust við hlið þeirra gegn sameigin-
legum óvini, höfðu dýrkeyptan sigur. í annað sinn á öldinni
áttu þjóðir N-Ameríku afgerandi þátt í að bjarga lýðræðinu í
Evrópu.
Friðardagurinn, sem fagnað var árið 1945, færði þjóðum
heims þó ekki varanlega lausn á sambúðarvanda þeirra. Við tók
kalda stríðið, sem stóð nærri hálfa öld, milli lýðræðisríkja ann-
ars vegar og kommúnistaríkja hins vegar. Einnig þar höfðu
lýðræðisríkin sigur. Hagkerfi marxismans og þjóðfélagsgerð
kommúnismans stóðust ekki dóm reynslunnar; stóðust ekki sam-
keppnina við lýðræðisríkin um lífskjör og mannréttindi - og
molnuðu innan frá.
Hörmungum tveggja heimsstyrjalda á tuttugustu öldinni verð-
ur ekki með orðum lýst. Mest er um vert að þjóðir heims læri
af reynslunni og temji sér friðsamlegar lausnir á sambúðar-
vanda, sem upp kemur. Á það skortir sorglega mikið. Þrátt
fyrir allar framfarir, menntun og þekkingu, sem mannkynið býr
að í endaða öld tveggja heimsstýrjalda, eru staðbundin, vopnuð
átök, með tilheyrandi hörmungum og villimennsku, svo að segja
daglegt brauð. Einnig í Evrópu, samanber fyrrum Júgóslavíu.
Og þrátt fyrir vaxandi menntun og þekkingu þjóðanna bryddar
víða á alræðis- og öfgastefnum, „brúnum“ og „rauðum“, sem
voru kveikjan að hörmungum Evrópu á 20. öldinni. Þeir, sem
slíkum stefnum fylgja, hafa lítið lært af reynslunni og sögunni.
Megi friðardagurinn, sem fagnað var fyrir fimmtíu árum og
þjóðir álfunnar minnast nú, skerpa gagnkvæman skilning þjóða
í milli; skilning á mikilvægi friðar og sátta í veröldinni.
Sjómannasamtökin hafa boðað verkfall 25. maí vegna ágreinings um verðmyndun á fiski
Guðjón A. Sævar Helgi Krislján
Kristjánsson Gunnarsson Laxdal Ragnarsson
Fela ÚA-samn-
ingarnir í sér
lausn deilunnar?
Ágreiningur um verðmyndun á físki gæti
leitt til þess að flotinn stöðvist 25. maí. Af
samtölum Egils Ólafssonar við forystumenn
sjómanna og útvegsmanna má ráða að þrjár
lausnir koma helst til greina, að allur afli
fari á fískmarkaði, ákveðið verði lágmarks-
verð eða að gerðir verði löndunarsamningar
með tengingu við verð á fískmörkuðum
SAMTÖK sjómanna hafa boðað
verkfail 25. maí. Komi það til
framkvæmda mun það hafa
mikil efnahagsleg áhrif. Sjó-
menn hafa verið samningslausir í tvö
ár og forystumenn þeirra segja að
þeir sætti sig ekki við þetta ástand
öllu lengur. Þeir segjast staðráðnir í
að knýja fram samninga nú, en það
mistókst í verkfalli sjómanna í fyrra.
Verkfallsboðun sjómannasamtak-
anna nær til 4.000-5.000 sjómanna
um allt land utan Vestfjarða. Verkfall-
ið er boðað með 21 dags fyrirvara, en
það er í samræmi við samninga sjó-
mannasamtakanna og útvegsmanna.
Þessi langi fýrirvari er hugsaður til
að gefa samningsaðilum góðan tíma
til að ná samningum, en jafnframt
felur hann í sér samkomulag um að
skipin hætti veiðum strax og verkfall
hefst. Skipin mega þó sigla til er-
lendra hafna með aflann eftir að verk-
fall hefst.
Sjómenn fóru í verkfall 1985, 1987
og 1994. Verkfallsboðunin núna teng-
ist verkfalli sjómannasamtakanna á
síðasta ári. Sjómenn fóru í verkfall 1.
janúar 1994 og stóð það til ______
14. janúar þegar ríkisstjórn
batt enda á það með bráða-
birgðalögum. Meginkrafa
sjómanna í verkfallinu var
að komið yrði í veg fyrir að ■'
sjómönnum væri gert að taka þátt í
kvótakaupum.
Sjómenn telja að samráðs-
nefndin hafi engu skilað
Samningur var ekki gerður milli
sjómanna og útvegsmanna þrátt fyrir
að verkfall stæði í 14 daga. Bráða-
birgðalögin tóku einungis á einu at-
riði, þ.e. deilunni um þátttöku sjó-
manna í kvótakaupum. Gerðar voru
breytingar á lögum um stjórn fiskveiða
sem takmörkuðu framsal veiðiheim-
ilda. Jafnframt var sett á stofn úr-
skurðarnefnd, skipuð fulltrúum beggja
deiluaðila, til að fjalla um mál þar sem
grunur leikur á um að verið sé að láta
sjómenn taka þátt í kvótakaupum.
Aðeins um 8%
fiskaflans fer
á fiskmarkaði
Forystumenn sjómanna segja að
þessi nefnd hafí ekki skilað árangri.
Guðjón A. Kristjánsson, formaður Far-
manna- og fiskimannasambands ís-
lands, sagði að nefndin hefði ekki tekið
á málum jafnvel þótt bersýnilegt væri
að sjómenn hefðu verið látnir taka þátt
í kvótakaupum. Hann sagði að þar að
auki hefði mikið vantað á að mál hefðu
fengist leiðrétt jafnvel þótt að nefndin
hefði úrskurðað sjómönnum í vil.
Nefndin gerði ekki annað en að setja
fram tilmæli sem í einstökum tilvikum
væru hunsuð af útgerðarmönnum.
Kristján Ragnarsson, formaður
LÍÚ, er ósammála því að nefndin hafi
engu skilað. Hann sagði að allflest
mál sem hefði verið vísað til nefndar-
innar hefðu verið leyst í sátt við sjó-
menn. Þeir hefðu hins vegar tapað
einu máli og í kjölfarið hefðu þeir lýst
því yfir að þeir myndu ekki vísa þang-
að fleiri málum.
Sævar Gunnarsson, formaður Sjó-
mannasambands íslands, sagði að þau
ágreiningsmál sem stefnt hefði verið
að því að leysa í verkfallinu í fýrra
hefðu ekki verið leyst enn. Enn mætti
________ finna dæmi um að sjómönn-
um væru greiddar 20 kr.
fyrir þorkskílóið þegar
þorskur á fiskmörkuðum
væri seldur fyrir 110-120
kr. kílóið.
í þessu einstaka dæmi greiðir út-
gerðarmaðurinn 110 kr. fyrir þorsk-
kílóið, en 90 kr. af því fara í að greiða
fyrir kvóta og því koma aðeins 20
krónur til skipta. Hlutur sjómannsins
í þessu dæmi er því rýr. Kristján sagð-
ist viðurkenna að þarna væri verið að
bijóta á sjómönnum og sagðist hafa
bent útgerðarmanninum á það. Það
væri hins vegar eðlijegt að sjómanna-
samtökin vísuðu þessu máli til sam-
ráðsnefndarinnar.
Krefjast breytinga
á verðmyndun
Þó að þátttaka sjómanna í kvóta-
kaupum sé enn ekki úr sögunni er
meginkrafa samtaka sjómanna nú að
verðmyndun á fiski verði breytt. Með
breyttri verðmyndun telja forystumenn
sjómannasamtakanna að auðveldara
verði að stemma stigu við kvótabraski.
Helgi Laxdal, formaður Vélstjóra-
félags íslands, sagði að ófullkomið
verðmyndunarkerfi á fiski hefði leitt
af sér það kvótabrask sem sjómenn
stæðu frammi fyrir. „Ég fullyrði að
kvótabraskið hefði aldrei orðið í þeim
mæli sem það er í dag ef við hefðum
búið við stöðugt og gott verðlags-
kerfi."
Verðlagsráð endurvakið?
Fram til ársins 1991 var verð á
afla ákveðið af Verðlagsráði sjávarút-
vegsins, en í því sátu fulltrúar sjó-
manna, útgerðarmanna og fiskvinnsl-
unar. Formaður var skipaður af stjórn-
völdum og réð atkvæði hans oftast
úrslitum um hvaða verð var ákveðið.
í kringum 1988 fóru seljendur og
kaupendur að gera samninga um fis-
kverð óháð verðákvörðun Verðlags-
ráðs. Útflutningur á óunnum afla í
gámum stuðlaði að þessari þróun.
Á endanum urðu sjómenn og út-
vegsmenn sammála um leggja Verð-
lagsráð sjávarútvegsins niður og að
verð á fiski yrði gefið frjálst. Undir
það síðasta fól verðlagsráðsverðið fyrst
og fremst í sér lágmarksverð. Margir
sjómenn telja nú að í þessu lágmarks-
verði hafi falist viss trygging. Með því
að endurvekja þessa tryggingu geti
þeir varist því að þeir verði látnir taka
þátt í kvótakaupum.
í kröfugerð sjómannasamtakanna
er hvergi að fínna kröfu um að Verð-
lagsráðið verði endurvakið. Helgi
sagðist ekki útiloka að sú tillaga gæti
komið upp í samningaviðræðunum.
Deilan snúist um að breyta verðmynd-
un á fiskafla. Ein leið til lausnar væri
að setja lágmarksverð á físk. Sú leið
yrði hins vegar ekki farin nema að
samkomulag næðist um hana við út-
vegsmenn.
Kristján Ragnarsson sagðist telja
að Verðlagsráð tilheyrði gömlum tíma.
Hann sagði ekki ganga að hafa eitt
miðstýrt verð á öllum afla burtséð frá
aðstæðum á hveijum stað. Hann sagði
að sjómenn hefðu úthrópað þetta kerfi
á sínum tíma og útvegsmenn hefðu
tekið undir kröfu þeirra um að kerfið
yrði Iagt niður.
Allur fiskur fari á markað
Sú leið sem sjómannasamtökin vilja
að farin verði til að breyta verðmynd-
un á fiski er að allur afli verði seldur
á fiskmörkuðum. Nú fara einungis
um 8% af öllum fiski sem landað er
hérlendis á fiskmarkaði. Mælt í verð-
mætum er hlutfallið nokkuð hærra.
Magnið sem selt er á fiskmörkuðum
hefur ekki aukist á sfðustu árum. Það
eru fyrst og fremst smærri útgerða-
raðilar sem selja á mörkuðum. Fyrir-
tæki sem eru bæði í útgerð og fisk-
vinnslu gera það ekki.
Guðjón A. Kristjánsson sagðist
telja að kvótabraskið ætti stóran þátt
í að koma í veg fyrir eðlilega þróun
fiskmarkaða. Útgerðarmenn væru að
draga sig út af fiskmörkuðum vegna
þess að þeir neyddust til að kaupa
aflaheimildir.
Guðjón sagði að sjómenn gerðu sér
mæta vel Ijóst að það væri ekki hægt
að taka ákvörðun um það á einni
nóttu að senda allan fisk á markað.
Væru útvegsmenn ófáanlegir til að
fallast á að ræða kröfu sjómanna um
að allur fiskur færi á markað væru
þeir tilbúnir til að ræða aðrar leiðir
til að breyta verðmyndun á fiski.
Kristján sér marga annmarka á að
senda allan fisk á fiskmarkað. Hann
sagði að menn þyrftu ekki nema að
líta til þess veðurlags sem hefði verið
í vetur til þess að sjá að hugmyndin
um að allur fiskur færi á fiskmarkað
væri óframkvæmanleg. Á mörgum
stöðum víða um land væru vegir lok-
aðir vegna snjóa margar vikur á hveij-
um vetri. Þetta hljóti að takmarka
veruleg möguleika á fijálsum við-
skiptum með afla.
Kristján sagði að sá stöðugleiki sem
fylgdi föstum viðskiptum skipa við
fiskvinnslufyrirtæki væri eftirsóknar-
verður, ekki síst fyrir fiskverkafólk.
Því fylgdi meiri trygging fyrir því að
einstakir útflytjendur, sem framleiða
upp í sérsamning á besta tíma, gætu
ekki keypt hráefnið á verði sem veik-
burða fiskvinnslufyrirtæki á Iands-
byggðinni gætu ekki keppt við. Krist-
ján sagðist þar að auki telja að LIÚ
hefði enga heimild til að semja um
að skylda útgerðarmenn til að senda
allan fisk á fiskmarkað. Þeir réðu því
sjálfir hvar þeir seldu sinn fisk.
Sævar hafnar þessum rökum Krist-
jáns Ragnarssonar. „Samgöngur eru
orðnar það góðar og fiskmarkaðirnir
það sterkir að þetta er vel hægt. Það
kann að vera að samgöngur á öllu
landinu leggist af í 3-4 daga á ári
vegna veðurs. Það er verið að flytja
afla í stórum stíl af Suðurnesjunum
til vinnslu í Þormóði ramma á Siglu-
firði og Fiskiðjunni á Sauðárkróki.
Við vitum dæmi þess að fiskur hafi
verið fluttur frá Snæfellsnesi austur
á Fáskrúðsfjörð."
Sævar hafnar því einnig að einstak-
ar byggðir geti ekki keppt um fiskinn
á fiskmörkuðum. Hann sagði að flutn-
ingur á fiskinum væri það dýr að
sæmilega velrekið fyrirtæki úti á landi
ætti að geta keppt við fiskkaupendur
í öðrum landshlutum. Hann sagði að
það kostaði 15 krónur á kíló að flytja
fisk frá Eskifirði til Reykjavíkur. Fisk-
kaupandi á Eskifirði hefði því veru-
legt forskot á fiskkaupanda í Reykja-
vík þegar þeir byðu í afla sem landað
væri á Eskifirði.
„Menn tala um að það sé erfitt
fyrir byggðirnar að selja fiskinn á
fiskmörkuðum þegar búið er að veiða
hann, en sömu menn sjá ekkert at-
hugavert við að selja hann óveiddan
á milli landshluta," sagði Guðjón.
Þrjár leiðir mögulegar
Af viðtölum við formann LÍÚ og
forystumenn sjómannasamtakanna
virðist Ijóst að þijár leiðir koma helst
til grein til að breyta verðmyndun á
fiski. I fyrst lagi að selja allan fisk í
gegnum fiskmarkað, í öðru lagi að
endurvekja Verðlagsráð með einhveij-
um hætti og í þriðja lagi að gerðir
verði löndunarsamningar milli útgerð-
armanna og fískverkenda sem tengdir
verði markaðsverði á fiski.
Þegar Verðlagsráð var lagt niður
var gert ráð fyrir því að kaupendur
og seljendur gerðu löndunarsamninga.
Helgi Laxdal sagði að aldrei hefði ver-
ið mótaður farvegur fyrir þessa samn-
inga. Hann sagði að sjómannasamtök-
in væru til viðræðu um að leysa deil-
una á þann hátt að gerðir yrðu löndun-
arsamningar með tengingu við mark-
aðsverð. Hann sagðist ekki telja að
erfitt yrði að gera slíkt samkomulag
ef aðilar yrðu á annað borð sammála
um að fara þessa leið. í þeirri samn-
ingsgerð þyrfti að koma fram hveijir
ættu nákvæmlega að semja, hvernig
samþykkt slíks samnings ætti að fara
fram, í honum þyrfti að vera upp-
sagnarákvæði og aðferð til verðlagn-
ingar.
Er lausnarinnar að leita
í samningum ÚA?
Nýlega gerði Útgerðarfélag Akur-
eyringa hf. löndunarsamning við sjó-
menn á ísfisktogurum félagsins.
Samningurinn felur í sér að hluti afla-
verðsins miðast við vikulegt meðalverð
á Fiskmarkaði Hafnarfjarðar, Fisk-
markaði Suðurnesja og -----------
Faxamarkaði. í eldri samn-
ingi réðist 15% aflans af
þessari viðmiðun, en með
nýja samningnum miðast
17% aflans við fiskmark- '
aðsverð. Þetta hlutfall á að hækka
stig af stigi og verða 23% um mitt
næsta ár. I samningnum er gert ráð
fyrir að kannað verði á samningstím-
anum hvort hægt verði að tengja fisk-
verð við afurðaverð ÚA á erlendum
mörkuðum.
Andrés Aðalbergsson, sem var í
samninganefnd fyrir hönd sjómanna á
ÚA-skipunum, sagði að sjómenn gerðu
sér grein fyrir að þessi samningur
gæti falið í sér að kaup þeirra hækk-
aði eða lækkaði. Hann sagði það skoð-
un sjómanna að það ætti að tengja
fiskverð við verð á fiskmörkuðum í
meira mæli en gert hefði verið og að
þetta væri rétta leiðin til þess.
Kristján Ragnarsson sagðist telja
23% mark-
aðstenging
verður hjá UA
að þessi samningur sjómanna við ÚA
væri sú leið sem menn ættu að fara.
Hann sagði að markaðurinn ætti að
vera þannig að mönnum ætti að vera
fijálst að taka ákvörðun um hvort
þeir settu aflann á fískmarkað, hvort
þeir seldu hann erlendis eða hvort
þeir semdu um föst viðskipti.
Sævar sagðist alfarið hafna ÚA-
samningnum. Hann fæli ekki í sér
lausn í málinu. Ástæðan væri sú að
markaðstengingin væri svo lítil og
kæmi til framkvæmda á of löngum
tíma. Sævar sagðist einnig telja útilok-
að að fara út í að afurðatengja fisk-
verð, eins og boðið er upp á í samn-
ingnum. Reynsla sjómanna væri sú að
þeir fengju ekki í hendur gögn frá
útgerðum til að hægt væri að afurða-
tengja fiskverð.
LÍÚ segir að kröfurnar
beinist að stjórnvöldum
Kristján sagðist telja að sjómanna-
samtökin hefðu valið þennan tíma til
að fara í verkfall til þess að þrýsta á
stjórnvöld og vísar til atriðis í stefnu-
yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar. Þar seg-
ir: „Verðmyndun á sjávarafla verði
tekin til endurskoðunar og m.a. metið
hvaða leiðir séu færar til að leiðrétta
það misgengi sem orðið hefur innbyrð-
is á launakjörum sjómanna“.
Kristján sagðist sannfærður um að
þetta ákvæði hefði orðið til þess að
sjómenn hefðu ákveðið að velja þessa
tímasetningu til að boða verkfall. Með
því vildu þeir þrýsta á stjómvöld að
hrinda þessu stefnumáli í framkvæmd
strax á vorþingi. Kristján sagðist þeirr-
ar skoðunar að ekki hefði átt að setja
þetta ákvæði inn í stjórnarsáttmálann
því stjómvöld ættu ekkert að skipta
sér að fískverðsákvörðun.
Sævar Gunnarsson hafnar því alger-
lega að sjómannasamtökin séu með
kröfum sínum að þrýsta á Alþingi.
_________ „Kröfur sjómannasamtak-
anna hafa alltaf beinst að
útvegsmönnum og þau gera
það núna með alveg sama
hætti og áður. Við erum
ekki að kalla á neina laga-
breytingu. Ef við náum hins vegar
samkomulagi við útvegsmenn um að
það þurfí að breyta lögum þá tel ég
eðlilegt að Alþingi taki það til greina.
Okkar stefna er hins vegar að ná
samningi við Kristján Ragnarsson,“
sagði Sævar.
Kristján sagðist ekki vilja að stjóm-
völd hefðu nein afskipti af þessari deilu.
Það væri skylda sjómannasamtakanna
og útvegsmanna að semja. Það væri
hins vegar ljóst að það yrði erfitt.
Kristján sagði að LÍÚ myndi leggja
fram kröfur í komandi viðræðum, m.a.
um að ákvæði um að lækka hluta-
skipti þegar mönnum fækkar á skipi
en nú fær áhöfn aukinn hlut ef mönn-
um fækkar á skipi.
Gjaldþrot félaga á íslandi 1985-95
Ár Fjöldi gjaldþrota Eignir í búi Skiptum ólokið Kröfur, þús. kr. áverðiagi 1994 9 Úthiutun, þús. kr. á verðlagi 19942)
1985 76 51 3 6.541.367 3.292.648
1986 136 78 14 2.201.053 561.831
1987 131 79 9 2.153.851 313.905
1988 191 124 17 5.702.440 1.140.962
1989 260 139 23 7.775.388 970.504
1990 372 172 28 9.058.762 1.142.482
1991 318 167 35 11.126.107 378.139
1992 249 60 51 5.054.623 115.765
1993 444 48 149 6.062.302 202.099
1994 418 10 239 1.907.022 17.767
Samtals 2.595 57.582.915 3> 8.136.102 3>
1) Nœr einungis til þeirra titvika þar sem skiptum er lokið (já næsta dálk, skiptum ólokið.
2) Skv. iánskjaravisitðiu. 3) Ekki endanlegar tðlur, vegna óvissu þar sem skiptum er ólokiö.
Athugun á gjaldþrotum á íslandi
Um 80 millj-
arðar tapaðir
Árin 1985-1994 urðu 2.595 félög gjaldþrota
á Islandi og má ætla að kröfur í þrotabúin
hafí numið um það bil 94,2 milljörðum
króna en talið er að um 80 milljarðar
króna hafí tapast.
í SKÝRSLU um lauslega athugun á
gjaldþrotum á íslandi frá 1960 kemur
þetta fram. Skýrsluna vann Haraldur
L. Haraldsson hagfræðingur fyrir Afl-
vaka Reykjavíkur.
Fleiri gjaldþrot — minna greitt
Samkvæmt fýrirliggjandi upplýs-
ingum um samþykktar og frágengnar
kröfur vegna gjaldþrotanna 2.595
nema þær alls 57,5 milljörðum króna
á desemberverðlagi 1994 en þá var
ólokið skiptum í 568 þrotabúanna. í
skýringum með skýrslunni kemur fram
að sé dregin ályktun af þeim u.þ.b.
100 búum sem síðast komu til form-
legra skiptaloka sýnist heildarupphæð
samþykktra og frágenginna krafna á
þessu 10 ára tímabili geta numið um
94,2 milljörðum króna á verðlagi í
desember 1994.
Þar sem áætla megi að meðaltals-
eignir þrotabúa nemi að hámarki 15%
krafna megi telja að beint tap vegna
gjaldþrotanna geti numið allt að 80
milljörðum. „Er þá ótalið tap vegna
nauðasamninga, annarra niðurfellinga
skulda, tapaðs hlutafjár og framlaga
og umframskuldbindinga rekstraraðil-
anna sjálfra, sem hækkar heildartapið
til muna,“ segir í skýringunum.
Könnun sú sem Haraldur L. Har-
aldsson gerði náði frá 1960-1994. Á
tveimur fyrri þriðjungum tímabilsins
þ.e. frá 1960-1983, voru kveðnir upp
2.380 gjaldþrotaúrskurðir, þar af voru
795 félög tekin til gjaldþrotaskipta,
eða að meðaltali 33 félög á ári. Síð-
ustu 10 ár, frá 1985-1994 urðu hins
vegar 2.595 félög gjaldþrota eða 259
félög ár hvert.
í skýrslunni, þar sem nær eingöngu
eru sundurliðaðar kröfufjárhæðir og
aðrar upplýsingar vegna 1985-1994,
segir að samhliða tjölgun þrotabúa
eftir árið 1984 hafi kröfur í búin auk-
ist verulega en að sama skapi virðist
úthlutanir til körfuhafa fara lækkandi
hlutfallslega.
Af þessu telur skýrsluhöfundur að
draga megi þá ályktun að fyrirtæki
hafí verið komin í þrot löngu áður en
gjaldþroti var lýst yfír.
1991 mesta gjaldþrotaárið
Mesta gjaldþrotaár sögunnar virðist
vera árið 1991. Þá urðu 318 félög
gjaldþrota og lýst í þrotabúin kröfum
sem alls námu 11,1 milljarði króna á
verðlagi ársins 1994. Skiptum er lokið
í 287 þessara þrotabúa og reyndust
til eignir í 167 búi.
Þær eignir nægðu til að greiða
kröfuhöfum 378 milljónir króna á verð-
lagi 1994 eða um 3,4% af heildarkröf-
unum vegna gjaldþrota árið 1991.
Skiptum er enn ólokið í 35 þrotabúum
frá árinu 1991.
Langtíðust í Reykjavík
Sé litið yfir tímabilið frá 1985 til
1994 hafa gjaldþrot verið tíðust í
Reykjavík þar sem 1.498 félög urðu
gjaldþrota og eru gjaldþrotin 14,5 á
hveija þúsund íbúa.
Næst hæst hlutfall gjaldþrota miðað
við ibúafjölda varð á Vestfjörðum. Þar
urðu 111 félög gjaldþrota eða 11,7
gjaldþrota félög á hveija þúsund íbúa.
A Austurlandi, þar sem uppbygging
atvinnulífs er að flestu leyti sambærileg
við Vestfírði urðu hins vegar aðeins 5
gjaldþrot á hveija 1.000 íbúa og urðu
gjaldþrot hvergi færri á landinu en þar.
56% þeirra 2.595 félaga sem urðu
gjaldþrota frá 1985 til 1994 höfðu
starfað skemur en í 5 ár. 22% félag-
anna áttu að baki 5-10 ára starfstíma
og 22% voru eldri en 10 ára.
Sé gjaldþrota félögum skipt niður
eftir atvinnugreinum kemur í ljós að
heildverslanir eru langflestar, eða 385
talsins. Gjaldþrota fyrirtæki í bygg-
ingastarfsemi voru 238 og 193 veit-
ingahús urðu gjaldþrota.
Sé litið til fjárhæðar krafna er einn-
ig mestum kröfum lýst í þrotabú heild-
verslana eða um 3,5 milljörðum króna.
Ríflega 3 milljarða króna kröfum var
lýst í um 110 þrotabú hraðfrystihúsa.
Að meðaltali var mestum kröfum lýst
í gjaldþrota fyrirtæki í ullariðnaði. Þar
urðu gjaldþrot u.þ.b. 10 talsins en þar
var lýst kröfum fyrir um 2,7 milljarða
króna.
Sami formaður í 7
gjaldþrota félögmm
í skýrslu Haralds L. Haraldssonar,
segir að það sé almennt álit þeirra sem
gerst þekkja að íslensk lög um hlutafé-
lög séu ágæt og ekki sé hægt að rekja
gjaldþrotahrinuna og lágt hlutfall inn-
heimtra fjárhæða til ágalla á lögunum.
Fremur sé um að ræða ágalla á fram-
kvæmd laganna. Þau hafi verið þver-
brotin, ársreikningar fyrirtækja oft
ekki gerðir og ekki hafí reynt á ábyrgð
stjómarmanna í fyrirtækjum. Þá vinni
aðilar sig oft og tíðum létt út úr vand-
anum með því að stofna ný félög og
halda áfram rekstri. Það sé mat endur-
skoðenda að mun ítarlegri skoðun og
rannsókn þurfi að fara fram á bók-
haldi þrotabúa en gert hafí verið.
Fram kemur að í 345 skipti hafí
sami stjórnarformaður komið við sögu
fleiri en eins gjaldþrota félags. Af fé-
lögunum 2.595 átti þetta við um alls
819 hlutafélög. í tveimur tilvikum var
sami maður stjórnarformaður hjá 7
gjaldþrota fyrirtækjum.