Morgunblaðið - 01.03.1997, Blaðsíða 37

Morgunblaðið - 01.03.1997, Blaðsíða 37
MORGUNBLAÐIÐ HÆSTARÉTTARDÓMUR LAUGARDAGUR 1. MARZ 1997 37 Forsendur dóms Hæstaréttar í máli Vífilfells gegn Gjaldheimtunni Frelsi og mannréttindi Fari svo að okkur takist að fá forræði yfir okkar hlut í íslenskum nytjastofnum og kvóti skráður á kennitölu einstaklings með laga- heimild til þingmanns Sjálfstæðis- flokksins á Suðurlandi sem í dag er sjávarútvegsráðherra flokks ein- staklings og athafnafrelsis, opnast margir möguleikar fyrir fólkið I landinu. Til dæmis fengju 24.000 fátækl- ingar 2.820.000 í jólagrautinn. íbúar á Selfossi fengju til sín í allt: 11.750 þorskígildistonn, sem er arður í krónum talið á alla íbúa 587,500 milljónir. Alls ekki slæmt fyrir lítið þorp og hagkerfi þess. Hvert einasta bændabýli á íslandi með fjóra í heimili fengi í arð kr. 470.000 sem samsvarar 94 sum- arlömbum í sláturhúsi að hausti. Alls ekki slæmt fyrir bændastétt- ina. Reykvískir foreldrar sem ávaxta hlut nýfædds barns síns geta séð fram á það, að þegar unginn fer að heiman 20 ára, á hann veganesti gott upp á kr. 5.000.000, innifalið vextir og vaxtavextir. Fari svo að kvóti verði skráður á kennitölu einstaklinga verður kvótinn bundinn fólki, en ekki bát- um og skipum, eins og tilgangur laganna ætti að vera, þannig fest- ist kvótinn við lögheimilið þitt í þínu sveitarfélagi, bæ, borg eða þorpi. Nú ættu sveitarstjórnir að setjast niður og reikna út kvótann í sveitarfélaginu. Höfundur er verslunareigandi og þyrluflugstjóri. ingsfyrirtæki og almenn innlend fyrirtæki hafa stöðugt tapað á gengisfellingum, sem leitt hafa til aukinnar fjárþarfar í birgðum og rekstri þeirra. Það eru aðallega út- flutningsatvinnuvegirnir, sem hafa haft hag af gengisfellingum, enda venjulega verið við afkomu þeirra miðað. Gengisfelling er aðeins ávís- un á nýja óðaverðbólgu í landinu. Það er þó fyrst og fremst opin- beri geirinn, sem hefir hagnast á gengisfellingum, svo sem lesa má af fjárlögum undanfarinna áratuga. Sérstök ástæða er til að benda á hina óheppilegu ábyrgðarstöðu Seðlabankans í þessu sambandi, en hann hefir jafnan verið í forystu- sveit um allar gengisfellingar krón- unnar. Það var broslegt, þegar bankastjórar Seðlabankans gáfu þá skýringu á lélegri afkomu bankans á árinu 1996, að það stafaði aðal- lega af því, að engar gengisfelling- ar hefðu verið á árinu, en fjármagn hans væri aðallega geymt í erlend- um gjaldeyri, sem þannig hefði ekki hækkað í verði á árinu. Þetta minnir á að þegar Seðlabankinn byggði yfir sig og stofnanir si'nar á Kalk- ofnsvegi 1, var það gert fyrir „eig- ið fé“ bankans. Engin lán, engin vandamál á þeim bæ. Húsið fékk fljótlega nafnið „Kofi Tómasar frænda“. Þetta fé hafði bankinn nurlað saman með gengisfellingum, stundum 2-3 eða fleiri árlega. Það er vafasamt, að rétt sé að þessi stofnun eigi það fé, sem þannig myndast með gengisbreytingum á gjaldeyrissjóðum landsins í heild, geti ráðstafað þessu fé í eigin þágu og velt afleiðingum gengisfellingar- innar yfir á almenning í landinu. Brýnasti vandinn Mesta vandamál líðandi stundar er þó uppsöfnun þorskkvóta á fáar hendur, sem skipulögð er af fiski- ráðuneytinu. Hjá öðrum þjóðum gengur einkavæðingin út á að auka frelsi hinna litlu til að hasla sér völl á sem flestum sviðum atvinnu- lífsins. Hér er markvisst unnið að útilokun smárra eininga í fiskveið- unum og þorskkvótarnir lagðir und- ir togveiðar, þótt vitað sé að þetta sé sjöfalt dýrari kostur við þorsk- veiðar. Þetta er ekki hagræðing, heldur misbeiting valds. Það er áríð- andi að þetta verði stöðvað. Höfundur er fyrrv. forstjóri Olís. NÝLEGA féll í Hæstarétti dómur í máli Vífilfells ehf. gegn Gjaldheimt- unni í Reykjavík, þar sem héraðs- dómur var staðfestur. Dómendur voru Haraldur Henrysson, Guðrún Erlendsdóttir, Hjörtur Torfason, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Haf- stein. Allir dómararnir voru sam- mála, nema Hjörtur Torfason, sem skilaði sératkvæði og vildi lækka skattkröfu varnaraðila um þá fjár- hæð, sem til varð við höfnun á frá- drætti vegna umræddra rekstr- artapa, auk þess sem hann taldi að taka bæri tillit til greiðslu sóknaraðila upp í kröfuna í desem- ber sl. Þar sem miklar umræður hafa orðið um þennan dóm Hæsta- réttaar að undanförnu, birtir Morg- unblðið hér forsendur úrskurðar héraðsdóms, sem meirihluti Hæsta- réttar byggði niðurstöðu sína á: Ónotuð rekstrartöp „Hin umdeilda endurákvörðun skattstjóra, sem að þessu lýtur, fór fram 30. desember 1994 og tók til tekjuáranna 1988, 1989, 1990, 1991 og 1992. Það yfirfærða rekstrartap, sem skattstjóri viður- kenndi ekki til frádráttar, nýttist til frádráttar tekjum sóknaraðila allt fram á tekjuárið 1992, er það var uppurið. Skattstjóri óskaði fyrst eftir því við sóknaraðila (Verksmiðjuna Víf- ilfell hf.) með bréfi 22. nóvember 1993, að hann gerði grein fyrir frá- drætti rekstrartapa í skattframtali árið 1989, samtals að fjárhæð kr. 442.642.397, sem yfirfærð höfðu verið frá hlutafélögunum Akra, Fargi og Gamla Álafossi vegna samruna þeirra við sóknaraðila og jafnframt, að sóknaraðili sýndi fram á það, að skilyrði 1. mgr. 56. gr. laga nr. 75/1981 fyrir yfirfærslu skattaréttarlegra skyldna og rétt- inda hefðu verið uppfyllt. Meðal þeirra gagna, sem skattstjóri óskaði eftir, að sóknaraðili léti sér í té, voru ljósrit af fundargerðum og samþykktum hluthafafundar sóknaraðila, þar sem ákvörðun var tekin um sameiningu sóknaraðila og ofangreindra félaga, ljósrit af samningum þeim, sem til grundvall- ar lágu sameiningu og ljósrit af endurskoðuðum sameiginlegum reikningsyfirlitum og stofnefna- hagsreikningi vegna sameining- anna, sbr. 126. gr. hlutafélagalaga nr. 32/1978. Þá var óskað skýringa sóknaraðila á því, með hvaða hætti hluthöfum í ofangreindum félögum hefði verið greitt fyrir hlutafjáreign sína. Með svarbréfi sóknaraðila frá 17. desember 1993 fýlgdu ljósrit af fundargerðum og samþykktum hluthafafunda Verksmiðjunnar Víf- ilfells hf., auk tilkynningar til hluta- félagaskrár vegna sameiningar við áðurnefnd hlutafélög. Tekið var fram í bréfinu, að hluthafar í hluta- félögunum þremur hefðu eingöngu fengið greitt með hlutabréfum í Vífilfelli hf. fyrir hlutafé sitt í félög- unum. Með bréfi, dagsettu 9. september 1994, ítrekaði skattstjóri þá áskor- un sína, að sóknaraðili léti honum í té ljósrit af samningum þeim, er lágu til grundvallar sameiningun- um, og að félagið sýndi fram á, að skilyrði 1. mgr. 56. gr. laga nr. 75/1981 væru uppfyllt. Umbeðin gögn voru lögð fram af hálfu sóknaraðila með bréfi, dagsettu 30. september 1994, þar sem áréttað var, að hluthafar í Akra hf., Fargi hf. og Gamla Álafossi hf. hefðu eingöngu fengið hlutabréf í sókna- raðila fyrir hlutafé sitt í félögunum og vísað til meðfylgjandi samninga um samruna félaganna, dagsettra 13. og 30. desember 1988, þessu til staðfestingar. Þá fékk skattstjóri minnisblað um sölu á Gamla Ála- fossi hf. frá Framkvæmdasjóði ís- lands, auk ljósrits af kaupsamn- ingi, dagsettum 30. desember 1988, um sölu Framkvæmdasjóðs íslands á öllu hlutafé í Gamla Álafossi hf., svo og ljósrit veðskuldabréfs, útgef- ins 6. október 1989 af sóknaraðila til Framkvæmdasjóðs íslands, ásamt ljósriti af bréfi, dagsettu 20. október 1989, til sjóðsins, en sam- kvæmt því var skuldabréfið greiðsla til sjóðsins fyrir hin seldu hlutabréf í Gamla Álafossi hf. Þá aflaði skatt- stjóri ýmissa gagna frá hlutafélaga- skrá. Að lokum byggði skattstjóri á svarbréfi Verksmiðjunnar Vífil- fells hf. frá 1. nóvember 1993, vegna fyrirspurnarbréfs skatt- stjóra, dagsetts 12. október sama ár, um tilgreinda skuld félagsins við Framsóknarflokkinn. Að þess- um gögnum fengnum boðaði skatt- stjóri sóknaraðila niðurfellingu á yfirfærðu rekstrartapi frá Gamla Álafossi hf. og Fargi hf. með bréfi, dagsettu 9. desember 1994, sbr. leiðréttingarbréf hans, dagsett 17. sama mánaðar, þar sem sýnt þætti af fyrirliggjandi gögnum, að gagn- gjaldsskilyrði 1. mgr. 56. gr. laga nr. 75/1981 hefði ekki verið upp- fyllt við samruna félaganna við Verksmiðjuna Vífilfell hf. Ekki verður fallist á það með sóknaraðila, að skattstjóra hafi ver- ið fært, á grundvelli skattframtals sóknaraðila 1989 og þeirra gagna, sem með því fylgdu, að fella ein- hliða niður frádrátt vegna „ónot- aðra rekstrartapa" Akra hf., Fargs hf. og Gamla Álafoss hf., sem fram- reiknuð námu samtals kr. 442.642.397, samkvæmt 1. mgr. 95. gr. laga nr. 75/1981. Voru þannig ekki látnar í té af hálfu sóknaraðila fullnægjandi upplýs- ingar, sem byggja mátti rétta álagningu á í skilningi 2. mgr. 97. gr. ofangreindra laga, og á það ákvæði því ekki við eins og hér háttar til. Þá verður að telja, að skattstjóri hafi með framangreindum aðgerð- um gætt þeirrar rannsóknarskyldu, sem á honum hvílir samkvæmt 1. mgr. 96. gr. laga nr. 75/1981 og þeirrar stjórnsýslureglu, sem nú hefur verið lögfest í 10. gr. stjórn- sýslulaga nr. 37/1993, og jafn- framt, að miðað við eðli málsins og umfang, hafi sóknaraðila verið gef- inn nægur frestur til andsvara. Sá tími, er leið, uns málið yrði afgreitt af hálfu skattyfirvalda, fer í bága við almennar málshraðaregl- ur stjórnsýsluréttarins, sbr. 9. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, sem tóku gildi 1. janúar 1994. Það eitt sér veldur þó eigi brottfalli á skatt- skyldu sóknaraðila og heimild skattstjóra til endurálagningar samkvæmt 1. mgr. 97. gr. laga nr. 75/1981, enda getur skattþegn, hafi hann ekki látið í té fullnægj- andi upplýsingar með framtali sínu eða fylgigögnum, þannig að rétt álagning verði á þeim gögnum byggð, átt von á því, innan þeirra tímamarka, sem að ofan greinir, að skattyfirvöld hefjist handa, þeg- ar ástæða er til. Þá leiðir málsmeðferð Skattstjór- ans í Reykjavík að öðru leyti ekki til þess, að endurálagning hans verði ómerkt. Talið verður, að Farg hf. og Gamli Álafoss hf. hafi verið samein- uð Verksmiðjunni Vífilfelli hf. í árs- lok 1988 með þeim hætti, sem um ræðir í 1. mgr. 126. gr. laga um hlutafélög nr. 32/1978 og að sam- einingarnar hafi að öðru leyti upp- fýllt skilyrði XV. kafla þeirra laga. í 1. mgr. 56. gr. laga nr. 75/1981, sem hér á við um lög- skipti þau, er að framan greinir, segir svo: „Sé hlutafélagi slitið þannig að það sé algjörlega sameinað öðru hlutafélagi og hluthafar í fyrr- nefnda félaginu fái eingöngu hluta- bréf í síðarnefnda félaginu sem gagngjald fyrir hlutafé sitt í því sem slitið var, þá skulu skiptin sem slík ekki hafa í för með sér skattskyldar tekjur fyrir þann sem hlutabréfin lét af hendi. Við slíkan samruna hlutafélaga skal það félag, er við tekur, taka við öllum skattaréttar- legum skyldum og réttindum þess félags sem slitið var.“ ... Ákvæði þetta var fyrst lög- fest með 5. gr. laga nr. 30/1971 um breytingu á lögum nr. 90/1965 um tekjuskatt og eignarskatt. í al- mennum athugasemdum með frum- varpi til þeirra laga kemur fram, að ákvæðinu var ætlað að greiða fyrir samruna í skattalegu tilliti. Tilefni þessa ákvæðis var, að þá- gildandi reglur um slit hlutafélaga gerðu ráð fyrir algjörri skattlagn- ingu alls eigin fjár í hlutafélagi, umfram nafnverð hlutabréfa, jafn- vel án tillits til þess, hvert kaupverð bréfanna var. Hafi afleiðing þeirra reglna verið sú, að hlutafélögum hafi að jafnaði ekki verið slitið, jafn- vel þótt þau hafí í raun verið alger- lega hætt starfsemi. Þá segir í at- hugasemdunum, að samruni hluta- félaga, sem eingöngu sé fólginn í algjörum samruna fjármuna og eig- in fjár með skiptum á hlutabréfum, en engum öðram greiðslum til hlut- hafa í félagi, sem hverfur inn í annað félag, skuli ekki leiða til skattskyldu við samrunann, en til skattskyldu geti komið, þegar slík bréf í eftirlifandi félagi séu seld eða því félagi slitið. Er ljóst samkvæmt framanskráðu, að tilgangur ákvæð- isins hafi ekki verið sá einn að gera félögum kleift að kaupa tap ann- arra félaga og nýta sér það til skatt- afsláttar. Ákvæðið var óbreytt í nefndri 1. mgr. 56. gr. laga nr. 75/1981, allt til upptöku nýs ákvæðis, 57. gr.A, í þau lög, sbr. 7. gr. laga nr. 97/1988, er laut að þrengingu heimilda til að nýta ójafnað tap, einkum með tilliti til starfsemi og tilgangs, og kom til framkvæmda 1. janúar 1989. Með 8. gr. laga nr. 85/191 var 57. gr. A laga nr. 75/1981 breytt á þann veg, að hert var á skilyrðum fyrir yfirfærslu rekstrartaps við samrana og sameiningu hlutafélaga. í málinu kemur fram, að hluthaf- ar í Verksmiðjunni Vífilfelli hf. keyptu öll hlutabréf í Gamla Ála- fossi af Framkvæmdasjóði íslands með kaupsamningi 30. desember 1988, og ábyrgðust kaupendur óskipt greiðslu yfirtekinna skulda Gamla Álafoss við Framkvæmda- sjóð íslands. Vegna þessarar skuld- bindingar gaf Verksmiðjan Vífilfell hf. tæpum 10 mánuðum seinna, eða 6. október 1989, út skuldabréf til Framkvæmdasjóðs, að fjárhæð kr. 25.826.474. Kemur fram í bréfi lögmanns Verksmiðjunnar Vífilfells hf., dagsettu 20. sama mánaðar, til Framkvæmdasjóðs íslands, að skuldabréfið sé greiðsla til sjóðsins vegna sölu hans á hlutabréfum í Gamla Álafossi. Varðandi samruna Fargs hf. og Verksmiðjunnar Vífil- fells hf. er ágreiningslaust, að þá- verandi hluthafi í fyrrnefnda félag- inu, Framsóknarflokkurinn, seldi í byijun desember 1988 hluthöfum í Verksmiðjunni Vífilfelli hf. hluta- bréfín í félaginu og að ekki kom sérstök greiðsla fyrir bréfin, en kaupendur hafi ábyrgst greiðslu skulda Fargs hf. við Framsóknar- flokkinn, að fjárhæð kr. 22.970.348. Fyrir skuld þessari gaf Verksmiðjan Vífilfell hf. út 45 skuldabréf til seljanda, hvert að fjárhæð kr. 500.000 og eitt að fjár- hæð kr. 470.348. Greinilegt er, og í raun viður- kennt af hálfu sóknaraðila, að kaup hluthafa í Verksmiðjunni Vífilfelli hf. á hlutabréfum í umræddum fé- lögum hafi verið nokkurs konar millileikur vegna samrana félag- anna og liður í undirbúningi þeirra. I 3. gr. samningsins mil|i hluthaf- anna í Verksmiðjunni Vífilfelli hf. kemur fram, að það sé forsenda kaupenda fyrir kaupunum, að skattalegur tapsfrádráttur nýtist í sameiningu Gamla Álafoss hf. við „annað hlutafélag", en slíka sam- einingu muni kaupendur fram- kvæma eigi síðar en 31. desember 1988. Þá segir jafnframt, að ef hið skattalega hagræði nýtist ekki, eða einungis að hluta, vegna breytinga á skattareglum, skuli seljendur end- urgreiða kaupendum yfirteknar skuldir samkvæmt efnahagsreikn- ingi í sama hlutfalli. Engir fjánnunir voru látnir af hendi við kaup hluthafanna í Verk- smiðjunni Vífilfelli hf. á Fargi hf. og Gamla Álafossi hf., enda var eiginfjárstaða þessara félaga nei- kvæð um tugi milljóna króna, held- ur ábyrgðust kaupendur skuldir hinna „keyptu" félaga við Fram- sóknarflokkinn og Framkvæmda- sjóð íslands. Hins vegar greiddi Verksmiðjan Vífilfell hf., en ekki hluthafarnir, þessar skuldir, svo sem áður greinir. Verður því að telja, að kaup hluthafanna í Verk- smiðjunni Vífilfelli hf. á umræddum félögum hafi verið hreinir mála- myndagerningar, gerðir í því skyni, að formlega yrði uppfyllt gagn- gjaldsskilyrði 1. mgr. 56. gr. laga nr. 75/1981. í þessu sambandi verð- ur einnig vísað til þeirrar grunn- reglu, sem fram kemur í 58. gr. fyrrnefndra laga um óvenjuleg við- skipti í fjármálum, svohljóðandi: „Ef skattaðilar semja um skipti sín í fjármálum á hátt sem er vera- lega frábrugðinn því sem almennt gerist í slíkum viðskiptum skulu verðmæti, sem án slíkra samninga . hefðu rannið til annars skattaðilans en gera það ekki vegna samnings- ins, teljast honum til tekna. Kaupi skattaðili eign á óeðlilega háu verði eða selji eign á óeðlilega lágu verði geta skattyfirvöld metið hvað telja skuli eðlilegt kaup- eða söluverð. Mismun kaupverðs eða söluverðs annars vegar og mats- verðs hins vegar skal telja til skatt- skyldra tekna hjá þeim aðila sem slíkra viðskipta nýtur.“ Þegar framangreint er virt heild- stætt, er niðurstaða dómsins sú, að líta verði á Framsóknarflokkinn og Framkvæmdasjóð íslands sem hina raunveralegu viðsemjendur Verk- smiðjunnar Vífilfells hf. Verður því að virða það með tilliti til þessara hluthafa í Fargi hf. og Gamla Ála- fossi hf., hvort gagngjaldsskilyrði 1. mgr. 56. gr. laga nr. 75/1981 hafi verið uppfýllt. Ljóst er, að Verksmiðjan Vífilfell hf. var með útgáfu skuldabréfa til fýrrgreindra aðila að gjalda þeim hluthöfum fýr- ir verðmæti það, sem talið var fólg- ið í nýtanlegum tapsfrádrætti. Var þannig ekki um algjöran samrana fjármuna og eigin fjár félaganna þriggja að ræða, miðað við þá stöðu, sem þau voru í, áður en gerðar voru þær ráðstafanir, sem áður greinir, enda fengu hvorki Fram- sóknarflokkurinn né Framkvæmda- sjóður íslands hlutabréf í Verk- smiðjunni Vífilfelli hf. sem gagn- gjald fýrir hlutafé sitt í hinum yfir- teknu hlutafélögum. Var samrani Fargs hf. og Gamla Álafoss hf. við Verksmiðjuna Vífilfell hf. sam- kvæmt því ekki á þann hátt, sem nefnd lagagrein kveður á um. Samkvæmt þessu er fallist á nið- urstöðu úrskurðar yfirskattanefnd- ar um endurákvörðun álagningar opinberra gjalda sóknaraðila á grundvelli ónotaðra rekstrartapa frá Fargi hf. og Gamla Álafossi hf. Varakrafa sóknaraðila, um að tekið verði tillit til þeirra lækkunar- og frestheimilda, sem sóknaraðili hefði getað nýtt sér gjaldárin 1989- 1993, jafnvel þótt tapsfrádráttar hefði ekki notið við vegna samrana Fargs hf. og Gamla Álafoss hf. við Verksmiðjuna Vífilfell hf., sætir ekki mótmælum varnaraðila, og er fallist á hana.“
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.