Morgunblaðið - 01.03.1997, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 1. MARZ 1997
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Jónas Pétursson
bóndi og fyrr-
verandi alþingis-
raaður fæddist á
Hranastöðum í
Eyjafirði 20. apríl
1910. Hann lést í
sjúkrahúsinu á Eg-
ilsstöðum hinn 18.
febrúar síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
Pétur Óiafsson,
bóndi á Hranastöð-
um bónda á Stokka-
hlöðum Jónssonar,
og kona hans Þórey
Helgadóttir bónda á
Leifsstöðum. Systk-
ini Jónasar: Sigríður, f. 1900,
d. 1954, Anna, f. 1903, d. 1924,
Jakob, f. 1905, d. 1907, Jakob
Ólafur, kennari og ritstjóri, f.
1907, d. 1977, kvæntur Margréti
Jónsdóttur, Helgi, bóndi á
Hranastöðum, f. 1912, d. 1954,
kvæntur Þorbjörgu Guðmunds-
dóttur, d. 20. júlí 1994, og Krist-
björg, f. 1916, kennari, gift
Hjálmari Helgasyni, búa í Kópa-
vogi.
Jónas kvæntist Önnu Jósa-
fatsdóttur, f. 11. apríl 1910,
bónda að Krossanesi og Hofdöl-
um í Skagafirði og Ingibjargar
Jóhannsdóttur í Húsey. Jónas
og Anna höfðu verið samtíða á
Hólum í Hjaltadal. Þau voru
gefin saman í Grundarkirkju í
Eyjafirði á nýársdag 1933. Anna
lést á nýársdag 1984.
Þau eignuðust þrú börn. 1)
Hreinn, f. 13. október 1933,
kvæntur Sigríði Halblaub, f. 19
júní 1938. Börn þeirra eru: Jón-
ina, gift Jóhannesi Guðmunds-
syni og eiga þau þijú börn; Jón-
as, kvæntur Hjördísi Einarsdótt-
ur, þau eiga þijú börn, og Anna
Katrín, í námi. 2) Erla, f. 15.
mars 1936, í sambúð með Ar-
manni Magnússyni, f. 14. janúar
1941. Dóttir Erlu er Anna
Jónas Pétursson, fyrrum bóndi og
þingmaður, er látinn. Nú, að leiðar-
lokum, viljum við minnast þessa
móðurbróður nokkrum orðum.
Eldhuginn og hugsjónamaðurinn
Jónas Pétursson var sístarfandi allt
sitt líf. Vakinn og sofinn var hann
sjálfstæðismaður í hugsun, orði og
verki. í mörgum stórum máium hafði
hann þvílíka yfirsýn og framsýni,
að oft gat fólk ekki fylgt honum
eftir. Frægasta dæmi um mál sem
hann hafði frumkvæði að og kom
áleiðis, er þegar hann vann því fylgi
á þingi að tengja landið með hring-
vegi. Til hinstu stundar velti hann
fyrir sér þjóðmálunum og tók virkan
þátt í umræðum, með blaðaskrifum.
Allar greinar hans voru skrifaðar til
að hafa áhrif, benda á úrlausnir, en
ekki til að lýsa svartsýni og böl-
móði. Oft var hann ósammála flokks-
bræðrum sínum. Hann var ætíð trúr
eigin sannfæringu og lét ekki segja
sér fyrir verkum, ef því var að skipta.
Klíkuskapur, hagsmunagæsla og
bolabrögð voru víðs fjarri stjórn-
málaafskiptum hans. Hann hélt
tryggð við ættjörðina, fólkið í lar.d-
inu og íslenska tungu.
Síðasta grein hans um þjóðmál
birtist í Morgunblaðinu í desember
síðastliðnum. Þar sveið honum sárt
niðurlæging bændastéttarinnar og
greinin var skrifuð til að hvetja
sveitamenn til dáða. Losið ykkur
undan oki ríkisafskipta! - var hinsta
kveðja hans til íslenskra bænda. Við
kynntumst Jónasi frá unga aldri og
sem börn skynjuðum við eldmóð
hans. Minnisstætt er þegar hann
kom í heimsókn í Fjólugötu á Akur-
eyri. Oftast Jeið ekki á löngu þar til
hann var kominn í símann, til að
sinna ýmsum málum sem þingmaður
og talaði þá hátt og mikið.
Annar okkar, Þórir, var í sveit á
Skriðuklaustri í Fljótsdal hjá Jónasi
og Önnu. Sagan hefst á vordögum
nánar tiltekið í maí árið 1954. Það
voru mikil viðbrigði fyrir kaupstað-
ardreng að fara frá sínu heimafólki
til móts við hið ókunna í öðrum
Bryndís Tryggva-
dóttir, í sambúð með
Hallgrími Þórhalls-
syni. 3) Pétur Þór,
f. 9. maí 1952,
kvæntur Freyju
Magnúsdóttur, f. 19.
maí 1956. Börn
þeirra: Guðrún
Gígja, í sambúð með
Tómasi Pálma Pét-
urssyni, Hrefna
Hrund og Jónas.
Sonur Péturs fyrir
hjónaband er Davíð.
Jónas varð bú-
fræðingur frá Hóla-
skóla 1932. Jónas
var jafnframt búskap á Hrana-
stöðum, sem hann stundaði til
ársins 1946, ráðunautur hjá
Búnaðarsambandi Eyjafjarðar
og eftirlitsmaður Nautgripa-
ræktarsambands Eyjafjarðar á
árunum 1934-1940. Tilrauna-
stjóri á tilraunabúi ríkisins að
Hafursá og á Skriðuklaustri var
hann frá 1947-1962. Eftir það
bjó hann þar sem nú heitir í
Fellabæ, en þar reisti hann hús
sem hann nefndi Lagarfell.
Arið 1959 var Jónas kosinn á
þing fyrir Sjálfstæðisflokkinn
og gegndi þingmennsku til árs-
ina 1971. Þá var hann fulltúi hjá
Norðurverki við Lagarfossvirkj-
un 1971-1974. Framkvæmda-
sljóri Verslunarfélags Austur-
lands var hann frá 1974-1982.
Jónas sat einnig í hreppsnefnd-
um í Hrafnagilshreppi og síðar
í Fljótsdalshreppi. Einnig sat
hann í ýmsum stjórnum og ráð-
um, svo sem Rannsóknarráði
ríkisins, Rannsóknarstofnun
landbúnaðarins, Atvinnujöfnun-
arsjóði og Landnámssljórn.
Utför Jónasar Péturssonar
verður gerð frá Egilsstaða-
kirkju i dag og hefst athöfnin
klukkan 14. Jarðsett verður í
grafreit í Fellabæ.
landshluta. Ferðin að Skriðuklaustri
þetta vor hófst með því að ekið var
fram á Melgerðismela innarlega í
Eyjafirði en þar var flugvöllurinn.
Þetta gekk nú allt að óskum og
sömuleiðis flugferðin austur til Eg-
ilsstaða. Þegar þangað kom var
mættur maður á flugvöllinn til þess
að taka á móti þessum kaupstaðar-
dreng. Þama var þá kominn Jónas
Pétursson á sínum ameríska Ford-
heijeppa. Ekki er hægt að segja að
drengurinn hafí þekkt Jónas mikið
eða náið þó frændi hans væri. En
það átti eftir að breytast. Segja má
að nú hefiist kafli í lífí þessa kaup-
staðardrengs sem átti eftir að verða
bæði ævintýralegur og spennandi.
Þetta sumar var aðeins fyrsta sum-
arið af fimm sem þessi drengur naut
þeirra forréttinda að fá að kynnast
og starfa með og starfa fyrir hjónin
á Skriðuklaustri Önnu og Jónas.
Verkefni voru ekki af skornum
skammti á Skriðuklaustri og því
gafst ekki tími til að finna fyrir
heimþrá. Skriðuklaustur var ekkert
venjulegt bændabýli miklu fremur
búgarður. Sérstaða þess var þó fyrst
og fremst tilkomin vegna þess til-
raunastarfs sem þar fór fram, bæði
búfjártiiraunir og jarðræktartilraun-
ir. Jónas reyndist þessum unga
frænda sínum góður leiðbeinandi og
fól honum ýmis verkefni, smá í
fyrstu en urðu stærri þegar frá leið.
Það sem einkenndi Jónas var að
hann var frekar spar á orðin og hinn
ungi frændi hans varð að láta sér
skiljast að þagnirnar höfðu líka sína
merkingu og gátu talað fyrir sig.
Eins og áður er komið fram var í
mörg horn að líta á svo stóru búi
sem Skriðuklaustri. Allmargt fólk
var þar vistráðið á sumrin bæði
kaupamenn og kaupakonur. Allt
þetta fóik hafði nóg að starfa og
varð ekki betur séð en að starfs-
skyldur þess væru allt ljúfar skyld-
ur. Á því voru aðeins tvær skýring-
ar. Það voru hjónin sjálf, húsfreyjan
og húsbóndinn. Ekki varð vart við
að gefnar væru fyrirskipanir, miklu
fremur að vinna þyrfti ákveðin verk
þann daginn og hver og einn fékk
sitt hlutverk án þess að nokkur
nefndi fyrirskipun. Þar sem slík
vinnusálfræði er leidd til öndvegis
vinna allir verk sín með glöðu geði.
Sá sem aldrei hefur lagt leið sína
að Skriðuklaustri í Fljótsdal ætti að
láta verða af því. Þar er allt stórbrot-
ið og tignarlegt. Hjónin Anna og
Jónas á Skriðuklaustri féllu vel inn
í þessa umgjörð. Það var ekkert
smátt í fari þeirra. Við bræður og
foreldrar okkar vottum Hreini, Erlu
og Pétri Þór hluttekningu.
Blessuð sé minning Jónasar Pét-
urssonar.
Þórir og Magni
Hjálmarssynir.
Ég er bóndi og allt mitt á/ undir
sól og regni, orti Stephan G. Step-
hansson og lýsti kjörum sínum bein-
línis. Jónas Pétursson var af grónum
eyfirzkum bændaættum, bjó sjálfur
um skeið og stjórnaði stóru tilrauna-
búi á Skriðuklaustri, en var þá kall-
aður tii annarra starfa, því að hann
var fylginn sér og vildi koma góðum
málum til leiðar fyrir hérað sitt og
landslýð yfirleitt. Samt vék hugur
hans aldrei frá gróðri landsins, líf-
beltunum tveimur eins og hann kall-
aði lífríki sjávar og sveita. í frístund-
um var hann óðar horfinn með orf
og ljá út í grózkuna til að erfiða í
sveita síns andlits um leið og hann
leiddi hugann að nauðsynjamálum,
ýmist heima við eða á vettvangi þjóð-
málanna. Virðing hans fyrir gróður-
mætti jarðar var einstök. Lífsskoðun
hans byggðist í raun á þeim hending-
um Klettafjallaskálds sem vísað er
til hér að ofan. Jónas lifði ávallt í
samræmi við þá bjargföstu skoðun
sína að hamingju manna væri bezt
borgið í nánum tengslum við gróður
landsins. Manngildishugsjón hans
var að rækta land og lýð.
Jónas var kvæntur ömmusystur
minni, Önnu Jósafatsdóttur sem lézt
fyrir allmörgum árum. Ég sá þau
fyrst í bemsku þegar ég fór með
foreldrum mínum austur að Skriðu-
klaustri, en þar var Jónas þá bú-
stjóri og Anna frænka stóð fyrir fyöl-
mennu heimili af sérstökum myndar-
skajx
A unglingsárum var ég nokkur
sumur í brúargerð fyrir austan, hjá
Sigurði Jónssyni á Sólbakka. Við
unnum aðra hveija helgi, en á móti
kom löng helgi, eins og það hét hjá
okkur. Þá hættum við að vinna á
föstudagskvöldi og flestir flokks-
menn hurfu til síns heima. Þá voru
Anna og Jónas flutt út í Lagarfell
í Fellabæ, og þar átti ég öruggt
skjól og við Pétur Þór, sonur þeirra
stóðum í ströngu. Á Lagarfelli var
gestkvæmt eins og á Klaustri, en
heimilisrekstur samt smærri í snið-
um, höfðingsbragur og gestrisni með
sama móti og fyrr.
Eitt sumar vorum við Jónas sam-
vistum þegar Lagarfossvirkjun var
í smíðum. Hann var starfsmaður
Norðurverks á vettvangi, ég var
jámamaður með Pétri Þór og öðrum
góðum drengjum. Þetta var gjöfult
sumar og skemmtilegt í minningunni
þótt mikið væri unnið - og víst
margt brallað á frívaktinni. Samt
held ég enginn hafí átt lengri vinnu-
dag en Jónas. Hann sá einn um allt
skrifstofuhald og annaðist auk þess
margvíslega aðdrætti, og kjötið sem
hann saltaði, Begga sauð og við
borðuðum, ja, það var gott kjöt. Ég
held að hann hafi hvern dag verið
kominn að vinnu um fimmleytið og
vinnudegi lauk fyrst þegar verkefni
þraut, og það var seint, að minnsta
kosti hafði hann aldrei tíma til þess
að sjá Friðrik Óiafsson skýra skákir
Fischers og Spasskys í sjónvarpinu!
Síðast vann hann hjá Verzlunarfé-
lagi Austurlands, og ég efa ekki að
þar var vinnudagurinn nær tólf en
átta stundum á dag.
Síðast heimsótti ég Jónas á Lag-
arfelli þegar ég var eystra einhverra
erinda fyrir nokkrum árum. Hann
gegndi ekki dyrabjöllu, en
Volkswagen-bjallan var í hlaði, svo
að ég leit út í garð. Þar var hann
að slá og við heilsuðumst með virkt-
um. Hann var að slá smára og sagði
mér það væri mesta hollmeti sem
menn gætu borið sér í munn. Við
settumst inn í eldhús og borðuðum
súrmjólk með smára. Það var ágæt-
ur kostur og gerði mér gott. Jónas
sagðist frysta smára til vetrarins,
ekkert væri jafnhollt. Og á borðinu
lá kvæðasafn Einars Benediktssonar
sem hann sagðist vera að rifja upp
þessa daga.
Þorri fólks kallar þetta sérvizku,
og víst var Jónas sérvitur. En
sérvizka á sér margar hliðar. Jónas
þótti sérvitur af því að hann hafði
ákveðnar skoðanir og barðist sífellt
fyrir þeim, var ódeigur að halda
þeim á loft. Hann var enginn veifi-
skati og var trúr lífsskoðun sinni og
köllun allt tii lokadags og hljóp aldr-
ei út og suður þótt einhver hóaði.
Hann var íhaldsmaður í beztu merk-
ingu orðsins, elti ekki nýjungar nýj-
unganna vegna, vék einungis frá
gömlum siðum ef hinir nýju voru
betri. Mér fínnst aðdáunarvert hvað
hugsun hans var skýr og frjó fram
undir efsta dag. Sú hönd sem skrif-
aði greinar í Moggann var alls ekki
loppin þótt höfundur væri roskinn.
Anna frænka mín var höfðingi í
sjón og raun, glæsileg kona, og hún
var skapmikil er því var að skipta,
lét engan eiga hjá sér. Hún stóð
þétt við hlið bónda síns hvort sem
var á Klaustri eða á þingi. Það var
gott að eiga þau að, gott að vera
undir þaki þeirra, og að leiðarlokum
þakka ég þeim samfylgdina og þá
rausn sem ég naut í garði þeirra.
Pétri, Erlu, Hreini og öllu þeirra
fólki sendi ég samúðarkveðjur.
Sölvi Sveinsson.
Ég heimsótti Jónas Pétursson í
síðasta sinn á liðnu hausti. Áhuginn
var að mestu óbugaður, hugurinn
skýr, en þó þreyttist hann fljótt enda
þrekið mjög á förum. Andlátsfregnin
kom því naumast á óvart.
Jónas átti rætur sínar í jarðvegi
norðlenskrar sveitar. Hann varð
bóndi og ráðunautur, tilraunastjóri
og félagsmálamaður og alþingis-
maður í tólf ár. Á Alþingi sátum við
saman eitt kjörtímabil. Þá sem
endranær var hann sívinnandi, vak-
inn og sofinn í leit að úrræðum til
hagsbóta þeim sem hann bar mest
fyrir bijósti en það var stijálbýlið
og það fólk sem þar lifði og starf-
aði. Minnisverðasta þingmál hans
er væntanlega tillagan um fjáröflun
til vega- og brúarframkvæmda á
Skeiðarársandi, en með frumkvæði
sínu í því máli lagði hann grunn að
lokaáfanganum við tengingu hring-
vegarins um landið.
Jónas hélt baráttu sinni áfram
þótt hann hyrfí af Alþingi. Hann
vildi aukið sjálfstæði byggða og
landshluta, og hann vildi tryggja
efnahagslegan grunn byggðanna
með því að fólkið ætti sjálft auðlind-
ir landshlutanna og réði nýtingu
þeirra svo sem vatnsafls og virkj-
ana. Hann skrifaði margar greinar
í blöð um hugðarefni sín og ýmis
dægurmál. Stundum voru þær að-
eins örfáar meitlaðar setningar.
Sum baráttumál hans voru um-
deild og náðu eigi fram að ganga.
Það urðu honum t.d. áföll þegar
virkjunarréttur í landinu var í meg-
inatriðum kominn í hendur eins að-
ila og þegar svokallaðar beingreiðsl-
ur voru teknar upp í landbúnaði.
Síðast birtust í Morgunblaðinu
nálægt jólum þijár greinar eftir Jón-
as undir samheitinu „Bændur verða
að eiga sitt stolt“. Þar lýsir hann
reynslu sinni og afstöðu til mála á
löngu æviskeiði, einkum að því er
snertir landbúnaðinn. En þar eru
bændur einnig brýndir á því að iáta
aldrei sjálfstæði sitt fyrir peninga.
Jónas var hugsjónamaður sem kom
mörgu fram til heilla, en náði eigi
að hindra breytingar þjóðlífs og at-
vinnuhátta sem stundum þróuðust í
aðra átt en hann taldi farsælast.
Ég kveð hann með virðingu og
þökk og sendi bömum hans og
venslafólki einlægar samúðarkveðjur.
Pálmi Jónsson.
Genginn er höldurinn Jónas Pét-
ursson. Höldur í bezta skilningi þess
orðs, því að atorka hans og hugsjón-
ir voru ekki einvörðungu bundnar
íslenzkri jörð og ræktun hennar,
öðru af lífbeltunum tveimur sem
hann kallaði svo. Hann var ekki síð-
ur höldur á sviði þjóðmálanna, en
þar lagði hann góðum málum lið í
anda framfara fyrir landið allt.
Nærður af hugsjónum, sem sprottn-
ar voru úr akri eyfirzkrar bænda-
menningar fornrar. Afar fastheldinn
á allt, sem reynslan og búhyggjan
hafði sýnt honum, að ekki skyldi
varpað fyrir róða, þrátt fyrir ákall
neyzluhyggjunnar.
Á hinn bóginn var Jónas í fylking-
arbijósti, ef efla mátti hagsæld þjóð-
arinnar og gera á mannlífinu raun-
verulega bót. Nægir þar að nefna
tillögu hans á Alþingi um fjáröflun
til lúkningar hringvegarins með út-
gáfu happdrættisskuldabréfa. Þar
varð draumur hans og von þjóðar
að veruleika.
Stjórnmálin voru honum þó ekki
alltaf þægur ljár í þúfu. Hann varð
að lúta hinu nýja lögmáli þess tíma,
er prófkjör nefndist. Hætti hann þá
formlegu stjórnmálastarfi. Það var
þó íjarri Jónasi að setjast í helgan
stein. Þjóðmál öll og einkum hagur
landsbyggðarinnar brann heitt á
honum alla tið. Hann var óþreytandi
að skrifa og kynna málefni hinna
dreifðu byggða allt til hins síðasta.
Átti ólokið verki af því tagi á hinum
stóra degi.
Á þingmannsárum sínum var
hann aufúsugestur á heimili tengda-
foreldra minna í Reykjavík, þeirra
Egils Áskelssonar og Sigurbjargar
Guðmundsdóttur sem áður bjuggu í
Hléskógum í Höfðahverfi. Ég og fjöl-
skylda mín kynntumst Jónasi fyrst,
þegar við urðum nágrannar fyrir
nær sautján árum. Af reynslubrunni
hans mátti bergja hollráð, jafnt um
garðrækt sem stjórnmál. Viðvik
drengja okkar í garði Jónasar voru
ríkulega endurgoldin með hinum
fallegustu garðávöxtum sem sáust
austan Vatnajökuls. Þar var ekki
kastað til höndunum. Eigi máttu
ungir sveinar beita hraðvirkustu
handbrögðum við garðvinnuna sér
til flýtisauka. Aginn var verklag
Jónasar - ekki til að ráða, heldur
til að kenna hinum ungu virðingu
fyrir verkinu sjálfu og þeim tilgangi
handarverkanna, að vel unnið verk
þar sem allt var nýtt og engu á glæ
kastað hefði meira gildi en handa-
hlaup og flaustur.
Merkilegast var þó að sjá hinn
roskna höfðingja verða æ stærri á
stykkjunum eftir því sem árin urðu
fleiri og landsmál bar á góma. Öfugt
við flesta aðra varð Jónas róttækari
með árunum. Kom hann þeim, sem
yngri voru oft í opna skjöldu með
hugsjónaeldi sínum. Gætti á stund-
um óþols í tali hans um framvindu
landsbyggðarmála, þegar honum
þótti hægt þokazt. Þar beið ræktun-
armaðurinn óþreyjufullur eftir upp-
skerunni, sem hann hafði vissulega
sáð til, áður en sláttumaðurinn
brygði ljánum, sem bíður okkar allra.
En þannig fer einatt, að ekki verður
öllum málum heilum í höfn komið,
þótt unnið sé til hinztu stundar.
Fellin og Hérað allt eru nú einum
baráttumanninum fátækari.
Ég vil fyrir mína hönd og fjöl-
skyldu minnar þakka vináttu og
tryggð hins góða granna á sameig-
inlegri vegferð um árabil. Aðstand-
endum votta ég samúð mína.
Þorsteinn P. Gústafsson.
Þegar Jónas Pétursson er kvaddur
hinstu kveðju vil ég með nokkrum
orðum þakka honum samfylgd og
leiðsögn.
Ég var fjögurra ára þegar foreldr-
ar mínir komu í Skriðuklaustur
vinnufólk til Jónasar sem þar var
tilraunastjóri. Fyrstu minningar
mínar tengjast veru minni á Klaustri.
Ég var rollusál og undi mér best
með föður mínum, sem var fjármað-
ur þar. Þegar faðir minn slasaðist
tók Jónas við fjárgæslu og ég fékk
að fylgja honum í fjárhúsin. Eg lék
mér að hornum og ágirntist öll horn
sem ég sá. Nú bar svo til að fyrri
part vetrar, fyrir jól, var fullorðinni
á með stór og myndarleg horn slátr-
að. Ég fylgdist með þessu og falaði
hornin hjá Jónasi. Hann tók lítið
undir bón mína. Á jólum fékk ég
fallegan pakka frá Jónasi og þar í
voru hornin. Það er svo einkennilegt
að þó að ég áratugum eftir að ég
hætti að leika mér að hornum hafi
gleymt þeim þúsundum sem ég
handlék í æsku, þá standa hornin
sem Jónas gaf mér í jólagjöf mér
JÓNAS
PÉTURSSON