Morgunblaðið - 01.03.1997, Blaðsíða 36

I
&6 LAUGARDAGUR 1. MARZ 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Sameign þjóðarinnar
Lagagreinarnar halda svo áfram
en eru utan aðalatriða þessarar
greinar.
Reglugerð
nr. 362/1996
EG ÆTLA hér í
stuttu máli og á ein-
faldan hátt að fjalla
um arð okkar allra af
sameiginlegri auðlind,
nytjastofnum á ísland-
smiðum. Þetta geri ég
í framhaldi af erindi
mínu um tilkail til for-
ræðis yfir mínum ætl-
aða hlut í njdjastofn-
um og arði mínum af
jieim hlut, til sjávarút-
vegsráðherra íslands.
Erindinu var vísað frá
vegna skorts á laga-
heimildum ráðherra.
Við skulum saman
fara í gegnum aðalatr-
iði þessara umdeildu laga sem sum-
ir kalla kvótalög en með réttu heita
Lög um stjórn fiskveiða nr. 38, 15.
maí 1990. Þessi kvótalög hafa ver-
ið í gangi í um 12 ár og tekið nokkr-
um breytingum á þeim tíma.
Þessi lög eru allgóð að efni til
og ekki lögunum um að kenna
hvernig komið er fyrir málstað
sjávarútvegs á íslandi, en útfærsl-
-Bn verður að teljast vafasöm. Lög-
■fn eru kaflaskipt og íjallar I. kafli
um Almenn ákvæði í gr. 1-3. II.
kafli fjallar um Veiðileyfi og afla-
mark, í gr. 4-12. III. kafli fjallar
um Framkvæmd og eftirlit, frá gr.
13-18. IV. kafli fjallar um Viðurlög
og o.fl., í gr. 19-20. V. kafli fjallar
um ýmis ákvæði, í gr. 21-23. Síðan
koma ákvæði til bráðabirgða sem
eru utan kjarna þessa
máls.
I. kafli 1. gr.
hljóðar svo:
„Nytjastofnar á Is-
landsmiðum eru sam-
eign íslensku þjóðar-
innar. Markmið laga
þessara er að stuðla
að verndun og hag-
kvæmri nýtingu
þeirra og tryggja með
því trausta atvinnu og
byggð í landinu. Út-
hlutun veiðiheimilda
(kvóta) samkvæmt
lögum þessum mynd-
ar ekki eignarrétt eða
óafturkallanlegt forræði einstakra
aðila yfir veiðiheimildum."
Hér fer ekkert á milli mála hveij-
ir eiga fiskinn í sjónum, þjóðin.
Þjóð saman stendur af einstakling-
um sem allir bera kennitölu. Því á
hver einstaklingur sína hlutdeild í
sameigilegum kvóta og mun ég hér
sýna fram á hvert tilkall þitt til
forræðis er.
„Úthlutun veiðiheimilda myndar
ekki eignarrétt eða óafturkallan-
legt forræði.“ Hér er það alveg á
hreinu að eigendur skipa og báta
eins og dæmið er í dag hafa for-
ræði yfir veiðiheimildum (kvóta)
sem myndar ekki eignarrétt. Þeir
eiga ekki kvótann sem þeim er
úthlutað. En hvar stöndum við, ég
og þú? Af hverju hafa skip og bát-
Guðbrandur
Jónsson
ar forréttindi umfram einstakling-
ana sem eiga sem þjóð auðlindina?
2. grein I. kafla fjallar um nytja-
stofna, sjávardýr og sjávargróður,
fiskveiði og efnahagslögsögu ís-
lands.
3. grein I. kafla. Hér er kjarni
laganna, fallega fram settur.
„Sjávarútvegsráðherra skal, að
fengnum tillögum Hafrannsókna-
stofnunar, ákveða með reglugerð
þann heildarafla sem veiða má á
ákveðnu tímabiii eða vertíð úr þeim
einstöku nytjastofnum við ísland
sem nauðsynlegt er talið að tak-
marka veiðar á. Heimildir til veiða
samkvæmt lögum þessum skulu
miðast við það magn. Leyfður
heildarafli botnfisktegunda skal
miðaður við veiðar á 12 mánaða
tímabili, frá 1. september ár hvert
til 31. ágúst á næsta ári, og nefn-
ist það tímabil fiskveiðiár.“
Reglugerðin sem hér er vísað til
er nr. 362/1996 og heitir Reglu-
gerð um veiðar í atvinnuskyni fisk-
veiðiárið 1996/1997.
Hér enda almenn ákvæði lag-
anna og við taka sérákvæði um
atvinnuréttindi.
II. kafli. Veiðileyfi og
aflamark
4. grein. „Enginn má sLmda
veiðar í atvinnuskyni við ísland
nema hafa fengið til þess almennt
veiðileyfi. Veiðileyfi skulu gefin út
til árs í senn. Ráðherra getur með
reglugerð ákveðið að auk almenns
Búið er, segir Guð-
brandur Jónsson, að
loka sjávarútvegsráðu-
neyti íslands fyrir al-
menningi.
veiðileyfis skuli veiðar á ákveðnum
tegundum nytjastofna, veiðar í til-
tekin veiðarfæri, veiðar ákveðinnar
gerðar skipa eða veiðar á ákveðn-
um svæðum háðar sérstöku leyfi.
Getur ráðherra bundið leyfi úthlut-
un þess þeim skilyrðum er þurfa
þykir. Ráðherra getur m.a. ákveðið
að aðeins hljóti leyfi ákveðinn fjöldi
skipa, skip af ákveðinni stærð eða
gerð eða skip er tilteknar veiðar
stunda eða hafa áður stundað.“
5. grein: „Við veitingu leyfa til
veiða í atvinnuskyni koma til
greina þau skip ein sem veiðileyfi
fengu skv. 4. og 10. gr. laga nr.
3/1988, um stjórn fiskveiða, og
ekki hafa horfið varanlega úr
rekstri," o.s.frv.
Samkvæmt 5. grein laganna er
búið að loka sjávarútvegsráðuneyti
íslands fyrir almenningi. Hvernig
er hægt að tala um almennt veiði-
leyfi þegar allur aðgangur er bann-
aður með og frá 1988? Hvar eru
grundvallarmannréttindi Alþingis
Islendinga um einstaklingsfrelsi,
atvinnufrelsi og jafnrétti?
2. grein. Heildarafli og veiði-
tímabil.
Hér er að finna lykilinn að arði -
allra landsmanna úr nytjastofnum
á íslandsmiðum. Þar segir um
leyfilegan heildararafla 96/97.
1. Þorskur 186.000 tonn. 2. Ýsa
45.000 t. 3. Ufsi 50.000 t. 4. Karfi
65.000 t. 5. Grálúða 15.000 t. 6.
Skarkoli 12.000 t. 7. Steinbítur
13.000 t. 8. Langlúra 1.200 t. 9.
Síld 110.000 t. 10. Úthafsrækja
60.000 t. 11. Humar 1.500 t. 12.
Hörpudiskur 9.100 t. 13. Inn-
fjarðarækja 8.200 t. 14. Loðna 1,2
milljónir tonna.
Allt þetta er hægt að reikna
niður í eina tölu skv. 10. grein,
Verðmætastuðlar, og útkoman
verður það sem kallað er þorsk-
ígildistonn sem samkvæmt ofanrit-
uðu er ca. 610.218 tonn alls. Við
skiptum þessu heildarmagni niður
á 260.000 þúsund íslendinga með
lögheimili hér á landi og fáum
þannig út þína hlutdeild í sameigin-
legum kvóta: 2,35 þorskígildistonn
á hvert okkar með kennitölu. Þeg-
ar þetta er ritað er markaðsverðið
á þorskígildiskílói kr. 50.
Fáir þú og ég forræði yfir okkar
hlut þá er hluturinn ca. 117.500 í
arðgreiðslu. Það er þessi hlutur
sem nú er notaður og misnotaður
af öðrum aðilum vegna einokunar-
ákvæða í lögum um stjórn fisk-
veiða. Þetta einokunarákvæði er
komið frá formanni Framsóknar-
flokksins.
NÚ HEFUR verið
kvótakerfi hér á landi,
á annan áratug, á
framleiðslu mjólkur og
kindakjöts. Úmræðan
um kvótann hefur oft
verið á þann veg að
j«tla mætti að þetta
'Kerfi sé sjálfsagt, ef
ekki náttúrulögmál.
Ýmis afskipti ríkis-
ins, eins og fast verð-
lag, útflutningsbætur,
styrkir og ódýr lán
leiddu til þess að hér
varð offramleiðsla á
mjólk og kjöti. Kvótinn
átti að leysa þessu til-
búnu vandamál.
Til þess að átta okkur betur á
þessu kerfi skulum við hugsa okkur
dæmi: Að, í þann mund sem stórar
verslanir fóru að soga til sín við-
skiptavini frá kaupmanninum á
horninu hefði meirihluti kaupmanna
'kómið því til leiðar að kvótakerfi
hefði verið komið á í verslun.
Stórverslun sem nýbúið var að
byggja hefði orðið kvótalaus
(óheppni!) og orðið að loka stórum
hluta af verslun sinni. Af hverju?
Jú, vegna þess að hún hafði ekki
neina verslun viðmiðunarárin. í
landbúnaði gekk þetta svona fyrir
sig. Meirihlutinn ákvað að minni-
hlutinn tæki á sig meiri byrðar. Það
var jú best fyrir meirihlutann (héldu
þeir). Þetta heitir á bændamáli að
standa saman.
-j Ætlaði kaupmaðurinn sem átti
stórverslunina, í dæminu hérna að
ofan, að nýta sé sér þá fjárfestingu
sem hann hafði þegar lagt í hefði
hann orðið að kaupa kvóta af kaup-
manninum á horninu.
Það er nú svo komið í löndum
sem lengi hafa haft kvótakerfi í
mjólkurframleiðslu (Kanada), að
''greiðsla fyrir kvóta er stærsti
breytilegi kostnaðarliðurinn við
framleiðsluna. Fyndist
fólki sjálfsagt að
greiða mörg prósent
ofan á vöruverð í stór-
mörkuðum af því að
kaupmenn yrðu að
borga þeim sem ættu
réttinn til að versla
háar flárhæðir? Þó
óréttlætið í kerfi af
þessu tagi sé mikið er
samt sýnu verra að það
er dragbítur á eðlilega
þróun.
í mjólkuriðnaði, eins
og í margri annarri
framleiðslu, er góður
árangur að geta lækk-
að framleiðslukostnað
um 15-20%. Þeir sem kaupa kvóta
þurfa að lækka verðið til sín um
50% í nærri áratug til að borga
fyrir kvóta kaupin.
Eigi mjólkurframleiðsla að verða
samkeppnisfær á komandi árum
þurfa að verða miklar breytingar í
greininni. Það hefur að vísu orðið
tilfærsla á framleiðslu á síðustu
árum en sú aðlögun hefði átt að
eiga sér stað upp úr 1970. Síðan
þá hafa orðið miklar tækniframfar-
ir og það er þegar hægt að sjá fyr-
ir að á næstu 10 árum koma nýjar
og miklu afkastameiri vélar.
Það eru margir áratugir síðan
það var algengt að fjölskyldubú á
Nýja-Sjálandi hafð( á annað hund-
rað mjólkandi kýr. í dag eru mjólk-
urframleiðendur hér á landi 1.250.
Jafnvel þó meðalbúið stækkaði bara
í 50 kýr (sem mjólkuðu 4.000 lítra
að meðaltali), fækkaði framleiðend-
um í 500.
Þó kvótakerfi, með framseljan-
legum rétti eins og hér, komi ekki
alveg' í veg fyrir hagræðingu er
fráleitt að það stuðli að henni.
Þó það sé best að selja kjöt á
markaði, á ekki nákvæmlega það
sama við um mjólk. Það væri til
dæmis hægt að bjóða 20% fram-
leiðslunnar út á ári, 5 ár fram í
tímann. Það verður vitanlega að
styrkja mjólkurbændur svipað og
gert er í öllum nálægum ríkjum.
Fyrir útboð gæfi ríkið upp hver
styrkurinn yrði á lítra. Flutninga-
jöfnun mætti stórminnka til að
tryggja að framleiðslan yrði helst
stunduð þar sem hún er hagkvæm-
ust.
Þegar þetta kerfi verður tekið
upp ætti að gefa þeim bændum sem
frekar vilja hætta, tækifæri til þess.
Annars væri hætta á óraunhæfum
undirboðum sem engum væru til
góðs þegar til lengri tíma væri lit-
ið. í atvinnugreinum þar sem mikil
uppstokkun á sér stað, hefur víða
verið gripið til þess ráðs að gefa
fólki tækifæri til að fara á ellilaun
60 ára. Breytingar sem þessar eru
fyrst og fremst nauðsynlegar fyrir
bændur og framtíð mjólkuriðnaðar
á íslandi. Neytendur munu hafa
aðgang að vörum annars staðar frá
ef þær verða ekki á sambærilegu
verði frá íslenskum framleiðendum.
ísland er gott land. Lág laun hér
á landi má að verulegu leyti rekja
til hugsunarháttar þeirra sem vildu
Eigi mjólkurframleiðsl-
an að verða samkeppn-
isfær á komandi árum,
segir Gunnar Einars-
son, þurfa að verða
miklar breytingar í
greininni.
(og vilja) leysa allan vanda með ein-
hvers konar skömmtunarkerfum. í
sauðíjárrækt hefur kvótinn, sem
átti að vernda kjörin, leitt til þess
að 40% sauðfjárbænda eru undir
fátækramörkum. Með þeirri stefnu
sem núna er rekin mun að lokum
fara eins fyrir mjólkurbændum
Viðreisnarstjórnin tókst á við
vandamál með öðru hugafari. Eru
virkilega engir stjórnmálamenn til-
búnir að berjast fyrir því að koma
viðreisn til bænda landsins?
Höfundur býr á Daðastöðum í
Presthólahreppi í
Norður-Þingeyjarsýslu.
MORGUNBLAÐIÐ
er merkilegt blað,
stundum dálítið fijáls-
lynt og leyfir gagn-
stæðum sjónarmiðum
að koma fram. Þannig
vildi það til að grein,
sem eg bað Mbl. fyrir
18. jan. og varaði við
kenningum prófessora
við hagfræða- og við-
skiptadeild Háskólans
um stóra gengisfell-
ingu til að afla „tekna“
fýrir ímyndað og óskil-
greint veiðigjald var
birt í blaðinu 23.02,
sama dag og Mbl. birt-
ir „Könnun Félagsvís-
indastofnunar um afstöðu til sjávar-
útvegsmála“ en niðurstaða hennar
var að „75% vilja að útgerðin greiði
veiðileyfagjald“. Þarna rekast sjón-
armiðin heldur betur á. Þetta þarf
því frekari athugunar við.
Skýr afstaða?
Fyrst má nefna að Félagsmála-
stofnun Háskólans er ekki hlutlaus
aðili að slíkri rannsókn, auk þess
að þetta málefni er ekki þess eðlis,
að eðlilegt sé að slík skoðanakönnun
eigi að skera úr um málið. Þetta
kemur einnig greinilega fram í
spurningunni, sem lögð var fyrir
1.100 manna úrtak. Spurningin var
þessi (sjá leiðara Mbl. sd. 23.02.97):
„Ertu hlynntur því eða andvígur
að útgerðarmenn greiði veiðigjald
fyrir veiðiheimildir, sem stjórnvöld
úthluta þeim?“ Spurningin er hvort-
tveggja í senn: leiðandi og villandi.
Þetta stafar af því að enginn hefir
fengist til að skilgreina, hvað við
er átt með orðinu veiðigjald, auk
þess sem þeirri forsendu er sleppt,
að „tekjum" til greiðslu veiðigjalds-
ins skuli aflað með gengisfellingu.
Það vantar þannig hvort tveggja,
skilgreininguna á spurningunni og
forsendurnar fyrir henni. Þetta er
ekki leyfilegt í slíkri skoðanakönn-
un, og þess vegna er ekkert mark
á henni takandi. Spurningin verður
að vera rétt til að rétt
svör fáist. Allt sem
menn fá út úr þessarri
skoðanakönnun Fé-
lagsmálastofnunar er,
að henni hefir mistek-
ist að gera nothæfa
spurningu um málið.
Þá er vitnað í leiðara
Mbl. til þess að stjórn-
arformaður Granda,
Arni Vilhjálmsson,
hafi mælt með veiði-
gjaldi á aðalfundi.
Þetta er eitt af því fáa
vitlega, sem fram hefir
komið um veiðigjald í
opinberri umræðu.
Árni taldi skynsam-
legra fyrir Granda að greiða lágt
veiðigjald en að útgerðin verði svipt
öllum veiðiheimildum í fiskilögsög-
Mesta vandamál líðandi
••
stundar, segir Onundur
Ásgeirsson, er þó upp-
söfnun þorskkvóta á
fáar hendur.
unni, en þeirri umræðu er enn ekki
lokið. Þessi tillaga hans var þó ekki
bundin gengisfellingu, en hefði get-
að leitt til hennar síðar.
Áhrif gengisfellinga
í 50 ár fram til stjórnartíma
Davíðs Oddssonar var tímabil sam-
felldra gengisfellinga. Hann á
vissulega lof og þökk skilið fyrir
að hafa stöðvað vitfirringuna.
Verkalýðshreyfingin hefir aldrei
getað viðhaldið kaupmætti laun-
anna fyrr en nú. Samt eru „foringj-
arnir“ mestu burgeisar þessa lands.
Þetta er i skjóli sjóðanna, sem eng-
inn á, en eru einskonar sjálfseignar-
stofnanir, samtals vísast upp á um
400 milljarða. Nýjar tölur frá Líf-
eyrissjóði Verzlunarmanna sýna
50% arðsemi á árinu 1996. Innflutn-
Hvenær kemur
viðreisn til ís-
lenskra bænda?
Gunnar
Einarsson
Veiðigjald og
gengisfelling
Önundur
Ásgeirsson
+