Morgunblaðið - 13.03.1997, Side 31

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FIMMTUDAGUR 13. MARZ 1997 31
Erindi
um kvik-
myndir
og sögu
FINNSKI sagnfræðingurinn Joach-
im Mickwitz flytur erindi á vegum
Hins íslenska kvikmyndafræðafé-
lags í Norræna húsinu fimmtudag-
inn 13. mars 1997 kl. 20.30. Erind-
ið nefnist: „Stríð og kvikmyndir.
Finnskar kvikmyndir 1939-1955.“
Sýnd verða mynddæmi og erindið
verður flutt á sænsku. Allir vel-
komnir.
Kvikmyndir þjónuðu mikilvægu
hlutverki í Finnlandi á árum síðari
heimsstyijaldarinnar. Þær áttu
veigamikinn þátt í því að þjappa
finnsku þjóðinni saman á stríðsár-
unum, auk þess að sjá henni fyrir
skemmtun á viðsjárverðum tímum.
Sameiginlegar minningar finnsku
þjóðarinnar um stríðið voru henni
erfiðar og það var ekki fyrr en lið-
ið var á sjötta áratuginn að hún
gat farið að takast á við það tíma-
bil í sögu sinni á markvissan hátt.
Þar vógu kvikmyndimar þungt.
Joachim Mickwitz mun fjalla um
hið margþætta hlutverk kvikmynda
í finnsku samfélagi sem og al-
mennt. Hann er doktor í sagnfræði
með heimildamyndir, áróðursmynd-
ir og myndun finnsks þjóðernis sem
sérgrein. Hann starfar við Helsinki-
háskóla og er staddur á Islandi sem
Nordplus-gestakennari í sagnfræði
og hefur með höndum hluta af nám-
skeiðinu „Sagnfræði og kvikmynd-
ir“ við sagnfræðiskor Háskóla ís-
lands.
------» » ♦-----
Nýjar bækur
• Modern Miracles nefnist bók
eftir Erlend Haraldsson prófessor.
Bókin sem kom fyrst út 1987 og
fjallar um Ind-
verjann Sathya
Sai Baba hefur
verið gefin út
fjórtán sinnum
í ýmsum lönd-
um. Nú kemur
hún út aukin og
endurskoðuð.
Sai Baba
Eriendur hefur verið
Haraldsson kallaður heilag-
ur maður og
vitringur. Hann er nú sjötugur að
aldri og hefur helst unnið það sér
,til frægðar að vera kraftaverka-
maður og heilari. Milljónir manna
: eru sagðar hafa orðið vitni að
kraftaverkum hans. Af núlifandi
mönnum er Erlendur Haraldsson
fróðastur um Sai Baba og feril hans.
Erlendur hefur kynnt sér þessi mál
í tíu ár og farið átta sinnum til
Indlands í því sambandi.
Útgefandi bókarinnar, sem er
kilja og 315 síður, erHastings
House íBandaríkjunum. Bókin
kostar 14,95 dollara.
•RÚSSNESKA tónskáldið Edison
Denisov lést fyrir skömmu, 67 ára
að aldri. Denisov var oft borinn
saman við tónskáldið Schnittke en
var lítt þekktur utan heimalands-
ins, nema í Frakklandi. Hann var
fæddur í Síberíu, lærði að spila á
mandólín, komst í tónsmíðanám
til Moskvu, þar sem hann gerðist
kennari, naut mikillar virðingar
og hafði mikil áhrif á nemendur
sína. Á meðal þekktustu verka
hans voru kammerkantatan „Sói
inkanna" og óperan „L’écume des
jours“ þar sem greinileg áhrif
djasstónlistar var að heyra. Den-
isov var um tíma formaður Rúss-
neska nútímatónlistarfélagsins og
eitt síðustu verka hans var að
beita sér fyrir útgáfu verka tón-
skálda sem bönnuð voru á timum
Stalíns.
OMJALEIT OG ÁLITAMÁL
BOKMENNTIR
Bókmcnntafræöi
TVÍMÆLI
eftir Ástráð Eysteinsson. 307 bls.
Háskólaútgáfan. Prentun: Grafík
ehf. Reykjavík, 1996.
»ÞÝÐANDINN hefur gjarnan
verið álitínn skynlaus vél sem eigi
einungis að gera svo vel að koma
textanum óbjöguðum til skila og
láta hvergi sjást merki um starf
sitt,« segir Ástráður Eysteinsson.
Tekur hann dæmi af erlendum
blaðafréttum þar sem þýðanda sé
varla nokkru sinni getið. Víst er
það rétt. En gegnir ekki sama
máli um margháttuð önnur rit-
störf? Hver er höfundur símaskrár-
innar, svo dæmi sé tekið, og hve-
nær má hann eiga von á bók-
menntaverðlaunum?
Ætla má að höfundur kveði vís-
vitandi svona fast að orði til að
minna á þau sannindi að þýðingar
fagurbókmennta og fræðirita hafa
alls ekki alltaf verið metnar að
verðleikum. Sem betur fer má þó
benda á undantekningar. Ljóðaþýð-
ingar Magnúsar Ásgeirssonar voru
lesnar til jafns við kvæði Davíðs
og Tómasar. Og þurfti nokkuð til.
Karl ísfeld naut réttmætrar virð-
ingar sem rithöfundur. Sinnti hann
þó nær eingöngu þýðingum. Hitt
er rétt að þýðingar, sem stundaðar
eru í ígripum, vekja oft minni at-
hygli en skyldi; eru þá taldar starf
fremur en list. Og þýðendur heims-
frægra höfunda standa gjarnan í
skugga stórmennanna.
Að öðru leyti verður rit þetta
engan veginn skoðað sem kveikja
að kappræðu. Þetta er fræðilegt
mest, þýðingarsaga og þýðingar-
fræði; og harla fróðleg sem slík; að
ógleymdu því sem kalla má þýðing-
arheimspeki og reynt getur á þolrif
lesandans. Höfundur leggur í fýrst-
unni út af sögu Biblíunnar um Ba-
belsturninn. Hann átti að verða svo
hár að hann næði til himins. Þar
með var almættinu ögrað. Lagt var
á mannkynið að tungumálin skyldu
verða mörg í stað eins áður. Þar
með skapaðist þörfin fyrir þýðingar.
Fram eftir miðöld-
um tíðkaðist allt í
senn, beinar þýðingar,
fijálslegar útlegging-
ar og stælingar af
ýmsu tagi. Þá þegar
tóku vísir menn að
velta fyrir sér hvernig
snúa skyldi texta frá
einu tungumáli til
annars. Enn eru bók-
menntafræðingar að
fást við sams konar
álitamál, hvað höf-
undur rekur ítarlega
og skilmerkilega í riti
þessu. Bendir hann á
að menn hafi löngum
greint á hvort heldur
beri að þýða sem orðréttast - ell-
egar koma efni og anda frumtext-
ans til skila með öðrum hætti.
Eigi að fara eftir hinu fyrrtalda
rekur þýðandinn sig einatt á þá
staðreynd að orð í einu tungumáli
eiga sér ekki ætíð beina hliðstæðu
í öðru. Ástráður kallar það merk-
ingarlegt misgengi; eða misgengi
merkingarsviða í lítið eitt öðrum
skilningi. Þá kunna orð að fela í
sér ýmiss konar aukamerking. Til-
tekur Ástráður allnokkur dæmi
þess, meðal annars enska orðið
dump sem merki sama sem rusla-
hauguren sé einnig haft um óhijá-
leg húsakynni og samsvari þá ís-
lenska orðinu greni. Svipuðu máli
gegni um staðbundið talmál ýmiss
konar og mállýskur sem oft sé
erfitt að þýða þar sem þær eigi
ekki beina samsvörun í máli þýð-
andans; þeim geti fylgt hughrif
sem erfitt sé að snúa frá einu
tungumáli til annars. í kaflanum
Frumtexti og jafngildi segir höf-
undur meðal annars: »Þegar rit-
verk er flutt milli mála þarf oft
að gæta sérstaklega að öllum þeim
mælieiningum og nafngiftum sem
eru menningarbundnar en þarf
kannski að breyta þegar verkið er
flutt til annars málsamfélags.« Er
þá átt við mál og vog svo dæmi
sé tekið, ávarpsform, titla og fleira
af því taginu sem við kemur dag-
lega lífinu. Ennfremur geti þýð-
anda verið vandi á höndum að
endurvekja andblæ frumtexta
vegna annars konar
sérstöðu sem tungu-
mál búi yfir og tekur
sem dæmi áhrif þau
er ná megi fram með
notkun einsatkvæð-
isorða í ensku sem ís-
lenskur textahöfundur
líki ekki svo auðveld-
lega eftir í þýðingu.
Fyrir kemur að
ljóðaþýðendur víkja frá
formi frumtextans og
tekur höfundur dæmi
af Jóni Þorlákssyni,
sem þýddi Paradísar-
missi undir fornyrði-
slagi, og Magnúsi Ás-
geirssyni, sem felldi
órímuð ljóð undir íslenskar brag-
reglur »af því að íslenzkum lesend-
um fellur - sem betur fer - það
form kveðskapar lítt í geð,« eins
og Magnús komst að orði.
í bók þessari er að sjálfsögðu
miðað við þýðingar úr frummáli,
fyrst og fremst. Þess er þó getið
að þýðingar úr millimáli, sem höf-
undur kallar svo, tíðkist einnig.
Raunar var sú tíðin að fæstir ís-
lenskir þýðendur höfðu á valdi sínu
önnur tungumál en Norðurlanda-
málin, ensku og þýsku og voru þá
annarra þjóða rit þýdd úr einhveriu
þeirra, oftast úr dönsku. Sjaldgæft
mun nú orðið að rit séu þýdd þann-
ig úr þriðja máli.
Höfundur víkur að skilgreininga-
vandanum og ekki að ástæðulausu
því oft verður hann að grípa til
orða sem eru síður en svo töm í
hversdagsmáli. Tiltaka má: jafn-
gildi, áhrifajafngildi, samsvörun,
tjáfærsla, menningarfærsla, stað-
færsla, málsnið, skynheild, svo
nokkuð sé nefnt. Af stafanna hljóð-
an liggur ekki í augum uppi hvað
í orðunum felst og þarf þá að
mæla þau og meta þar til ljóst er
orðið hvaða hugtak stendur að ’oaki
hveiju þeirra.
Þá minnir höfundur á að orðið
sjálft, þýðing, hafi tvenns konar
merking, í fyrsta lagi vinnuna -
að þýða - og í öðru lagi textann
eftir að hann hafi verið þýddur og
út gefinn. Þessi tvöfalda merking
orðsins hefur oftar en ekki valdið
misskilningi. Hefði höfundur sjálf-
ur mátt geyma þau tvímæli betur
í minni þegar hann les gagnrýnend-
um pistilinn og segir að þeir tali
stundum »um gæði þýðingarinnar,
án hliðsjónar af frumtexta að því
er séð verður«. Þijótarnir þeir arna,
væri ekki eftir þeim að látast hafa
lesið það sem þeir hafa í raun alls
ekki litið í? Auðvitað er það hugsan-
legt; alit getur gerst. Hitt er víst
að með »þýðingunni« er oft átt við
hinn íslenska texta einvörðungu.
Skilgreiningavandinn leynist víða!
í lokakafla lítur höfundur yfir
íslenskar þýðingar á 19. og 20.
öld og fer fljótt yfir sögu. All-
marga þýðendur nefnir hann, og
þá af handahófi að því er virðist;
getur einkum þeirra sem hafa
áunnið sér frægð vegna eigin
frumsaminna verka; og fer þar
troðnar slóðir.
Þess er naumast að vænta að
rit þetta höfði til hins svokallaða
almenna lesanda. Mun það fyrst
og fremst ætlað nemendum í bók-
menntafræðum og má þeim vel
gagnast. Sá er meginkostur ritsins
að það er klárt og yfirgripsmikið
og fáu sleppt sem við kemur efni
því sem höfundur hefur kosið að
fjalla um. Heiti bókarinnar felur í
sér orðaleik og minnir á að margt
orkar tvímælis þegar texti er flutt-
ur frá einu tungumáli til annars.
Sannarlega skýtur þar upp mörgu
álitamálinu.
Erlendur Jónsson
MEG frá ABET
UTANÁ HÚS
FYRIRLIGGJANDI
Ástráður
Eysteinsson
•TÓNLISTARIÐNAÐURINN í
Bretlandi veltir gríðarlegum upp-
hæðum á ári hverju. Nýlega var
sagt frá því í BBC Music að hann
væri metinn á um 2,5 billjónir ísl.
kr. á ári, sem er meira en skipa-
smíðar og efnaiðnaður. Metin var
sala á geisladiskum, aðgangseyrir
að tónleikum, hagnaður af hljóð-
færasmíði, laun tónlistarkennara
o.H.
Það var Breska tónlistarráðið
sem lét taka saman skýrslu um
málið og þar kemur einnig fram
að 12,7% bresks almennings sóttu
sígilda tónleika á síðasta tónleika-
ári. Að mati þeirra sem skýrsluna
unnu, starfa um 115.200 manns
við tónlistariðnaðinn breska en í
annarri könnun er fullyrt að um
2% bresku þjóðarinnar hafi starfa
sinn af tónlist.
Þakkað
fyrir
sönginn
SGRÍÐUR Ella Magnúsdóttir
hélt einsöngstónleika hjá Lista-
klúbbi Leikhúskjallarans á
mánudagskvöld við undirleik
Ólafs Vignis Albertssonar. Á
myndinni færir Þórunn Sigurð-
ardóttir, formaður Listaklúbbs
Leikhúskjallarans, Sigríði EIlu
blómvönd í lok tónleikanna, sem
voru að sögn Þórunnar vel sótt-
ir og var Sigríði Ellu og Ólafi
Vigni vel fagnað að þeim lokn-
um.
Kjarkur í
auglýsingum
Hvað þarf til að ná í gegn?
Hádegisveröarfundur Félags viðskipta- og hagfræöinga.
Fimmtudaginn 13. mars n.k. boðar Félag viöskipta- og hagfræðinga til fundar
frá kl. 12:00-13:30 að Hótel Sögu, Ársal 2. hæð.
Framsögumenn á fundinum veröa þeir:
Ástþór Jóhannsson hjá auglýsingastofunni Góöu fólki, en Gott fólk
hlaut einmitt flest verölaun nýverið fyrir „Athyglisverðustu auglýsingar
ársins".
Ásmundur Helgason markaösstjóri Húsasmiöjunnar, en Húsasmiðjan
er einnig marg verölaunuö fyrir athyglisverðar auglýsingar.
Framsögumenn munu m.a. fjalla um:
* Hvaö þarf til aö ná athygli neytandans í síflóknara markaösumhverfi
* Hversu langt má ganga viö auglýsingagerð
* Dæmi tekin um athyglisveröar auglýsingar, innanlands og erlendis
* Samskipti auglýsenda og auglýsingastofa
Verö er 1.500 kr. fyrir félagsmenn en 1.900 kr. fyrir aðra.
Hádegisveröurinn innifalinn.
Opinn fundur - gestlr velkomnir.
FÉLAG VIÐSKIFTAFRÆÐINGA
OG HAGFRÆÐINGA
Fundurinn hefst kl. 12:00, stendur til kl. 13:30 og er öllum opinn.