Morgunblaðið - 17.04.1997, Síða 28

28 FIMMTUDAGUR 17. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
„Að syngja
fyrir þjóðir“
Morgunblaðið/Golli
„SAMLEIKUR" Jóhanns Smára Sævarssonar og Maris Skuja var
eins og best verður á kosið segir í umsögn um tónleika þeirra.
TONOST
íslcnska ópcran
EINSÖNGSTÓNLEIKAR
Jóhann Smárí Sævarsson og Maris
Skuja fluttu söngverk eftir Tsja-
íkovskij, Rachmaninov, flmm íslensk
sönglög og aríur eftir Beethoven,
Bellini, Mozart og Verdi. Þriðjudag-
urinn 15. apríl, 1997.
FRÁ því að Jóhann Smári söng
hlutverk Colline í La Bohéme, sem
uppfærð var í Borgarleikhúsinu á
vegum Óperusmiðjunnar, hafa borist
fregnir að utan af góðum náms-
árangri og að hann hefur verið ráð-
inn til starfa við óperuna í Köln.
Nú kemur hann heim til að innsigla
stöðu sína sem fullgildur óperu-
söngvari með tónleikum í íslensku
óperunni. Efnisskráin var þrískipt,
fyrst rússnensk sönglög, þá íslensk
og síðast fjórar óperuaríur. Rúss-
nesku sönglögin eru flest iítt kunn
nema ef til vill fyrsta lagið, Nei,
aðeins sá hefur þekkt þá þrá, af-
burðafagurt söngverk eftir Tsja-
íkovskij, sem Jóhann Smári mjög
failega og af fimm lögum eftir Rac-
hmaninov, var síðasta lagið, Í þögn
leynardómsfullrar nætur, sérlega vel
flutt. Rússnesku lögin voru í heild
mjög vel flutt og átti undirleikarinn
Skuja þar stóran hlut, með frábær-
um leik sínum, sérstaklega í lögun-
um eftir Rachmaninov, sem mörg
eru krefjandi fyrir píanistann.
Þá var leikur Skuja í íslensku lög-
unum ekki síðri, sérstaklega í Kvöld-
söng Markúsar Kristjánssonar og
Sverri konungi, eftir Sveinbjörn
Sveinbjörnsson, sem Jóhann Smári
söng af glæsibrag. Rósin eftir Árna
Thorsteinsson var fallega sungin en
í leikrænu lögunum, Nirflinum, eftir
Karl 0. Runólfsson og Tengdamæðr-
unum, eftir Atla Heimi Sveinsson,
sýndi Jóhann Smári að hann kann
eitt og annað sem heyrir til leikrænn-
ar túlkunar, eins og heyra mátti
einnig í aríu Rocco, úr fjórða atriði
óperunnar Fidelio, eftir Beethoven,
og í La vendetta, aríu Bartolos úr
fyrsta þætti Brúðkaupsins, eftir
Mozart.
Fíngerður og ljóðrænn flutningur
einkenndi Vi rawiso, aríu úr La
Sonnambula, eftir Bellini og í tveim-
ur síðustu aríunum, sem eru eftir
Verdi, sýndi Jóhann Smári að hann
hefur á valdi sínu að túlka á sann-
færandi máta tilfinningaþrungin
átök, eins í aríunni „Come dal ciel
precipata" úr Macbeth og „Ella
giammai m’amo", aríunni frægu úr
Don Carlos.
Með þessum tónleikum hefur Jó-
hann Smári fært okkur heimamönn-
um sanninn um að hann er góður
söngvari og ræður yfir töluverðri
breidd í túlkun, þótt enn eigi hann
verk að vinna varðandi há- og lág-
svið raddarinnar. Með honum lék
aldeilis ágætur píanóleikari, Maris
Skuja, er átti einnig þátt í sterkri
túlkun á Verdi aríunum, rómantík-
inni hjá Beilini og grárri gamansem-
inni hjá Mozart og Beethoven. „Sam-
leikur" þeirra var eins og best verð-
ur á kosið. Jóhann Smári Sævarsson
fyllir nú þann flokk efnilegra ein-
söngvara, sem haslað hafa sér völl
við óperuhús erlendis, til að „syngja
fyrir þjóðir“.
Jón Ásgeirsson
Kórsöngiir
í Laugar-
neskirkju
KÓRTÓNLEIKAR verða í Laugar-
neskirkju í kvöld, fimmtudag, kl.
20.30.
Á tónleikunum syngja og stjórna
nemendur úr Tónmenntakennara-
deild Tónlistarskólans í Reykjavík.
Eru þessir tónleikar síðasti hluti
af kórstjórnarprófí þeirra nemenda
er taka lokapróf í kórstjórn, segir
í kynningu.
Kór Tónlistarskólans mun einnig
syngja, en stjórnandi hans er Mar-
teinn H. Friðriksson.
-----» ♦ ♦---
Sesselja
Björnsdóttir
opnar sýningu
SESSELJA Björnsdóttir opnar
sýningu í Galleríi Sævars Karls
föstudaginn 18. apríl kl. 16.
Sesselja hefur haldið nokkrar
einkasýningar og tekið þátt í sam-
sýningum heima og erlendis, segir
í kynningu.
Ljós og skuggar
I) 6x6x4-AB, 1996
MYNPUST
Kjarvalsstaöir
RÝMISLIST
LARRY BELL
Opið alla daga frá kl. 10-18.
Til 11. maí. Aðgangur 300 krónur.
Sýningarskrá 900 krónur.
MINIMALISMI eða naumhyggja
eins og mörgum er tamt að nefna
stílheitið, á dijúgu fylgi að fagna í
þröngum hópi hér í þessu víðáttu-
mikla stijálbýla landi fjölbreytileika
og veðrabrigða. Jafnframt eru þeir
öðrum fremri í markaðssetningu
fyrirbærisins eins og fram kemur,
og mörgum er nóg um í dvergþjóð-
félginu, því eitthvað hlýtur að láta
undan er ein stefna er tekin upp sem
trúarbrögð, öllum öðrum æðri.
Listamaðurinn Larry Bell kemur
hins vegar frá risaþjóðfélagi þar sem
hugsanagangurinn er allt annar,
hrátt skipulag, hraði, hávaði og
hamagangur ríkir og einfaldleikinn
og þögnin sem vin í eyðimörk. Að
liststefnan skyldi fundin upp í mark-
aðsþjóðfélaginu Bandaríkjunum, er
eins skiljanlegt og að Chagall færi
að nota rússneskar þjóðsögur sem
myndefni. Fólkið á dúkum hans að
auk án þyngdarafls sem má bæði
vísa til íkonamálverksins og tím-
anna, upphafs flugsins og afreka
Wrigth bræðra og Blériots í næsta
sjónmáli.
Á þennan ákveðna hátt eru sjón-
listir sagnfræði, mun meiri sagn-
fræði en aðrar listir, jafnvel bók-
menntir, yfirgengur ritaðar lýsingar
á mannlegum fyrirbærum með
skynvíddum innra augans. Um þetta
er öll listasagan til vitnis, ennfremur
að fyrirbærið að vera þjóðlegur og
um leið alþjóðlegur, er að skynja
samtíð sína og umhverfi jafnt með
ytra sem innra auga, hvort heldur
það sé gert með kajdri rökhyggju
eða tilfinningafuna. Á hvorutveggja
jafn mikinn rétt á sér, sem allt þar
á milli, svo fremi sem framsetningin
sé hrein fersk og safarík, það er
íjölbreytni tegundanna sem máli
skiptir í lífi og náttúru en ekki ein
tegund né eitt afmarkað svið eða
miðja.
Minimalismi eða, primary strukt-
ures, eins og listastefnan nefndist í
upphafi, markar grunnbyggingu
forma og var beint gegn ofurveldi
poplistarinnar og sértæku úthveru
innsæi (abstrakt expressjónisma)
sem voru leiðandi stefnur um mið-
bik sjöunda áratugarins. Ameríski
listrýnirinn Richard Wollheim er
sennilega faðir hugtaksins, en hann
notaði það í fyrsta skipti 1965, er
hann skilgreindi verk með minnsta
mögulegu innihaldi. Málarinn Bar-
bara Rose tók skilgreininguna upp
varðandi eigin verk í mjög eintóna
litum. Leiti menn lengra til baka
finna þeir röð mynda, sem ameríski
málarinn Alexander Liberman skil-
greindi með nafninu „minimum"
1950. Og málarar eins og Ad Rein-
hardt, Barnett Newman og Josef
Albers unnu á skyldum grundvelli
í mjög takmörkuðum formum fárra
og eintóna litaheilda. Ekki má svo
ganga framhjá harðflatalist Ken-
neth Nolands, „Hard Edge“ né
áhangendum litaskipulagsins „Colo-
ur Fielding" svo sem Alfred Jensen,
Jo Baer og Myriam Sharphio.
Og leiti maður enn lengra aftur
í söguna, ber að rannsaka málfræði
hinnar hreinu skreytilistar, eða „The
grammar of ornament" í Aust-
urlöndum nær og íjær fyrir árþús-
undum, ásamt vægi einfaldra forma
í húsagerðar- og hvers konar brúks-
listum. Það eru menn eins og Dan
Flavin, Donald Judd, Robert Moris,
Carl André og John McChracken,
sem helst tengjast upphafi lista-
stefnunar með rúmfræðilegum
grunnformum í þrívídd. Aðallega
teningum, plötum, girðingum, köss-
um og römmum úr ýmsum efnum
eins og tré, áli, steini og stáli, sem
á kerfisbundiiin hátt er raðað upp
í tilfallandi rými. Stærðir og fyrir-
ferðir hlutfallanna ásamt einfald-
leika framsetningarinnar, er form-
gerðin birtist í frumgerð sinni, eiga
að marka hina listrænu lifun. Þar
með renna form, efni, rými og ljós-
áhrif saman í eina heild og er þetta
undanfari hinna svonefndu innsetn-
inga „Installationa" sem eru þó
meira sviðsmyndir. Grunnform
minimalismans eru sett fram sem
tímalaus óbreytanleiki, afdráttar-
leysi þeirra og yfirsýn eiga að
þjappa saman aðalatriðunum. Ollu
skreyti er hafnað til hags fyrir hið
stranga formmál hlutarins og skýr-
leika rýmisáhrifanna.
Inn á þetta afmarkaða svið
þrengir sét nafn Larry Bell, sem
upprunalega vann í málverkum sér-
tæks úthverfs innsæis, sem smám
saman nálgaðist strangflatalistina,
og hóf þá um leið að vinna með
smákassa úr tré og sprungnu gleri.
Seinna gerði hann smíðisverk úr
gleri speglum og lérefti og loks
hefur hið hreina gler verið megin-
uppistaðan í list hans svo snemma
sem frá 1964.
í uppsláttarbókum er Bell ekki
skilgreindur sem minimalisti, þótt
hann sé sagður hafa tilhneigingar
í þá átt að hlutleysa, og/eða leysa
upp efnið, þannig að ljósið og hið
gagnsæja yfirborð er í aðalhlutverk-
inu. Efnið sem hann vinnur með
verður þá í senn óáþreifanlegt sem
áþreifanlegt og sjálfur vill hann
réttilega nefna sig, sensúalista,
væntanlega í þeim skilningi að hann
vinni með skynjanir á formum og
efnum í ljósi viðbragða þeirra á fólk.
í þá veru telur hann verk sín hvorki
hugmyndafræðileg né minimölsk
nema með skírskotun fyrir sig per-
sónulega og hvernig honum fmnst
ljósið vinna með efninu. Ljósið sjálft
og yfirborð glersins er þá öllu frek-
ar miðill hans en áþreifanleg fyrir-
ferðin. Gler hefur verið þekkt frá
því 3.000 árum fyrir tímatal okkar
og var sennilega fundið upp af
Egyptum. í Evrópu var snemma á
miðöldum farið að vinna í gler svo
að efnið er ævagamalt og vinnsla
þess litlum takmörkum sett um fjöl-
breytni. Glerið er stór þáttur í húsa-
gerðarlist og hrein vísindi hvernig
birtan að utan er látið leika gegnum
það, þótt lítið fari fyrir þeim í landi
þar sem gluggar virðast vera gerðir
fyrir gardínur sem byrgja fyrir ljós-
gjafan.
Hið síðasta er útúrdúr en þó ekki
án tilgangs, því glervek Larry Bells
að Kjarvalsstöðum ættu að opna
augu ýmissa fyrir frumþáttum efn-
isins og möguleikum þess sem varð-
andi lífrænt samspil ljóss og skugga.
Vafalítið er komið ágætt dæmi
um vinnubrögð Bells í þessum fáu
glerverkum í vestursal, og það er
rétt hjá Iistamanninum að hið opna
og ósveigjanlega rými fellur afar
vel að þeim. Jafn vel og það fellur
illa að ýmsum öðrum tegundum
sjónlista vegna gervibirtu og staðrar
lýsingar. Að öllu jöfnu truflandi
endurspeglunin í parketgólfinu gef-
ur honum að auk möguleika á nýrri
vídd og því er rýmið sem sniðið að
list hans.
Sýningin hefst á firnalangri röð
litríkra smámynda „Brotl-135“,
sem sýna tengsl listamannsins við
hið fagurfræðilega, og er um að
ræða að skila frá sér áhrifum sem
hann varð fyrir af landinu á fyrri
ferð sinni. það er ekki fyrr en við
endurtekna skoðun að þessar mynd-
ir fara að njóta sín vegna þröngrar
upphengingar, sem þætti forkast-
anleg ef hérlendur málari ætti í hlut.
Er sambandi er náð við einstaka
myndir kemur í ljós að hér er snjall
og skipulagður málari á ferð, sem
sker sig frá félögum sínum er sum-
ir koma ekki nálægt handverkinu
sjálfir. Eftirtektarvert er svo, að
þessi fagurfræðilega kennd frekar
stigmagnast í einfaldleika glerverk-
anna, minnst þó í minni verkunum
tveim í öðrum sal, magnast til allra
muna í þeim þriðja og nær hámarki
í þeim innsta. Þetta margslungna
verk hlýtur að vera meistarstykki
frá hendi Larry Bells, fyrir fjölþætt-
ar, mjúkar og margræðar speglanir,
leik með ljós og skugga, skýra og
klára formræna samspil þessara
þátta. Ekki að undra þótt stjörnu-
arkitektinn Frank Gehry hafi viljað
virkja þennan meistara rýmislistar-
innar, þótt sjálfur hafí Bell svo val-
ið að gera fígúratívar bronsstyttur!
Innsiglar sjálfstæði hans sem lista-
manns, er lætur ekki utanaðkom-
andi marka sér leiðir.
Bragi Ásgeirsson