Morgunblaðið - 20.06.1997, Page 30

30 FÖSTUDAGUR 20. JÚNÍ1997
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HANDRITIN
KOMIN HEIM
DANIR AFHENTU í gær við athöfn í hátíðarsal Há-
skóla íslands tvö síðustu handritin, en það voru tvö
blöð úr predikunarsafni frá tólftu öld, sem kunna að vera
það elzta, sem skrifað er á íslenzku, og annað aðalhandrit
Stjórnar, sem hefur að geyma þýðingar úr Gamla testament-
inu með skýringum og fegurri lýsingar en í flestum íslenzk-
um handritum. Nú er því formlega lokið afhendingu ís-
lenzku handritanna frá Danmörku, sem hófst 21. apríl
1971, þegar Vædderen kom með þau fyrstu. Á þessum tíma-
mótum efna Háskólinn og Árnastofnun til tveggja daga
dansk-íslenzks málþings um handritin og er m.a. mörgum
dönskum fræðimönnum boðið að sitja það.
Alls hafa Danir afhent íslendingum rúmlega 1.800 hand-
rit úr Árnasafni í Kaupmannahöfn og Konungsbókhlöð-
unni. Enn eru þó mörg handrit og handritabrot eftir í dönsku
söfnunum, sem ekki féllu undir þá skilgreiningu í samningi
landanna, að þeim handritum yrði fyrst og fremst skilað,
sem skrifuð væru á Islandi og snertu íslenzk málefni og
teldust því til menningararfs. Danir hafa staðið einstaklega
vel að afhendingunni, m.a. annast viðgerðir á handritunum
og ljósmyndir verða afhentar af þeim, sem ekki verður
skilað.
Fyrstu kröfur Islendinga um afhendingu handritanna
komu fram í kjölfar Alþingishátíðarinnar 1930, en þær
voru ekki settar fram af fullum þunga fyrr en eftir stríð.
Árið 1961 náðist samkomulag milli ríkisstjórna landanna
um skiptingu handritanna í megindráttum og vorið 1965
samþykkti danska þingið lög um afhendinguna. Veruleg
andstaða var í Danmörku við þessi málalok og mál höfðað
að undirlagi stjórnarnefndar Árnasafns. Dómsmeðferð lauk
ekki fyrr en í marz 1971 með dómi Hæstaréttar Danmerk-
ur. Helge Larsen, menntamálaráðherra, afhenti svo 21.
apríl 1971 Gylfa Þ. Gíslasyni, menntamálaráðherra, form-
lega í Reykjavík Flateyjarbók með þeim fleygu orðum „Vær
sá god, Flatobogen", svo og Konungsbók Eddukvæða. Þar
með var 300 ára útivist þessara miklu þjóðargersema lok-
ið. Viðstaddir athöfnina voru margir þeirra dönsku og ís-
lenzku ráðamanna, sem svo lengi höfðu barizt fyrir lausn
málsins með miklum og góðum stuðningi fjölmargra Dana,
þá fyrst og fremst innan dönsku lýðskólahreyfingarinnar.
íslendingar standa í eilífri þakkarskuld við þessa dönsku
stuðningsmenn og vini og dönsku þjóðina alla, því það var
í umboði hennar, sem danska þjóðþingið ákvað að íslenzku
handritin færu aftur heim.
ERU SKÓLAGJÖLD
TÍMABÆR?
GÓÐ MENNTUN er auðlind, bæði einstaklingum ogþjóð-
um. Framsæknar þjóðir keppa viðvarandi að betri
skólum og vaxandi námsárangri. Reynslan sýnir og að þær
þjóðir, sem mestum fjármunum verja til menntunar, rann-
sókna og vísinda, búa við beztan hag og mest efni. Það er
að vísu sitt hvað fleira en skortur á fjármunum sem háð
hefur árangri í íslenzku skólakerfi síðustu áratugi, en pen-
ingar eru samt sem áður afl þeirra hluta sem gera skal.
Tryggvi Gíslason, skólameistari Menntaskólans á Akur-
eyri, sagði í skólaslitaræðu 17. júní sl. að sterklega kæmi
til greina „til að bæta kjör kennara að taka upp bein skóla-
gjöld í framhaldsskólum og háskólum.“
Skólagjöld eru hluti af fjáröflun til fræðslumála í ýmsum
velmegunaríkjum, bæði vestan hafs og austan. Ummæli
skólameistara MA vekja upp spurningu um, hvort tíma-
bært sé að huga að skólagjöldum hér á landi á háskóla-
stigi. Sjálfsagt er að ræða þessar hugmyndir af fullri hrein-
skilni. Hins vegar er tæpast tilefni til að ræða skólagjöld
á framhaldsskólastigi, að minnsta kosti á þessu stigi máls-
ins.
Skólagjöld vekja fólk til umhugsunar, hvort það vill kosta
börn sín til langskólanáms, segir skólameistari MA, og
bætir við, að skólagjöld knýi fólk til að forgangsraða í
útgjöldum. Víða erlendis byrja foreldrar á unga aldri barna
sinna að leggja fyrir í menntunarsjóð þeirra. Og þótt ekki
sé sjálfgefið að laga skólakerfi okkar alfarið að erlendri
þróun að þessu leyti þá er tímabært að kalla eftir viðbrögð-
um og umræðum um skólagjaldahugmyndir skólameistara
Menntaskólans á Akureyri. Mergurinn málsins er að bæta
skólana og stuðla að vaxandi námsárangri.
Afhendingu íslenskra handrita úr Konungsbókhlöðunni og Á
■ .
SVEINBJÖRN Björnsson, rektor Háskóla íslands, t.v., tekur við Stjórn úr hendi Kjeld Mollgárd, rektors Kaii
afhenti handritið með orðunum: „Værs’go Stjórn!“ og vísaði þar til frægra orða Helge Larsen, menntai
afhenti dr. Gylfa Þ. Gíslasyni menntamálaráðherra Flateyjarbók hinn 21. apríl 1971. Flutningur handriti
samningi þjóðanna 21. apríl 1971, en þá afhentu Danir fyrstu tvö handritin sem voru Flateyjarbók og K
tímabili hafa samtals 1.807 handrit og skjöl komið til landsins í um 600 sendii
„Vamarveggur um
menningararfleifö
og íslenska tungu“
Rektor Kaupmannahafnarháskóla afhenti í
gær rektor Háskóla Islands tvö síðustu ís-
------------------------------^----------
lensku handritin sem afhent verða Islendingum
----------------------------?------------
úr Konungsbókhlöðunni og Arnasafni í
Kaupmannahöfn. Þar með lauk flutningi hand-
ritanna til Islands samkvæmt samningi
þjóðanna, en fyrstu tvö handritin afhentu
---------------------^-------------------
Danir 21. apríl 1971. A þessu tímabiii hafa
samtals 1.807 handrit og skjöl komið til
landsins í um 600 sendingum. Hallur
Þorsteinsson var viðstaddur afhendingu
síðustu handritanna við setningu málþings
um handrit í Háskóla íslands.
VIÐ setningu dansks-íslensks
málþings um handrit, sem
Stofnun Árna Magnússon-
ar á íslandi efnir nú til í
Háskóla íslands, sagði Björn Bjarna-
son menntamálaráðherra að lögum
samkvæmt lúti handritin forsjár ríkis-
stjórnar íslands og sæmd íslensku
þjóðarinnar sé að veði við varðveislu
þeirra.
„Verkefni skortir ekki, þegar hugað
er að fræðilegu gildi handritanna og
útgáfustarfi á grundvelli þeirra.
Raunar gerir ný tækni kleift að sinna
þessu starfi með allt öðrum hætti en
áður og vísa ég þar til hugmynda um
að gera stafrænar myndir allra hand-
rita Árnasafna í Danmörku og á ís-
landi aðgengilegar á Internetinu. Nýta
ber nýja og fullkomna tækni til að
koma list handritanna á framfæri við
sem flesta. Þessi tækni leysir vanda
íslendinga vegna öflunar mynda af
þeim íslensku handritum sem verða
eftir í Árnasafni í Kaupmannahöfn,“
sagði Björn.
Hann sagði handritin skapa Norð-
urlöndum sameiginlegan menningar-
grunn, og þegar þau yrðu orðin öllum
tiltæk fyrir tilstuðlan nýrrar tækni,
ættu Norðurlöndin sameiginlega að
gera átak til að ýta undir rannsóknir
í norrænum fræðum við menntastofn-
anir og háskóla um heim allan. Ekki
þyrfti að draga úr mikilvægi nor-
rænna rannsókna við Kaupmanna-
hafnarháskóia þótt hluti handritanna
hafi verið fluttur til íslands, og hann
gæti því áfram verið eitt af helstu
fræðasetrum heims á þessu sviði.
„í febrúar 1986 rituðu mennta-
málaráðherrar Danmerkur og íslands
undir samstarfssamning í tengslum
við lyktir handritamálsins. Þar er lýst
vilja til þess að styrkja hinar tvær
Árnastofnanir til að stunda rannsókn-
ir á grundvelli handritasafnanna. í
því efni er lögð áhersla á náið og
skipulagt samstarf stofnananna
tveggja," sagði Björn. „Um aldur hafa
Danir og íslendingar staðið að því að
varðveita íslensku handritin. Nú þökk-
um við Dönum fyrir gæslu þeirra og
góða umsjá - við þökkum einnig fyr-
ir hve vel þau hafa verið búin úr garði
við afhendingu þeirra. Við fögnum
því, hve vel hefur verið staðið að fram-
kvæmd samnings þjóðanna. Við vænt-
um góðs samstarfs um alla framtíð
svo lengi sem menn kunna að meta
gildi þessara dýrgripa."
Afhendingin gengið
samkvæmt áætlun
Það var Kjeld Mollgárd, rektor
Kaupmannahafnarháskóla, sem af-
henti Sveinbirni Björnssyni, rektor
Háskóla íslands, tvö síðustu handritin
sem flutt verða frá Danmörku, en
rektorarnir eru formenn Árnanefndar
hver í sínu landi. í ávarpi sem Kjeld
Mollgárd flutti áður en hann afhenti
handritin gerði hann Árna Magnússon
og starf hans að umtalsefni, en Árni
ánafnaði Kaupmannahafnarháskóla
handrita- og bókasafn sitt eftir sinn
dag með það fyrir augum að textarn-
ir kæmust á prent.
„Tvö síðustu handritin, sem afhent
verða í dag, koma úr safni Árna
Magnússonar. Þar er um að ræða eitt
af stærstu og merkustu handritum
safnsins, er inniheldur hinn svokallaða
Stjórnar-texta, sem m.a. samanstend-
ur af þýðingum nokkurra bóka Gamla
testamentisins. Þessi bók er um 650
ára gömul. Og það er einnig um að
ræða slitur á tveimur síðum með leif-
um tveggja predikunartexta sem