Morgunblaðið - 02.08.1997, Side 28

MORGUNBLAÐIÐ
28 LAUGARDAGUR 2. ÁGÚST 1997
ÞEGAR einhver segir Siglu-
fjörður, kemur eldd bara ein
mynd upp í hugann á mér
eins og á að gera ef maður ætlar að
standast almennt sálfræðipróf, held-
ur hundrað og þær eru allar í einum
hrærigraut eins og hroðvirknislegt
veggjakrot. Þama er rúta og gubbu-
pokar, mjóar brýr og skörðóttur veg-
ur í ausandi rigningu, Edda vinkona í
snikkarabuxum og gúmmískóm, róló
með ruggubátum sem mggast svo
hátt að Einar, litli bróðir minn, flýgur
í listilega fallegum boga yfir mig og
fær blóðnasir. Ég skömmuð, eins og
það sé mér að kenna að krakkinn
kunni ekki að detta. Ella frænka að
salta síld, amma að salta síld. Ella
hefur hátt, amma er brjáluð ...
Það er árið 1959 og amma er brjál-
uð í skapinu. Hún og Ella dóttir
hennar em að salta, amma á Reykja-
nesplani, Ella á Hafliðaplani. Þær
em fastráðnar. Hafa alltaf verið það.
Ella saltar þrjár og hálfa tunnu á
klukkustund og sker í hálfa. Amma
enn fljótari, ef eitthvað er. Og mörg-
um ámm seinna segir Ella mér frá
þessum ámm: „Þetta var rosalega
skemmtilegt. Ef ekki var síld á okkar
plönum, þá fengum við pláss á auka-
plönum. Þær sátu fyrir sem vom
fljótastar og við amma þín vomm
með fljótustu stúlkum á Siglufirði.
Maður stóð þetta tíu til tólf tíma í
törn, án þess að líta upp. Þetta var
svo mikið akkorð. Þá var enginn mat-
ar- eða kaffitími. Það kom bara ein-
hver með mat að heiman og maður
borðaði þar sem maður stóð og hélt
svo áfram. En þetta var mikið fjör.“
Það undarlega við allar síldarsögum-
ar sem ég hef alist upp við, er að þær
em fullar af hrifningu, hamingju og
söknuði. Fyrir mér hljómar þetta allt
saman einn bévítans ekkisens þræl-
dómur. „Það var erfiðast þegar mað-
ur var búinn að standa tömina, var
kominn heim og búinn að þrífa sig. Þá
var kallað út að síldin væri komin á
annað plan og maður varð að drífa sig
aftur af stað. Það kom líka oft fyrir að
maður var búinn að klæða sig upp og
kominn á ball. Eftir tvær syrpur var
kallað: Sfld á Reykjanesinu! Þá dreif
maður sig heim, í sfldargallann og
niður á plan.“ Og svona var lífið hjá
ömmu minni sem eignaðist fjórtán
böm sem era full af síldarsögum. En
þetta er eina árið sem ég fæ að sjá
hvernig sídardraumurinn leit út.
ÞETTA ferðalag á æskuslóðir
pabba rifjast upp fyrir mér,
þegar ég heimsæki Sfld-
arminjasafnið á Siglufirði einn sólrík-
an dag fyrir stuttu og rek augun í
myndir af erlendum skipum frá allt
öðrum öldum. Safnstjórinn, Örlygur
Kristfinnsson, er til staðar í safninu
til þess að veita upplýsingar og þegar
við spyrjum hann hvers vegna sé ver-
ið að hengja upp aðrar þjóðir segir
hann: „Héma á hæðinni eram við með
stutt yfirlit yfir sögu síldveiða í Evr-
ópu. Við tengjum sýninguna öðmm
þjóðum, vegna þess að ein þjóð lærir
af annarri. Flestar þær þjóðir sem
teljast síldarþjóðir, hafa orðið mjög
auðugar á sfldinni. Ég held að það sé
viðurkennt að veldi þeirra þjóða sem
kölluðust síldveiðiþjóðir, til dæmis
Englendinga og Norðmanna, hafi
byggst á flotanum, þ.e.a.s. sfldveiði-
flotanum sem þær áttu.“
En hvemig datt ykkur í hug að
setja upp síldarminjasafn?
„Sem gamall síldarstrákur og Sigl-
firðingur fannst mér nauðsynlegt að
varðveita sögu staðarins." Örlygur
stofnaði áhugamannafélag, ásamt
nokkram öðmm Siglfirðingum og var
lengi formaður en tók síðan við safn-
vörslunni fyrir einu ári og þá tók Haf-
þór Rósmundsson við formennsk-
unni. „Saga Siglufjarðar er ein síldar-
saga,“ segja þeir félagamir. „Árið
1903, þegar Norðmenn komu hingað,
var varla þorp hér. Þeir gerðu Siglu-
fjörð að sfldarmiðstöð og á þremur til
fjórum áratugum varð þetta þriðji
eða fjórði stærsti bær landsins.
EN um leið er þetta safn saga
þjóðarinnar, því að ef ekld
hefði verið sfldin, hefði þessi
þjóð ekki dafnað. í heimskreppunni
komu nokkur stór sfldarsumur sem
björguðu efnahag þjóðarinnar - sem
var síðan grundvöllurinn fyrir því að
við fengum sjálfstæði frá Dönum. Ef
við hefðum ekki haft sfldina, hefði
þjóðin orðið gjaldþrota og þá hefðum
við aldrei fengið sjálfstæði. Um þetta
eru sagnfræðingar sammála í dag,
vegna þess að í kreppunni var lokað
fyrir alla þorskverslun. Sfldin bjarg-
aði okkur. Hún var mikilvægasti
þátturinn hjá þjóðinni á þessari öld.“
Mmð tónlistina
ÖRLYGUR Kristfinnsson og
Hafþór Rósmundsson fyrir utan
Sfldarminjasafnið á Siglufirði.
EINN básinn er helgaður
tungunni og er þar gefið yfir-
lit yfir útlend heiti sem með
tíð og tíma urðu sfldar-íslensk.
Súsanna Svavarsdóttir heimsótti safnið
fyrir stuttu og sp.jallaði við umsjónarmenn
safnsins, þá Örlyg Kristfínnsson
og Hafþór Rósmundsson.
Aveggjum safnsins hanga
myndir af skipum sem hafa
mokað sjálfstæði þjóðarinnar
upp úr sjónum; heill skógur af skip-
um - en nú er allt horfið, búið að
brjóta og týna - meira að segja mestu
aflaskipin Dagný og Gunnvör. Öll
plönin; Hjaltah'nsplan, Reykjanespl-
an, Hafliðaplan, Kaupfélagsplanið og
brakkarnir; Tinusarbrakki, Hjalta-
línsbrakki, Álfhólsbrakki. Óg hend-
umar hennar ömmu, sem lögðu fram
stóran skerf í sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar - ásamt öllum hinum.
Það er svo margt horfið að ég þekki
Siglufjörð ekki aftur eins og ég man
hann frá æsku. Ekki einu sinni svip-
aður því sem ég man þegar ég kom
þangað öðm sinni árið 1966 og var
veðurteppt um miðjan júlí, vegna
þess að það snjóaði í fjöllum og
Skarðið lokaðist. Það eina sem minnir
á þann tíma er Síldarminjasafnið. En
hvers virði er safnið fyrir Siglfirðinga
sjálfa?
„Þetta safn hefur breytt öllu hér að
því leyti að ferðamenn sem koma
hingað hafa eitthvað að skoða,“ segja
þeir Örlygur og Hafþór. „Enda hefur
ferðamönnum hingað fjölgað alveg
ótrúlega, frá því að safnið var opnað.“
Á miðhæðinni er safnið þannig upp
am upp
sjúnum
Síldarminjasafnið á Siglufirði segir mikla
sögu; aðalhlutann í atvinnusögu þjóðar-
innar og sérstæðu lífi sem fólk lifði á þeim
árum sem kölluð voru síldarárin.
SVONA litu vistarverur sfldar-
vinnslustúlkna út í bröggunum.
Á SAFNINU má sjá tunnulok
frá þeim ótölulega fjölda fyrir-
tækja sem stundað hafa sfldar-
vinnsiu á Siglufirði.
/ blóðinu
ANNE Runólfsson, sem
haslað hefur sér völl sem
söngkona á Broadway
vestur í Bandaríkjunum, er stödd
hér á landi að heimsækja ætt-
ingja og vini, en hún er af ís-
lensku bergi brotin. í tilefni af
heimsókninni hyggst Anne halda
hér tónleika í Þjóðleikhúskjallar-
anum næstkomandi fimmtudags-
kvöld, en í bland við söng á Broa-
dway hefur Anne hrint af stað
sólóferli með útgáfu á geisladiskd
og tónleikahaldi í kjölfarið.
Anne Runólfsson er fædd í
Kaliforníu fyrir 32 árum. Faðir
hennar er íslenskur, Kjartan
Runólfsson, sem kallaður var Lilli
Run og er mörgum kunnur sem
hljómsveitastjóri, trompet- og
harmonikkuleikari. Kjartan flutt-
ist til Bandaríkjanna og settist að
í Kalifomíu. Að sögn Anne leið
ekki á löngu að hann langaði til að
fara á kreik, réð sig á langferða-
skip og var í siglingum um heims-
ins höf upp frá því. Anne segir að
hún hafi aldrei náð að kynnast
Kjartani í stuttum landlegum
hans, en ekki fari á milli mála að
tónlistargáfuna hafi hún frá hon-
Anne heillaðist af tónlistinni á
unga aldri, var farin að leika sér á
píanó þriggja ára gömul, enda
segir hún að tónlist hafi verið alls-
ráðandi á heimilinu, faðir hennar
hafi leikið fjörug lög á píanó og
harmonikkuna og sungið bull-
texta til að skemmta börnunum.
Eftir því sem árin liðu fjarlægð-
ust þau þó og hún segir að það
Söngkonan Anne Run-
ólfsson hefur getið sér
gott orð fyrir söng
sinn á Broadway. Ami
Matthíasson tók hana
tali í tilefni tónleika
hennar hér á landi í
næstu viku.
hafi ekki verið fyrr en hann
komst á eftirlaun að þau hafi
fengið tækifæri til að kynnast.
„Við höfum álíka smekk fyrir tón-
list, höfum smekk fyrir fjöl-
breyttri tónlist,“ segir Anne. „Við
höldum bæði mikið upp á sígilda
tónlist, jazz og þjóðlega tónlist; ef
það er tónlist á annað borð emm
við til í að leggja við hlustir."
Góðir dlómar
Undanfarin ár hefur Anne
Runólfsson sungið á Broadway,
verið afleysingasöngkona fyrir
Julie Andrews í sýningunni vin-
sælu VictorVictoria. Hún hefur
fengið frábæra dóma fyrir söng
sinn á Broadway, meðal annars
frá Lizu Minelli, sem segir hana
hafa eina merkilegustu rödd sem
hún hafi heyrt og að auki tilfinn-
inga- og skilningsríka söngkonu,
en Julie Andrews hefur líka hælt
henni á hvert reipi. Anne segir að
það sé lán sitt að hafa verið ráðin
sem afleysingasöngkona fyrir
Julie Andrews, því Andrews sé
svo mikil stjama að henni sé sýnd
meiri athygli fyrir vikið, „og þvert
ofan í það sem ég átti von á hefur
starfið hjálpað mér mikið á ferlin-
um .
Anne segir að starf afleysinga-
söngvara sé erfitt, því erfitt sé að
vita aldrei hvort hún sé að fara að
syngja eða ekki, að bíða við sím-
ann til að vera við öllu búin, enda
hefur það komið fyrir að hún hafi
verið kölluð á svið á miðri sýn-
ingu. „Því er þó ekki að neita að
ég hef meiri frítíma fyrir vikið og
gat þannig tekið upp geisladisk,"
segir hún, en sá diskur, sem heitir
At Sea, er tileinkaður Kjartani
Runólfssyni, föður Anne. Diskur-
inn hefir fengið afbragðsdóma og
ekki siðri dóma hafa fengið tón-
leikar sem hún hefur haldið í kjöl-
farið í Eighty Eight-klúbbnum í
New York. Þar syngur hún meðal
annars titillag disksins sem hún
samdi sjálf og segir frá sjó-
manninnum fóður hennar sem
alltaf var á sjónum, en einnig lög
eftir ýmsa helstu söngleikjahöf-
unda Bandaríkjanna og mikla
hrifningu vekur jafnan útgáfa
hennar á lagi Harolds Arlens
Ding Dong the Witch is Dead út
Galdrakarhnum í Oz.
Anne segist kunna því vel að
troða upp með eigin dagskrá líkt
og hún gerir í áðumefndum klúb-
bi og hyggst væntanlega gera í
Þjóðleikhúskjallaranum næst-
komandi fimmtudag, en hún
kunni því ekki síður vel að taka
þátt í söngsýningu á Broadway.
„Ég hef mikið gaman af því að