Morgunblaðið - 02.11.1997, Síða 38

MORGUNBLAÐIÐ
Í8 SUNNUDAGUR 2. NÓVEMBER 1997
Ferjumaðurinn
er alltaf nærri
Dauðinn er eins áþreifanlegur og síðdegislúr Gríkkj-
anna, steikjandi hádegissólin og svartklæddu ekkjumar
eða ekklamir með svartan borða um handlegginn, skrif-
ar Sindri Freysson í fyrsta Grikklandsbréfí sínu o g
veltir fyrir sér mismunandi afstöðu til dauðans.
DAUÐINN er mishávær eftir löndum
og menningarsamfélögum, eða
réttara sagt hvernig eftirlifendur
meðhöndla og ég leyfi mér að segja
natreiða dauðann. Mjög víða, ekki síst í fjöl-
nennum ríkjum sem teljast til tæknivæddra,
ít dauðinn annars vegar afþreyingarefni í
ijónvarpi og hins vegar persónulegt hvísl, sem
aánast hvílir launhelgi á. Jarðarförin fór fram
! kyrrþey. íslendingar, fámennir og fyrir vikið
ooðberar þess viðhorfs að hvert mannslíf skipti
máli, skrifa mikið um hina látnu og deila þann-
ig sorgum sínum með allri þjóðinni. Hinn látni
er kvaddur með bleki. Seinast þegar ég fékk
Morgunblaðið í hendur, taldi ég átta blaðsíður
með minningargreinum og dánartilkynningum
í 72 síðna blaði, eða yfir ellefu og þá eru ótald-
ar hugsanlegar fregnir um andlát heima og
erlendis annars staðar í blaðinu. Þegar vina-
margir einstaklingar eða sérstakir merkis-
menn geispa golunni þekur umfjöllunin ótal
síður og framhalds er að vænta næstu vikurn-
ar. Þessi sorg á blaðatorginu virðist lítt hafa
hjaðnað þrátt fyrir ráðstafanir til að stytta
minningargreinar, skera burt endurtekningar
í æviágripum og annað skylt stagl. Oftar en
ekki eru jarðarfarir fjölmennar samkomur og
erfidrykkjan sömuleiðis.
Á Grikkiandi liggur dauðanum einnig hátt
rómur, þótt með öðrum hætti sé. Dauðinn er
eins áþreifanlegur og síðdegislúr Grikkjanna,
steikjandi hádegissólin og svartklæddu ekkj-
urnar eða ekklamir með svartan borða um
handlegginn. Dauðinn er líka söluvara, hvort
sem litið er til litlu búðarinnar við eina aðalgöt-
una sem selur eingöngu svört, látlaus föt eða
búðanna sem selja kerti og annað sem tilheyr-
ir eða búðanna sem seija eingöngu gerviblóm
á leiði. Af sama meiði er stuttermabolur í
minjagripaverslunum sem ber tilvitnum í krít-
verska rithöfundinn Nikos Kazantzakis: „Ég
vænti einskis. Ég óttast ekkert. Ég er fijáls,"
en þegar hann lést fyrir réttum fjórum áratug-
um voru þessi orð rituð á leiði hans í Iráklion
að hans ósk. Og ennfremur má telja dauðann
vera söluvöru, þótt slíkt sé ekki sérgrískt á
nokkurn hátt, þegar litið er til nýútkominnar
bókar Dimítru Liani-Papandreou, ekkju for-
sætisráðherrans fyrrverandi, Andreas Pap-
andreous (einnig ættaður frá Krít) en hann
lést fyrir tæpum sextán mánuðum. Bókin, sem
hefur valdið miklu fjaðrafoki hér, hefur verið
kölluð „pólitísk árás úr gröfinni" í grískum
fjölmiðlum, árás sem beinist ekki síst að mörg-
um helstu ráðherrum ríkisstjórnar Grikklands.
Dauðinn er líka á skjánum, því þegar einhver
nafnkunnur einstaklingur deyr sýnir sjónvarp-
ið ósjaldan frá minningarathöfninni eða jarða-
förinni nærmyndir af ekkjunni og móðurinni
með grátbólgna hvarma. Fyrir framan mark-
aðstorgið í Xania, stóra byggingu sem mynd-
ar mjög táknrænan kross, er veggur dauðans,
spjald þakið auglýsingum um andlát ýmissa
ágætra íbúa þessarar borgar. Gamla fólkið
nemur þar staðar í litlum hópum eftir að hafa
keypt ferskan fisk, kjöt af nýslátruðu eða
brauðbita, og les hveijir hafa gefið upp and-
ann síðan í seinustu verslunarferð. Á sunnu-
dögum eru þessar tilkynningar síðan rifnar
niður og veggurinn blasir nakinn við, fyrir
utan hvítar tætlur sem aldrei nást af. Á ljósa-
staura eru slíkar tilkynningar límdar og þær
heftar á tré í almenningsgörðum og síma- og
rafmagnsstaura; svartur texti í gylltum
ramma. Stundum fylgir með mynd af hinum
látna og ef mikið liggur við, teikning af Kristi
á krossinum eða móður hans undir geisla-
baug. Þannig er dauðanum komið á framfæri
í Grikklandi og auðsýnt að einhveijir fram-
takssamir dugnaðarpiltar þéna vænan skilding
sem erindrekar dauðans, arkandi um borgina
með bunka af dánartilkynningum í annarri
hendi og límfötu eða heftibyssu í hinni.
Og þegar einhver andast í næsta nágrenni
er voldugu kistuloki stillt upp fyrir framan
útidyrnar hjá viðkomandi til að enginn sem á
leið hjá geti velkst í vafa um hvernig ástatt er
á því heimili. Skilaboðin eru einhvern veginn
þau, að í þessari borg sem eitt sinn var kölluð
Feneyjar austursins stjaki Karon báti sínum
um strætin, í humátt á eftir íbúunum. Innan-
dyra er líkið haft til sýnis eins lengi og hægt
er - sem er skammur tími því reglan er sú
að greftrun fari fram ekki miklu síðar en sólar-
hring eftir andlát - og syrgjendur streyma
að, fylla stofuna og reka upp háværa kvein-
stafi og harmagrát. Víða er eintóna útfarar-
sálmur eða harmaljóð, mirologue, sungið. Og
gestir í jarðarförinni samanstanda ekki af
þröngum hóp nánustu ættingja, eins og al-
gengt er heima og víða annars staðar, heldur
hvílir nær heilög kvöð á fjarskyldum ættingj-
um og tengdafólki, vinum og kunningjum að
votta hinum látna og hans nánustu virðingu
sína með því að mæta. Fjarvistir eru illa liðn-
ar, vægast sagt, og gætu vakið úlfúð sem
seint myndi linna er mér sagt, eða að minnsta
kosti langvinnar umræður og kurr. Það er
ekki fýsilegur valkostur að bera harm sinn í
hljóði og syrgja í friði. Fyrir vikið þarf meðal
Grikki að mæta í fleiri jarðarfarir um ævina
en hann getur með góðu móti talið saman.
Fjórar til tíu á ári er ekki ólíkleg tala, ekki
síst hjá þeim Grikkjum sem eru komnir á
miðjan aldur eða farnir að reskjast, á meðan
yngri kynslóðin reynir frekar að sniðganga
slíkt sjónarspil og fara frekar í vitjun til syrgj-
enda þegar allt er afstaðið. „Mér finnst þess-
ar athafnir allt of sorglegar og forneskjuleg-
ar,“ sagði ungur Grikki við mig. Enginn þorir
þó væntanlega að ganga jafn langt og Grikk-'
inn sem áðurnefndur Kazantzakis segir frá á
einum stað, en sá hafði flúið föðurland sitt
og sest að í Afríku. Þar var hann búinn að
velja sér grafreit fyrir utan kofann sinn og
höggva á verðandi legstein áletrunina: „Hér
er gafinn Grikki sem hatar Grikki." Sennilega
var engum boðið að vera viðstaddur.
En gríska mætingarskyldan nær miklu
lengra, því algengt er að haldin sé minningar-
athöfn fimm til sex vikum eftir útför, sex
mánuðum eftir útför og ári eftir andlátið, og
þær athafnir eru ósjaldan haldnar með við-
höfn og að viðstöddu fjölmenni, eðli málsins
samkvæmt. Mér skilst að þá sé oft á tíðum
boðið fram kolyva, blanda af hveiti, sykri og
hnetum, sem sumum fínnst bragðast ágætlega
og geti í raun ýtt undir betri mætingu en ella.
Dauðinn er leikhús öðrum þræði, skrautsýning
sem byggist ekki síður á þeirri hugmynd að
sýna sig og sjá aðra í þeirri von þegar þín
hinsta stund rennur upp verði athöfnin vel
sótt, heldur en því að votta virðingu og styðja
nánustu ástvini í sorg þeirra. Það geta ekki
allir treyst því að fá jafn marga áhorfendur
og ungur breskur leikari, Wheeler að nafni,
sem fórst fyrir nokkrum vikum hér á Grikk-
landi með sviplegum hætti. Samfellt í þijú ár
hafði Wheeler hengt sig í hlutverk Júdasar í
söngleiknum Jesus Christ Superstar á hóteli
á norðanverðum Halkidiki-skaganum, en í
umræddri sýningu hirti hann ekki um að festa
lífsnauðsynlega öryggislínu og lést fyrir fram-
an 600 áhorfendur. Ríflega fimm mínútur liðu
áður en meðleikarar hans áttuðu sig á að
ekki væri allt með felldu.
En dauðinn birtist ekki alltaf með svo
dramatískum hætti. Fyrir skömmu munaði
minnstu að ég arkaði inn í gríska líkfylgd sem
fór um næstu götu og ég hefði væntanlega
ekki skorið mig mjög úr hópnum, miðað við
klæðaburð, því fyrir utan þá sem gengu í farar-
broddi, voru flestir í hversdagsklæðum, galla-
buxum og bol eða skyrtu. Hópurinn var vel á
annað hundrað manns, sem gekk hæglátlega
á eftir líkbílnum - skrautlegum hvítlökkuðum
glæsivagni með gler í hliðum og í stað þaks
til að kistan blasi bæði við vegfarendum og
þeim sem eru nær himni - og tveimur eða
þremur bílum öðrum áleiðis í kirkjugarðinn
sem er í næsta nágrenni. Hann er raunar
bent á móti barnaskólanum í hverfinu - eins
og til að minna yngstu kynslóðina á að dauð-
inn er ALLTAF nálægur.
N á m s k e i ð
Fyrir aðstandendur fólks með geðklofa
og geðhvörf (þunglyndi og oflæti)
Námskeiðið er í formi fyrirlestra og stuðningshópa
undir stjóm Margrétar Jónsdóttur, félagsráðgjafa
Fyrirlestrarnir eru:
12.11 Geðklofi - meðferð og batahorfur, Kristófer Þorleifsson, geðlæknir
18.11 Geðhvörf (Þunglyndi og oflæti), Kristófer Þorleifsson, geðlæknir
2S.I I Félagsleg endurhæfing, Margrét Jónsdóttir.félagsráðgjafi
2.12 Viðbrögð við breyttum aðstæðum, Kristín Gyða Jónsdóttír, félagsráðgjafi
9.12 Geðhjálp, hvað er hægt að gera, Ingólfur H. Ingólfsson, framkv.stjóri
Námskeiðin eru haldin kl. 20:00-22:00 í félagsmiðstöð Geðhjálpar,
Tryggvagötu9 (Hafnarbúðum). Þátttökugjald er kr. 2000 en frítt fyrir félagsmenn.
Skráning í síma 552 5990, fjöldi þátttakenda er takmarkaður.
GEÐHJÁLP
Netfoú^
Vönduó vara á afar hagstæöu verði.
Ókeypis teikningar og tilboðsgerð.
Góður magn- og staðgreiðsluafsl.
/FOnix
HÁTÚNI6A REYKJAVlK SÍMI 552 4420
ELDHÚS - BAÐ - FATASKÁPAR
Við bjóðum allt sem þig vantar
INNRÉTTINGAR
OG RAFTÆKI
í eldhúsið, bamaherbergið, þvottahúsið
og að auki fataskápa í svefnherbergið,
bamaherbergið og anddyrið.
Fyrirlest-
ur Duane
Wagners
FYRIRLESTUR bandaríska hjól-
reiðameistarans Duane Wagners
verður haldinn þriðjudagskvöldið
4. nóvember kl. 20 í Þingsölum
Hótels Loftleiða en Wagner kemur
hingað til lands í boði Ossurar hf.
„Fyrirlesturinn er öllum opinn en
stoðtækjanotendur og aðstandend-
ur þeirra eru sérstaklega hvattir til
að mæta og þá ekki síður allir þeir
sem tengjast fötluðum í starfí sínu
s.s. læknar, hjúkrunarfólk, sjúkra-
þjálfarar, kennarar, íþróttaþjálfar-
ar, sálfræðingar og leikskólakenn-
arar.
Duane Wagner missti báða fætur
í sprengjuárás í Víetnam stríðinu
1967. Þrátt fyrir alvarlega slösun
varð framganga hans við að bjarga
mannslífum í þeirri árás til þess að
honum voru veittar flestar af æðstu
orðum Bandaríkjahers.
Reynsla Duane Wagners af því
að yfírvinna fötlun sína og viðhorf
hans til lífsins hafa gert það að
verkum að hann hefur öðrum frem-
ur átt þátt í að breyta viðhorfi al-
mennings ekki síst stoðtækjanot-
enda sjálfra til fötlunar. Hann hefur
áunnið sér mikla virðingu innan
stoðtækjafræðinnar fyrir árangurs-
ríkt ráðgjafastarf á meðal aflimaðra
og haldið fjölda fyrirlestra fyrir
fagfólk jafnt sem stoðtækjanotend-
ur í Bandaríkjunum og víðar. Þetta
er maður með eftirtektarverðan fer-
il og skoðanir sem hafa opnað
DuaneWagner
mörgum nýja sýn á lífið. Þá er
Duane Wagner ekki síður þekktur
sem afreksmaður í íþróttum á
heimsmælikvarða.
Hann hefur um árabil keppt við
fatlaða jafnt sem ófatlaða íþrótta-
menn í hjólreiðum, s.s. í einhverri
erfíðustu hjólreiðakeppni sem hald-
in er árlega, Race Across America
keppninni, en þá er hjólað milli
Austur- og Vesturstrandar Banda-
ríkjanna. Fyrir þátttöku sína í
íþróttum hafa Duane hlotnast
margvísleg verðlaun og viðurkenn-
ingar m.a. ARETE verðlaun banda-
rísku ólympíunefndarinnar 1994
sem hann deildi með golfmeistaran-
um Tiger Woods og hafnaboltahetj-
unni Hank Aron. Auk þess að keppa
í hjólreiðum leggur Wagner stund
á ýmsar aðrar íþróttir og er m.a.
með svart belti 2. dan í karate,"
segir í fréttatilkynningu frá Öss-
uri.“