Morgunblaðið - 23.01.1998, Blaðsíða 22

22 FÖSTUDAGUR 23. JANÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
HEIMAEYJARGOSIÐ
ÞUNNAR glóandi
eldsúlur stóðu
upp af 150-200 m
langri sprung-
unni í Helgafelli
á nær samfelldri gígaröð frá
enda flugbrautarinnar og
niður að sjó utan við höfn-
ina, þegar Morgunblaðs-
menn flugu inn yflr Vest-
mannaeyjar klukkan rúm-
lega þrjú með annarri af
tveimur fyrstu smáflugvél-
unum sem lentu þrátt fyrir
aðvörun frá flugturninum
um að nú færi að slettast yf-
ir enda brautarinnar. Gátu
því tekið ófrískar konur og
gamalmenni með til lands.
Bærinn var baðaður rauð-
um bjarma frá eldunum.
Sýnilega mikil umferð þar í
heiðskíru veðri enda lá
straumurinn niður að höfn-
inni í bátana sem til allrar
hamingju lágu inni. Höfðu
komið inn undan óveðri
daginn áður. Gossprungan
teygði sig æ lengra. Aður
en við fórum sást gufusúla
þar sem 1.100 gráða heitt
gosefnið kom í kaldan sjó-
inn skammt austan við bæ-
inn og breiddi úr sér.
Pótt skelfileg væri var
þessi sýn ægifögur. Upp-
lýstir bátamir sigldu út eins
og perlur á bandi í heið-
skíru veðri. Sáust sveigja
fyrir gufuna við endann á
sprungunni, hlaðnir fólki
sem umsvifalaust hafði yfir-
gefið allt sitt til að leggja í
þessa 4 klst. sjóferð til Por-
lákshafnar. Ef sprungan
héldi áfram að lengjast út í
sjó mátti búast við gjósku-
falli og úr lofti að sjá var
sem leiðin út úr höfninni
gæti jafnvel lokast fyrr en
varði. Þessum stundum
gleymir enginn sem upplifði
atburðinn. í þessu hrika-
lega eldgosi í 5.000 manna
bæ mátti þó segja að færi í
bland einstakt lán. Veðrið
sem hafði dottið niður síð-
degis þennan sama dag, all-
ir bátar í höfn, ekki byrjað
öskufall fyrstu 3 klukkutím-
ana og annar endi spmng-
unnar, þar sem land var að
rifna, stöðvaðist þar sem
hún kom í sjó og hinn lá
150-200 metra frá flug-
brautarendanum. Um morguninn
gátu því stærri vélar lent og hægt
var að flytja 600-800 manns, sjúk-
linga, aldraða og veikburða í land
flugleiðis.
Stilling og æðruleysi
Með ótrúlega skjótum hætti var
mikill hluti Vestmannaeyinga kom-
inn á þremur klukkustundum af
stað til lands. Æ síðan hefur verið
rómuð sú stilling og hugrekki sem
íbúarnir sýndu þessa nótt. Jafnvel
tekið svo sterkt til orða erlendis að
slíkt hefði hvergi annars staðar get-
að gerst. Viðbrögð almannavarna
og allt skipulag þessa nótt var frá-
bært. Þegar bátamir komu til Þor-
lákshafnar, lögðu þeir að, losuðu og
viku fyrir næsta báti. Á bryggjunni
tóku á móti fólkinu sjálfboðaliðar
frá slysavamadeildum, flugbjörgun-
arsveitum, hjálparsveitum og lækn-
ar frá Reykjavík, Hveragerði og
Selfossi. Og þar biðu langferðabílar
og strætisvagnar, sem fluttu fólkið,
slæpt og jafnvel sjóveikt, margt
með böm, yfir Hellisheiðina í
barnaskólana í Reykjavík, þar sem
sjálfboðaliðar m.a. úr Hótel- og veit-
ingaskólanum biðu með hressingu.
En brátt hafði fólkið dreifst út um
bæinn með ættingjum og vinum.
Þegar undirrituð nýlega reyndi að
lýsa þessu úti í Vestmannaeyjum í
bandarískum sjónvarpsþætti í til-
efni 25 ára afmælis Vestmannaeyja-
gossins, ætluðu sjónvarpsmennirnir
varla að trúa sínum eyram og marg-
þýfguðu um þessar lýsingar á æðra-
leysi fólksins og viðbrögðum.
Þegar litið er til baka og talað um
heppni má í raun bæta við hvílíkt
lán það var að ekki urðu stórslys og
enginn beið bana í þessum ógnar-
legu hamforam öllum. Þegar undir-

Ú-gíí

! :

m
■ ’ jtp
Morgunblaðið/Ól.K.Mag
GÍGARÖÐ á sprungu frá flugbrautarenda og út að sjó varpar bjarma á byggðina. Séð úr lofti daginn sem gosið hófst.
Aldarfj órðungur
frá Eyjagosi
____Eldgos 1 Heimaey stóð yfír þvera forsíðu Morgunblaðsins_
þriðjudaginn 23. janúar 1973. Laust fyrir kl. tvö um nóttina hófst
----------7-------------------------------------------------
fyrsta eldgos á Islandi í þéttbýli og í fyrsta sinn sást jörðin beinlínis
opnast. Undir hádegi
kom út 12 síðna
aukablað með
myndum og
frásögnum blaða-
manna um athafnabæ
í eldbjarma klukku-
tíma síðar og um
4.000 íbúa flýjandi á
bátum. Elín
Pálmadóttir rifjar
hér upp þessa
ógnvænlegu nótt fyrir
25 árum og gosið
155 daga á eftir.
Morgunblaðið/Kr. Ben.
Á ÞRIÐJA degi gossins gekk mikil hryðja yfir. Þegar blaðamaður
Morgunblaðsins kom út um morguninn lá þykkt, svart gjóskulag
yfir öllu og hús höfðu brunnið.
ritaður blaðamaður kom út í
eyjar aftur að kvöldi annars
dags hafði öskufallið þakið
götur og hús, allt var orðið
svart og brennisteinsfnykur
yfir. I Vestmannaeyjum
voru 1.345 íbúðarhús við gos
og strax á fyrsta degi voru
40-50 þeirra austur á eynni í
hættu. Bátarnir voru að
koma til baka aftur til að
sækja veiðarfæri og dót.
Breiður af bílum Eyjabúa
biðu þaktar ösku á bryggj-
unum. Og skip vora væntan-
leg til að bjarga fiskinum.
Gosið var enn öflugt og
hraunrennsli, en að hætti
slíkra gosa hafði sprungan
styst og var farin að dragast
saman i aðalgíginn í Eld-
fjallinu. Glóandi kvikustrók-
ur þeyttist upp í loftið og
hraunið hafði sprengt sér
leið úr gígkvosinni. Hraun-
ruðningm- mjakaðist í átt til
Kirkjubæjar og næstu húsa.
Mikla gjóskuhríð gerði yf-
ir bæinn fimmtudaginn 25.
janúar og aftur laugardag-
inn 27. janúar. Rigndi þá
molum svo björgunarmenn
urðu að hörfa. En þessa
fyrstu daga voru ekki nema
40-50 manns í bænum, fólki
bannað að koma aftur út, til
angurs Eyjafólki í landi,
sem átti allt sitt þarna úti.
En þessir menn mynduðu
nú 4-5 manna björgunar-
sveitir og gengu skipulega í
húsin sem voru í mestri
hættu að fara undir, flest ný
hús, til að bjarga einhverj-
um eigum og húsmunum
fjarstaddra nágranna, en
létu af ósérplægni sitt eigið
lönd og leið. Reynir Guð-
steinsson skólastjóri var
sjálfkjörinn stjómandi og
allt dót var flutt merkt í
Bamaskólann. I kennara-
stofunni var hægt að hita
kaffí, sem mennirnir gleyptu
í sig með bakkelsinu úr
frystikistunum, áður en þeir
héldu aftur út í nóttina. Þar
sem ekki var öðrum kven-
peningi til að dreifa reyndi
undirrituð að gagnast við
kaffiuppáhellinginn í þessari
miðstöð þegar færi gafst og
búið að senda fréttir á
kvöldin. Og dáðist að þess-
um baráttuanda og sleitu-
ósérhlífni úrvinda manna.
Heitur matur var öllum boðinn einu
sinni á dag í Isfélagi Vestmanna-
eyja. Slökkviliðsmenn voru á þönum
til að bjarga því sem bjargað yrði
þegar glóandi gjóskumolar þeyttust
inn um glugga og kveiktu í glugga-
tjöldum. En aðrir voru að skipa út
fiski og hafa áhyggjur vatni, raf-
magni og jafnvel að höfnin lokaðist.
Og jarðvísindamenn vora á þönum.
Grafið í gjósku
Þegar vindáttin, sem hafði verið
hagstæð, breyttist á þriðja degi
með öskufalli var undirritaður
fréttamaður rétt lagstur fyrir undir
rjáfri á Hótel Bergi. Hótelhaldar-
inn, Sigurður Karlsson, hafði boðið
herbergi sem sneri út að gosi, sem
var baðað rauðum bjarma, og nú
buldi gjallið á bárujámsþekjunni.
Skömmu seinna komu tveir frænd-
ur hans, sem vora að reyna að
bjarga úr sínum húsum, og flúðu
undan gjóskuregninu. Um morgun-
inn var illfært út fyrir öskusköflum
við hurðina. Lag af ösku lá yfir öllu
og hús brunnin austast í bænum.
En í lok janúar munu um 112 hús
hafa verið brannin eða grafin í vikur
og gjósku. Eftir aðalhrinuna á
föstudagsnótt voru götur rauðgló-
andi er blaðamaður hélt til kaffihit-
unar upp í barnaskóla síðdegis á
laugardag, eftir að hafa næstum í
sturtubaðinu á Hótel Bergi fengið í
höfuðið gjóskustein inn um þak-
gluggann. Á sunnudeginum komu
sjálfboðaliðar úr landi, m.a. 100 tré-
smiðir, sem á næstu dögum settu
stoðir undir þök sem vora að sligast
undan öskunni og negldu fyrir
glugga sem sneru að gosi. Það
bjargaði miklu.
Eitt af því sem í gosinu olli ugg
lausri