Morgunblaðið - 23.01.1998, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 23. JANÚAR 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Uppgangur
Sjónmenntavettva ng ur
Það er víða kraftur í listinni og Bragi Ásgeirsson
hermír frá ýmsu eftir tvær utanlandsferðir með
Berlín sem aðal áfangastað í báðum tilvikum.
Berlín, þessi mikla borg,
sem aldrei átti að verða
höfuðborg Þýskalands,
hefur risið oftar upp úr
rústum tortímingar en nokkur borg
Evrópu. Um þessai- mundir líkist
hún risavöxnu byggingaverkefni,
og er jafnframt að endurheimta
stöðu sína sem stjórnsetur og ein af
leiðandi listaborgum heimsins. Af
listahöllum af öllu tagi er ofgnótt,
því landsmenn hafa löngum skilið
að þar er falinn hornsteinn og und-
irstaða rammgerðrar þjóðfélags-
heildar. Styrkur og yfirburðir Þýð-
verja felast ekki síst í því að menn-
ing og listir eru hvarvetna ræktað-
ar sem frumþarfir. Einangi’uðust
ekki við einn möndul eins og í
Frans og víðar í Evrópu, þar sem
fátt var til skamms tíma bitastætt
utan höfuðborganna að bygginga-
listinni undanskilinni.
Svæðið frá Lehrter-brautarstöð-
inni um Friedrichstrasse að Pots-
damer Platz, þar sem múr smánar-
innar hlykkjaðist áður, er líkast
frumskógi risavaxinna bygginga-
hegra. Er í senn stórbrotið og yfir-
þyrmandi að líta yfir og ofan í
grunnina, allar þessar yfirgengi;
legu framkvæmdir er við blasa. I
Ijósi þess hve hlutirnir fara hægt af
stað má ráða, að hér skal vel að
verki staðið og áhersla lögð á und-
irstöðuna. En þá hún telst réttleg
fundin er ekki að efa að eftirleikur-
inn gangi mun hraðar fyrir sig.
Hér er byggt fyrir framtíðina og á
morgni nýs árþúsunds mun borgin
hafa tekið miklum stakkaskiptum
og enn eitt markandi menningar-
svæði haslað sér völl. Þá verða
hlutirnir væntanlega eins og fyrr-
um, er engin þungamiðja var til í
Evrópu, heldur margar menning-
arborgir og mörg menningarsvæði,
hvert með sitt sérstaka yfirbragð.
að er mikilvægt að vera
meðvitaður um þessa þró-
un, og nú virðist það tíma-
bil órafjarri er París var
miðja heimslistarinnar, líkt og fyrir
og eftir seinni heimsstyrjöldina.
Þar var sú misvísa þjóðemisstefna
ræktuð sem átti að vera alþjóðamál
róttækra núlista, en var dæmd til
að falla um sig líkt og öll einstefna
og allt einræði. Framúrstefnan var
í kjarna sínum borin uppi af
nokkrum einstaklingum, jafnframt
snillingum, sem komu víða að, þeir
heilluðust af lýðræðislegu og
óþvinguðu andrúmslofti Parísar og
gerðu borgina að miðstöð upp-
stokkana og víxlandi gildismati á
eðli samtímalistar. Það sem seinna
skeði, var að fræðikenningamenn
hugðust hrifsa til sín frumkvæðið af
listamönnunum sjálfum og marka
veginn um alþjóðamál listarinnar
líkt og aftur hefur gerst á seinni
tímum með þeim afleiðingum er við
blasa og er að gera sjónlistir að ein-
angraðri bókstafstrú og Disney-
landi fáránleika og tæknivæðingar.
Varð þó aldrei að öðru en gol-
frönsku, þar til þjóðimar tóku sjálf-
ar við sér og fóru að rækta sinn
garð sbr. Bandaríkin, England,
Holland og Þýskaland.
Það skiptir miklu fyrir smáþjóðir
að vera vakandi um þessa þróun og
styrkja með því burðargrindur eig-
in menningar. Ekkert er þeim holl-
ara en víxlverkanir, að vera opnar
og móttækilegar fyrir áhrifum að
utan og úr sem flestum áttum, sem
verður aflvaki framfara og sjálf-
stæðra ákvarðana. Standa um leið
traustum fótum í eigin jarðvegi,
halda sínum sérkennum óhikað
fram.
Hin risastóra framkvæmd
„Tímabil módernismans á 20. öld“ í
Martin Gropius-byggingunni, frá 7.
maí til 27. júlí, var meginástæða
fyrri farar minnar, en „Þýskalands-
myndir" samanburður á listþróun-
inni í Austur- og Vestur-Þýskalandi
frá lokum heimsstyrjaldarinnar á
sama stað, þeirrar seinni. Er sýnu
fróðari um módemismann og þýska
myndlist eftir skoðun þeirra sem
báðar voru afar upplýsandi, einkum
hin fyrri, þar sem núlistum voru
gerð nokkur önnur og hlutlægari
skil en af mörgum seinni tíma
fræðimönnum, sbr. nýafstaðinn
greinarflokk í Lesbók.
ar voru jafnvel fersk og
frábær myndbönd Bill Vi-
ola tekin undir módernis-
mann. Náði rétt í skottið á
þeim báðum og einnig hinni merki-
legu sýningu, „Wahl-
verwandtschaft" (Kjörsifjar) á
Sögusafninu, Deutsches Histor-
isches Museum á Unter den
Linden. Kjörsifjar verður uppi-
staða fyrstu gi-einar minnar, því
hún kemur okkur mikið við og mun
að auk á miðju ári gista Þjóðminja-
safn Stokkhólmsborgar, menning-
arborgar Evrópu 1998, og loks
Norsk Folkemuseum í Osló. Hins
vegar kemur hún ekki til Danmerk-
ur og þykir ýmsum þarlendum það
súrt í broti. Sýningin tekur til með-
ferðar víxlverkum áhrifa milli
Þýskalands og Skandinavíu tíma-
bilið 1800 og fram að fyrri heims-
styrjöld, og kemur þar margt upp-
lýsandi fram fyrir Islendinga, sem
fáir gera sér fulla grein fyrir og
annað sem gerir menn alsendis
grallaralausa.
I seinni ferðinni dvaldi ég nokkra
daga í góðu yfirlæti í listaborginni
Dresden, var ekið víða um ná-
grennið og litið inn í kirkjur hof og
hörg. Skrapp loks til Prag til að
kynna mér hin merkilegu söfn sem
þar er að finna, sækja heim borg
tumanna mörgu og mikilfenglegrar
húsagerðarlistar. Loks eyddi ég
dagstund í Kaupmannahöfn og
tókst að fá yfirlit yfir hið helsta sem
þar var að ske á vettvangi mynd-
listar. Hugðist skoða sýningu á
verkum Frida Kahlo (1907-1954), á
Ordrup-herragarðinum í Char-
lottenlund, en henni lauk eftir
framlengingu sunnudaginn 11. jan-
úar. Hún var hvorki sögð stór né
yfirmáta merkileg þótt gífurleg að-
sókn væri að henni og biðraðir
næðu á stundum langt inn í skóg.
Það er til umhugsunar, að þessi
mikla mexíkóska listakona og eigin-
kona þjóðarlistamannsins Diego
Rivera, var naumamst til í uppslátt-
arbókum fyrir aðeins áratug! Hins
vegar var Hammershöi-sýningin á
sama stað sögð frábær, en ég gat
hennar og viðgangi á Orsay-safninu
í París í síðustu grein minni er birt-
ist 8 jan. Við þau skrif má gjarnan
prjóna hér, að í flugvélinni frá
Berlín til Kaupmannahafnar las ég
í Politiken, að vegur sýningarinnar
væri mikill og að hún hafi fengið
mjög góða dóma stórblaðanna.
Hammershöi er þar jafnvel sagður
Vermeer Norðurlanda!
ins og ég hef áður vikið
að í pistlum mínum,
gegnir myndlistin ekki
einungis veigamiklu
hlutverki í uppbyggingu þjóðfé-
laga nútímans, heldur er hún
áþreifanlegri í fjölmiðlum og
bókaútgáfu en nokkru sinni fyrr.
Listheimurinn sýnist nú loks vera
að jafna sig eftir áratug verð-
bréfa- og kauphallarbraskara er
spenntu bogann of hátt og krepp-
una og hremmingarnar sem
iffl Cj- ■»—ííýljgjgf “ “ s i

WíMTUTSBÍ PPPF fTT s ir. . | • TTTU1 ,k.
Sjj E

FRÁ Potsdamer Platz í ársbyijun.
fylgdu. Víða verður maður var við
uppgang sem sums staðar er svo
mikill að hann er nálægt hámarki
á níunda áratugnum. En þetta
virðist mun skipulegri og heil-
brigðari uppgangur, sem bendir
til að menn hafa lært af reynsl-
unni. Eru hér málverkið og ljós-
myndin í forustuhlutverki á al-
mennum markaði, en listhöndlar-
ar, skrumpésaiðnaðurinn og sýn-
ingastjórar sjá um sína sem fyrri
daginn. ARTnewsletter hermir af
uppgangi listhúsa vestan hafs sl.
vor í útgáfu sinni 28. maí, metsölu
á haustmánuðum og loks æstist
leikurinn til muna í lok ársins
samkvæmt sömu heimildum.
að kom mér mjög á óvart
fimmtudaginn 15. janúar,
að koma að velpökkuðu
húsi á Charlottenborg, þar
sem listhópurinn Corner var með
árlega sýningu sína, en hann var
stofnaður 1932. Hin skemmtilega
kaffi- og matstofa var troðfull, sem
er einnig óvenjulegt á virkum degi,
að ekki sé meira sagt þar sem ég
hef margoft setið það aleinn. Loks
taldist mér til að yfir 130 verk væru
seld og voru þar málverk í yfir-
gnæfandi meirihluta. Þetta reynd-
ist svo engin tilviljun, því drjúg að-
sókn var ennfremur að sýningu list-
hópsins Koloristerne (einnig stofn-
aður 1932) á Den Frie, sem er mun
minna húsnæði, og þar reyndust yf-
ir 80 verk seld. A báðum sýningun-
um, en þó einkum Corner, höfðu
einstakir selt öll verk sín og minnist
ég ekki jafn mikillar velgengni hjá
þessum listhópum í annan tíma,
sem hlýtur að skaga í uppgangsár
Grönningen (s. 1916), sem er risi
danskra listhópa með 54 meðlimi.
Dómarnir voru frekar lofsamlegir
um báðar sýningarnar og eitt blaðið
gaf Corner 4 stjörnur af fimm
mögulegum.
A listiðnaðarsafninu stendur yf-
ir sýningin „Dansk Design“ frá
aldamótunum og til seinni tíma og
þar birtist hin rótgróna erfðavenja
í öllu sínu veldi. Einkum þótti mér
mikið varið í að setja mig inn í þró-
un fatahönnunar frá aldamótum til
millistríðsáranna, sem var hin fjöl-
skrúðugusta. Hví ratar ekki slík
sýning hingað, en hér höfum við
vanrækt svið sem ég hef lengi ver-
ið sannfærður um að færði þjóðar-
búinu tugi miljarða króna árlega ef
rétt hefði verið haldið á málum.
Þann mannauð hefur íslenzk þjóð
ekki ræktað sem skyldi, er hefur
með hugvit og listþroska að gera
og hún á gnótt af, sem marka má
af frumherja nýtækninnar, en þar
er síður þörf á stuðningi hins opin-
bera. A sýningunni „Ný list frá
Danmörku og Skáni“ á Lousiana
má sjá það sem helst á að vera að
gerast í listheiminum samkvæmt
heimatilbúnum sannleika og við
höfum engan veginn farið varhluta
af. Þesslags sýningar eru hvar-
vetna í listhúsum heimsborganna,
hverri annarri náskyldar, enda um
fjölþjóðahreyfingu og alþjóðamál
listarinnar að ræða og kennt sem
stórisannleikur í fjöltæknideildum
flestra listaskóla. Hið frumlega og
upprunalega sprettur ekki fram
rökrétt og ósjálfrátt eins og gerð-
ist um aldir heldur er orðið að
skipulagðri markaðsvöru frá hendi
sýningarstjóra. Séreðli listarinnar
hafnað og hún orðin að múghreyf-
ingu iðkenda sinna, sem þurfa eng-
ar áhyggjur að hafa ef réttum og
tillærðrum töktum er fylgt. Eftir
að þessi stórisannleikur haslaði
sér völl á Lousiana, með nýjum
forstöðumanni, Lars Nittve list-
sögufræðingi frá Svíaríki, hefur
stórlega dregið úr aðsókn á safnið
að því mér er tjáð, jafnvel um einn
fjórða á aðeins einu ári.
I framhjáhlaupi má einnig koma
fram hér, sem ég las í blaði sem ég
fékk á opnun sýningar útskriftar-
nema á listakademíunni í Dresden,
að aðsóknin að listhöllinni í Rostock
hefur með nýjum herrum og sýn-
ingarstjórum hrapað úr 100.000 á
ári niður í 10.000. Er ég sýndi
Zimmermann fyrrum forstöðu-
manni listhallarinnar gi-einina
brosti hann og sagði að búið væri
að loka kaffistofunni þar sem svo
var komið að einungis 2-3 gestir
litu þar inn virka daga.
amræðan er mikil og frjó í
fjölmiðlum Kaupmanna-
hafnar og menningarmála-
ráðherrann nýi, Ebbe
Lundgaard, undir smásjá, og má
hafa sig allan við að svara fyrir-
spumum og árásum úr öllum átt-
um, sem hann gerir gjarnan. Lista-
menn eru stómm virkari á opinber-
um vettvangi í Danmörku en hér á
útskerinu og það ber árangur, vel
að merkja. Þarlendum listamönn-
um er einfaldlega ekki sama hvern-
ig þeir eru meðhöndlaðir af hinu
opinbera né hvemig peningum til
lista er varið og eru óhræddir við
að opinbera skoðanir sínar. Liggur
við að ég fái gæsahúð af öfund er ég
les þessar snaggaralegu samræður
í tíðinni og ber saman við hérlenda
myndlistammræðu. Vissulega
mætti ætla að ástandið væri annað
og heilbrigðara ef hægt væri að
innleiða þær og þann hugsunarhátt
sjálfsbjargarviðleitni er að baki
liggur.