Morgunblaðið - 24.03.1998, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 24. MARZ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Um vinsældir
rithöfunda
Mörgum þykir það heldur mikill
óþarfí, að hafa áhyggjur afvinsældum
yfirleitt og er sennilega nokkuð til í
því; vinsældir, tíska og svoleiðis hlutir
eru jafnóútreiknanlegir og koma
íslenska vorsins. —
Hvem telur þú
fremstan núlifandi
rithöfunda okkar?
var spurt í síðustu
skoðanakönnun
DV (birt 16.3.98) og svarið var
skýrt og greinargott: Sagna-
skáldin eru fremst - eða er
kannski réttara að segja vin-
sælust eða mest áberandi í fjöl-
miðlum. Af tíu efstu höfundun-
um í niðurstöðu könnunarinnar
er aðeins eitt ljóðskáld, Gyrðir
Elíasson, en hann hefur reyndar
fengist jöfnum höndum við
sagna- og ljóðagerð (síðasta bók
hans var smásagnasafn). A með-
al þeima höf-
VIÐHORF unda sem
----- komu næstir
Eflir Þröst eru a<geins tvö
Helgason ijóðskáld,
Hannes Pét-
ursson og Jón úr Vör.
Þótt ýmislegt sé athugavert
við aðferðafræði könnunarinnar
(svo sem það að 44,5% úrtaks-
ins taka ekki afstöðu til spum-
ingarinnar og að úrtakið er val-
ið úr símaskránni og samsetn-
ing þess því óljós) þá gefur nið-
urstaða hennar vísbendingu um
að sagnaskáldin hafí nánast alla
athygli fólks. Vafalaust er
spurningin sem lögð var fyrir
fólk eilítið leiðandi - það er
spurt um „rithöfunda“ en ekki
skáld - en meginástæðurnar
fyrir þessu veldi sagnaskáld-
anna eru sennilega tvær; mun
fleiri skáldsögur en ljóðabækur
koma út hér á landi og því ber
líka mun meira á þeim í íslensk-
um fjölmiðlum; þegar fjölmiðlar
endurspegla útgáfumarkaðinn
eru þeir því um leið að leggja
meiri áherslu á skáldsögur og
höfunda þeirra en ljóðin og
ljóðskáldin.
Kannski Matthías Viðar Sæ-
mundsson, dósent við Háskóla
Islands, hafí rétt fyrir sér í við-
tali í Lesbókinni fyrir skömmu
þar sem hann segir að sömu
lögmál virðist almennt gilda um
orð og peninga, að „meira sé
betra“. Þetta segir Matthías að
sjá megi á dýrkun skáldsögu-
formsins umfram aðrar bók-
menntagreinar. „Nú á dögum
þarf jólagjöf," segir Matthías,
„að ná ákveðnum blaðsíðufjölda
til að teljast einhvers virði, enda
þykir sá sem setur saman log-
inn og málhaltann langhund í
lausu máli fréttaverðari en þeir
sem skrifa sig inn að merg og
beini í ljóðum og smásagnalist,
alla vega ef miðað er við um-
fjöllun fjölmiðla; byrjendur í
sagnagerð fá meira rými en
okkar bestu ljóðskáld.“ Matthí-
as telur þetta nokkuð skrítið og
til dæmis um tómleika, „einkum
sé til þess tekið,“ heldur hann
áfram, „að sáralítið kemur út af
skáldsögum sem dýpka lífs-
skilning, vinna gegn útkjálka-
hugarfari og skipta raunveru-
legu máli, alla vega frá mínum
sjónarhóli."
Hvort sem það er rétt að
byrjendur í sagnagerð fái meira
rými í fjölmiðlum en okkar
bestu ljóðskáld, eins og Matthí-
as segir, þá má ljóst vera að
skáldsögur eru mun meira
áberandi þar en ljóð eða smá-
sögur. Hvort það megi svo
rekja til einhvers konar magn-
dýrkunar eða uppgangs í skáld-
sagnagerð undanfarna áratugi
er erfíðara að segja til um.
Sömuleiðis er erfitt að greina
orsakasamband útgáfu og um-
fjöllunar fjölmiðla; sjálfsagt er
þar um víxláhrif að ræða. Það
er svo aftur annað mál hvort
það sé ekki skylda fjölmiðla að
vinna að einhverju leyti gegn
markaðnum frekar en að ýta
undir einræði hans, eins og oft
vill brenna við. Væru það til
dæmis ekki æskileg viðbrögð
fjölmiðla við niðurstöðu könn-
unar DV á vinsældum rithöf-
unda að vekja atygli á ljóð-
skáldunum sem greinilega
verða undir í henni?
Utgáfa ljóðabóka hefur verið
um það bil helmingi minni en
skáldsagna síðustu ár. Sam-
kvæmt Bókatíðindum frá síðasta
ári, sem Félag íslenskra bókaút-
gefenda gefur út, komu fímmtán
frumsamdar íslenskar ljóðabæk-
ur út árið 1997 en þijátíu skáld-
sögur eða tvöfalt fleiri. Hlutfoll-
in voru um það bil þau sömu ár-
ið áður samkvæmt sömu heimild
eða sextán ljóðabækur á móti 28
skáldsögum. Ekki veit ég hvort
þetta misræmi kemur til af því
að útgefendur telji ekki nógu
ábatasamt að gefa út ljóðabæk-
ur eða vegna þess að þeir fái
einfaldlega ekki fleiri ljóðahand-
rit sem verð eru útgáfu en þetta.
Báðar skýringamar eiga ef til
vill við.
Nú segja ugglaust margir og
hafa nokkuð til síns máls að það
sé ekki í eðli ljóðsins að krefjast
vinsælda eða athygli; ljóðið rati
til sinna, eins og skáldið segi.
Hinum sömu þykir það að öllum
líkindum heldur mikill óþarfí að
hafa áhyggjur af vinsældum yf-
irleitt og er sennilega nokkuð til
í því; vinsældir, tíska og svoleið-
is hlutir eru jafnóútreiknanlegir
og koma íslenska vorsins. Könn-
un DV verður þá orðið mark-
laust plagg innan fárra vikna
eða mánaða.
En hvað sem því líður er
annað í þessari könnun DV sem
ástæða er til að staldra örlítið
við. Eins og áður sagði tóku
44,5% úrtaksins ekki afstöðu til
spurningarinnar en „þar af,“
segir í frétt blaðsins, „voru 44
prósent óákveðin". Þetta hlut-
fall óákveðinna er ansi hátt og
nú má spyrja: Stafar það fyrst
og fremst af því að fólk hefur
ekki getað gert upp á milli
þeirra rithöfunda sem það
þekkir eða því að það þekkir
ekki til neinna rithöfunda. Gott
hefði verið að fá upplýsingar
um það í könnuninni hvort hinir
óákveðnu væru þeir sem læsu
mikið eða lítið. Kannski er meg-
inniðurstaðan af þessari könn-
un sú að það væri hnýsilegt að
gera viðamikla og almenna
lestrarkönnun, að kanna hverjir
lesa, hvað þeir lesa og hvað
mikið.
Varaskeifa
í vistarbandi?
REYKJAVIKURBREF Morg-
unblaðsins á sunnudaginn er til-
einkað undirrituðum. Eg hafði
haldið því fram í við-
tali sem Kolbrún
Bergþórsdóttir skrif-
aði við mig og birtist á
laugardaginn í Degi að
kannski yrði Davíð
Oddsson ekki næsti
forsætisráðherra á því
landi íslandi. Þetta
þótti Morgunblaðinu
svo mikil fim að aðal-
leiðari blaðsins á
sunnudag var helgað-
ur viðfangsefninu.
Hvemig lítur þetta út;
hvað er hér á ferðinni?
I næstu kosningum
bjóða fram að minnsta
kosti fimm flokkar,
sundur eða saman.
í fyrsta lagi Sjálfstæðisflokkur-
inn. Hann hefur nú mjög sterka
stöðu í skoðanakönnunum. Það er
1) af því að það er hagvöxtur, 2) af
því að það em í gildi kjarasamning-
ar fram á næstu öld, 3) af því að
Davíð kemst vel frá sínum málum í
fjölmiðlum og það er 4) af því að
Sjálfstæðisflokkurinn er eini
stjómmálaflokkurinn sem er sem
slíkur á sviðinu í öllum byggðarlög-
um fyrir sveitarstjómarkosning-
amar. Þannig að í öllum byggðar-
lögum er einhver að tala vel um
Sjálfstæðisflokkinn. Og það gjam-
an um helmingur þeirra sem þar
sýsla við pólitík. Það skiptir
kannski mestu máli um velgengni
Sjálfstæðisflokksins nú. Sú for-
senda verður ekki til staðar þegar
nær dregur alþingiskosningum.
I öðm lagi Framsóknarflokkur-
inn, sem líka nýtur hagvaxtarins en
geldur óvinsælla verka ráðhema
fremur en Sjálfstæðisflokkurinn.
Framsóknarflokkurinn nýtur þess
líka að hann er víðast hvar á svið-
inu fyrir næstu sveitarstjómar-
kosningar, en ekki í Reykjavík.
í þriðja lagi Alþýðubandalagið,
sem hefur nú um nokkurra missera
skeið átt í viðræðum við Alþýðu-
flokkinn um einhvers konar sam-
flot í næstu kosningum til alþingis.
Þeim viðræðum er ekki lokið og Al-
þýðubandalagið hefur ekki styrkst
á þeim viðræðum ennþá. Hins veg-
ar nýtur Alþýðubandalagið póli-
tískrar sérstöðu sinnar í ýmsum
málaflokkum eins og í mannrétt-
indamálum innan lands og utan og
Alþýðubandalagið
reyndist hitta naglann á
höfuðið í auðlinda-
gjaldsmálum og fann
þar samnefnara þjóðar-
innar. Formaður Al-
þýðubandalagsins hefur
líka komið sterkari út
úr fjölmiðlakapphlaup-
inu. Að öllu þessu sam-
anlögðu er ljóst að Al-
þýðubandalagið getur
reiknað með því að
verða sterkt í næstu al-
þingiskosningum, hvort
sem flokkurinn verður í
samfloti við aðra flokka
Svavar eða ekki.
Gestsson Alþýðuflokkurinn
hefur ekki mælst vel að
undanfömu í skoðanakönnunum og
hefur ástæðu til þess að hafa
áhyggjur af sinni stöðu. En greini-
í næstu kosningum
bjóða fram að minnsta
kosti fímm flokkar,
segir Svavar Gestsson í
svari sínu við Reykja-
víkurbréfí Morgun-
blaðsins.
legt er að flokkurinn getur reist
sig; þar innan dyra eru menn sem
hafa burði til þess að knýja það
fram. Vandi Alþýðuflokksins er
Þjóðvaki.
Tilvera Samtaka um kvennalista
er óljós um þessar mundir. Sjálf-
stæðisflokkurinn hlýtur í þessari
stöðu að reikna með óvenjugóðum
kosningum; það er hins vegar lík-
legt að á þann forða muni ganga
þegar nær dregur kosningum af því
að þá munu hinir flokkamir sækja á
hann. En samt hljóta hinir flokk-
amir að hafa áhyggjur af sterkri
stöðu Sjálfstæðisflokksins. Ekki að-
eins Alþýðubandalagið, heldur líka
Alþýðuflokkurinn og Framsóknar-
flokkurinn. Alþýðuflokkurinn verð-
ur að gera það upp við sig löngu fyr-
ir næstu kosningar hvort hann ætl-
ar að verða varaskeifa fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn eða ekld. Samstarfið
við Alþýðubandalagið um lista eða
um málefnasamning getur hindrað
slíkt. Og Framsóknarflokkurinn
hlýtur líka að hafa áhyggjur af
þessari stöðu Sjálfstæðisflokksins.
Það er fróðlegt að horfa á Reykja-
vík þar sem Framsóknarflokkurinn
hefúr ásamt öðmm flokkum sam-
einast í sterka fylkingu um Reykja-
víkurlistann. Af hveiju skyldi
Framsóknai-flokkurinn ekki geta
hugsað sér slíka samfylkingu á
landsvísu? Mér er spum. Annars er
hætt við því að Morgunblaðið verði
framvegis um alla tíð forviða ef ein-
hverjum dettur í hug að einhver
annar en fonnaður Sjálfstæðis-
flokksins geti orðið forsætisráð-
herra. Eða er það kannski svo að
Framsóknarflokkurinn hafí skrifað
upp á formann Sjálfstæðisflokksins
sem forsætisráðherra allt til enda
veraldar? Það getur ekki verið. Eða
hvað? Og svo mikið er víst að það
sem hefur áunnist í samfylkingar-
viðræðum A-flokkanna er að
minnsta kosti það að það er ekkert
bannorð lengur að formaður hins
flokksins leiði ríkisstjóm. Alþýðu-
flokksmenn setja ekki bann á Mar-
gréti Frímannsdóttur eins og þeir
settu bann á Lúðvík Jósepsson eða
undirritaðan á sinni tíð. En síðan
hefur margt breyst og það er breyt-
ing sem skiptir miklu máli. I viðtali
Kolbrúnar komst ég þannig að orði
að flokkamir gætu hvor í sínu lagi
fengið um 40% atkvæða; þar með
yrðu þeir stærri en Sjálfstæðis-
flokkurinn. Með þeim orðum var ég
ekki að afskrifa samfylkmgu flokk-
anna tveggja um sameiginlegan
framboðslista í öllum kjördæmum.
Ég skal engu spá um það hvort það
skilaði meira eða minna fylgi, en allt
bendh- til þess að flokkamir geti
samanlagt, hvemig sem að því verð-
ur staðið, orðið stærri en Sjálfstæð-
isflokkurinn. Eiga þeir að sleppa því
tækifæri? Er Framsóknarflokkur-
inn í ævilangri vist hjá Sjálfstæðis-
flokknum? Framtíð íslenskra
stjómmála ræðst af því að allir
vinstri flokkai' verði tilbúnir til þess
að slíta af sér vistarböndin hjá
Sjálfstæðisflokknum. Annars rætist
spá Morgunblaðsins.
Höfundur er formaður þingflokks
Alýðubandalagsins og óbAðra.
Sálfræðingar
hafa feng-ið nóg
HVERSU lengi ætla
stóra sjúkrahúsin að
lítilsvirða störf sinna
eigin sálfræðinga sem
fela í sér margra ára
rannsóknir og upp-
byggingu sérhæfðrar
þjónustu og deilda?
Sálfræðingar á Ríkis-
spítölum og Sjúkrahúsi
Reykjavíkur era með
lakari kjör en sálfræð-
ingar á öðram ríkis- og
borgarstofnunum þar
sem nú þegar hafa ver-
ið gerðir stofnana-
samningar. Sálfræðing-
ar hafa tvisvar til
þrisvar sinnum lægri
launakjör en læknar en hafa þó
sambærilegt nám að baki. Ríkis-
spítalar hafa gert samning við
lækna sem kostar stofnunina millj-
ónir en stjórnendur telja sig ekki
geta leiðrétt kjör lítils hóps sál-
fræðinga. Þetta er með öllu óþol-
andi og ber sterklega
merki um neikvætt
viðhorf stjórnenda
spítalanna til starfa
sálfræðinganna og
þeirra skjólstæðinga
sem njóta þjónustu
þeirra.
Á fundi með heil-
brigðisráðherra, Ingi-
björgu Pálmadóttur,
kom í ljós að stjórn-
endur Ríkisspítala
höfðu ekki leitað til
hennar með þennan
vanda og furðaði hún
sig m.a. á því að sál-
fræðingar á Ríkisspít-
ölum nytu a.m.k. ekki
sambærilegra kjara og t.d. sál-
fræðingar á Greiningar- og ráð-
gjafarstöð ríkisins.
Ágreiningur aðlögunarnefndar
um launakjör sálfræðinga á RSP
verður nú tekinn fyrir í úrskurðar-
nefnd hjá ríkissáttasemjara. Því
Kolbrún
Baldursdóttir
miður er útlit fyrir sanngjarnri nið-
urstöðu engan veginn bjart. Því
stefnir í óverjandi stöðu bæði fyrir
þennan hóp sálfræðinga og ekki
hvað síst fyrir starfsemi sjúkrahús-
anna. Það er því tímabært að
stjómendur þessara stofnana geri
sér grein fyrir hvaða afleiðingar
það gæti haft í för með sér ef sál-
fræðingar sjúkrahúsanna ákveða
að segja upp störfum. Afleiðing-
Hversu lengi ætla stóru
sjúkrahúsin, spyr Kol-
brún Baldursdóttir, að
lítilsvirða störf sinna
eigin sálfræðinga?
amar gætu m.a. orðið:
1. Sálfræðileg meðferð og greining
myndi leggjast af.
2. Sérhæfðar greiningar og rann-
sóknardeildir myndu lognast út af.
3. Almenn rannsóknarvinna myndi
stöðvast, framþróun hætta og heil-
brigðisþjónusta færast aftur um
marga áratugi.
Höfundur er formaður Stéttarfélags
sálfræðinga.